تصویر زنان کارتن‌خواب تا چندی پیش تصویر غریبی برای شهروندان بود، حالا اما چند سالی می‌شود که در گوشه و کنار تهران علاوه بر مردان کارتن‌خواب، زنانی هم هستند که در خانه‌های مقوایی ساکن شده‌اند. آمار دقیقی ار کارتن‌خواب‌ها و به تبع آن، از زنان کارتن خواب در دست نیست؛ تنها می‌دانند شمارشان رو به افزایش گذاشته و بیش از پیش در شهربه چشم می‌آیند.
حالا خبر رسیده علاوه بر افزایش تعدادشان، میانگین سن زنان کارتن‌خواب پایتخت به ۱۷ و ۱۸ سال کاهش یافته است. معاون خدمات اجتماعی سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران گفته است: “شاید به صورت موردی فردی با سن کمتر از ۱۵ سال نیز در شهر تهران کارتن‌خواب شود اما به دلیل سن کم سریعا به مراکز بهزیستی تحویل داده می‌شود آنچه در این میان اهمیت دارد این است که زنان کارتن‌خواب شهر تهران جوان شده‌اند.”
اما چه چیز باعث افزایش تعداد و کاهش سن زنان کارتن‌خواب شده است؟ امان الله قرایی مقدم، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با “روز” با تاکید بر اینکه عوامل اقتصادی در بالا رفتن تعداد کارتن‌خواب‌ها و به ویژه زنان کارتن‌خواب مهمترین نقش را داشته، می‌گوید: “یکی از اصلی ترین عوامل تشدید این پدیده، فقر و مشکلات اقتصادی است، اما تنها عامل نیست. در میان کارتن خواب ها، بیماران روانی که از خانواده طرد شده‌اند و یا معتادان هم وجود دارند. می‌توان دختران فراری را هم به این موارد اضافه کرد؛ دخترانی که بعد از فرار، جایی برای رفتن ندارند و در خیابان‌ها مانده‌اند.”
او ادامه می‌دهد: “برخی از این افراد هم نتیجه مهاجرت‌هایی هستند که به سودای داشتن زندگی بهتر به تهران آمده‌اند و حالا بعد چون جایی و پناهی ندارند و کسی در شهر و دیار خودشان هم پذیرایشان نیست، بی‌پناه مانده‌اند.”
این جامعه‌شناس در توضیح اینکه چرا فقر مهمترین عامل افزایش تعداد کارتن‌خواب‌هاست، می‌گوید: “ممکن است افرادی در مواجهه با مشکلات اقتصادی، همان توان مالی اندک برای تهیه سرپناه را هم از دست بدهند و کارتن‌خواب شوند؛ مشکلاتی مثل تورم، بیکاری و کاهش درآمد خانواده‌ها.”
به گفته قرایی‌مقدم، تعداد زنان کارتن‌خواب هر سال نسبت به سال قبل افزایش داشته است؛ زنانی که حالا از پایین آمدن سنشان تا ۱۷ سال سخن گفته می‌شود و در معرض انواع سوء استفاده‌های جنسی، خشونت، اعتیاد، روی آوردن به بزهکاری و ابتلا به انواع بیماری‌ها از جمله ایدز و حتی یخ‌زدگی و مرگ قرار دارند.
تهران بالای ۱۰ هزار کارتن‌خواب دارد
استاندار تهران اواخر مهرماه امسال تعداد کارتن‌خواب‌های تهران را ۱۰ هزار نفر اعلام کرده و گفته بود که باید فکری به حال آنها کرد. به گفته سیدحسین هاشمی “تنها در سال گذشته ۱۷ هزار معتاد در پایتخت شناسایی و دستگیر شدند که درصد قابل توجهی از آنها بی‌سرپناه بوده‌اند”. اما بسیاری از کارشناسان معتقدند آمار کارتن‌خواب‌های تهران از ۱۰ هزار نفر هم بیشتر است. جهانگیری‌فر، رییس سازمان رفاه شهرداری تهران اعلام کرده گرمخانههای پایتخت تنها حدود دو هزار نفر ظرفیت دارد که معمولا این مراکز از ظرفیت موجود هم بیشتر پر می‌شوند. امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس در خصوص سهم زنان از این گرمخانهها می‌گوید: “این مراکز اغلب مردانه هستند و زنان سهم چندانی ندارند و تنها یک مرکز با ظرفیت ۲۰۰ نفری به زنان تعلق دارد.”
او معتقد است: “این میزان ظرفیت برای همین تعداد کارتن‌خوابی که وجود دارد هم کافی نیست و باید بپذیریم در آینده با تعداد بیشتری از این افراد رو به رو خواهیم بود. باید از الان فکر چاره باشیم و برای آنها گرمخانه در نظر بگیریم. البته گرمخانهها یک سرپناه موقت هستند و باید مشکل را از اساس حل کرد.”
رضا جهانگیری‌فر، معاون خدمات اجتماعی اداره رفاه معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران چندی پیش گفته بود: “تعداد گرمخانههای زنان به دلیل تبعات اجتماعی افزایش چندانی نداشته است.” به گفته او “با وجود اینکه شهروندان مکرر درخواست می‌دهند تا به آسیب‌های اجتماعی رسیدگی کنید اما هیچ یک از شهروندان به ایجاد این گرمخانهها در پیرامون منزل مسکونی شان راضی نیستند”. او دلیل مخالف شهروندان را اینطور تشریح کرده است: “چون تعداد بالایی از این افراد معتاد هستند و در نتیجه برای تهیه مواد، یا مصرف مواد رفتارهای پر خطری را از خود به نمایش می گذارند. تمامی این موارد منجر به نارضایتی شهروندان می شود.”
بنا به تعریف مرکز خدمات اجتماعی و رفاهی شهرداری “گرمخانه” یا “مددسرا” به مراکزی گفته می‌شود که امکان اقامت کوتاه مدت و شبانه افراد بی‌خانمان را برای مدتی معین فراهم کند. طبق قوانین این مراکز، به افراد درمانده، معلولین جسمی، بیماران روانی سرگردان، افراد مجهول‌الهویه و سالمندان اجازه ورود و استفاده از امکانات داده می‌شود. خدمات قابل ارائه درگرمخانه‌ها استحمام، تغذیه، اسکان شبانه،امور فرهنگی ومذهبی و… است.
کسی از کارتن‌خواب‌ها حمایت نمی‌کند
“حمایت کافی چه از طرف دولت چه از طرف سازمان‌های مردم‌نهاد برای کارتن‌خواب‌ها وجود ندارد. ضمن اینکه نگاه مردم به زنان کارتن‌خواب،اغلب ملامت‌گر است و حمایت‌‌کننده نیست. زن بی‌پناهی که نه خانه دارد نه شغل نه پول کجا بخوابد جز گوشه خیابان؟ یک جا نشان بدهید که اینها بروند.” این را امان‌الله قرایی‌مقدم، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس می‌گوید. او راهکار این معضل را به دو صورت کوتاه مدت و بلند مدت بیان می‌کند: “کارتن‌خواب‌ها زیر خط فقر مطلق هستند و در این میان زنان از مردان در شرایط بسیار سخت‌تری قرار دارند چرا که به صرف زن بودنشان در معرض انواع آسیب‌ها و سوء استفاده‌ها قرار دارند. در قدم اول باید برایشان گرمخانههای مناسب و کافی تهیه و جذبشان کرد. البته گرمخانه یک سرپناه موقت است اما می‌شود با روش‌های حمایتی و آموزشی برای این افراد اشتغال زایی کرد تا آرام آرام به جامعه برگردند و بتوانند سرپناه مستقلی داشته باشند. وگرنه چه کسی دوست دارد در برف و باران و آفتاب و گرما با یک تکه مقوا سر کند؟” قرایی مقدم ادامه می‌دهد: “کارتن‌خواب‌ها از همه چیز محرومند؛ نه درآمدی دارند و نه بیمه‌ای. یارانه‌ها را باید به اینها داد نه به سرمایه‌دارها. این پولها باید به اینها برسد نه کسی که میلیونر است و یارانه هم می‌گیرد؛ باید به رفاه طبقات محروم پرداخت. باید یارانه پولدارها را حذف کنند و محرومان بدهند که محروم‌ترینشان همین زنانند.”
این استاد دانشگاه ضمن تاکید بر حمایت از کسانی که در حال حاضر کارتن‌خواب هستند معتقد است: “کار ما به سامان‌دهی کارتن‌خواب‌ها ختم نمی‌شود، هر سال تعداد بیشتری به علت فقر به گوشه و کنار خیابان‌ها پناه می‌آورند. باید پیش از آنکه کار به اینجا بکشد از خانواده‌ها حمایت کرد و افراد را به درستی تحت پوشش قرار داد تا گرفتار آسیب‌های اجتماعی نشوند.”
به گفته او زنان کارتن‌خواب باید در اولویت مراکز حمایتی قرار بگیرند چرا که آسیب‌های جدی‌تری زنان کارتن خواب را نسبت به مردان تهدید می‌کنند.
