آمار دقیقی از زنانی که در ایران مورد انواع آزارهای خیابانی قرار گرفته‌اند وجود ندارد. اما کمتر زنی را می‌توان یافت که دست کم یک بار با این قبیل آزارها در فضای عمومی مواجه نشده باشد. مریم رحمانی فعال حقوق زنان در ایران به روز می‌گوید “آزار خیابانی، هر نوع تخیل جنسی است که در ملأ عام، خارج از خانه و در اماکن عمومی به مرحله بیان و عمل رسیده و موجب اذیت روحی و روانی فرد بزه دیده را فراهم می کند. بنابراین آزارخیابانی سبب احساس ترس، ناامنی و تحقیر فرد می شود.” سارا یکی از زنانی است که این حس را تجربه کرده: “بعد از آن ماجرا مدام می‌ترسم، هر چند قدم پشت سرم را نگاه می‌کنم از کوچکترین تماسی که با بدن شخص دیگری در خیبان داشتم باشم می‌لرزم، از خیابان خلوت و شلوغ به یک اندازه وحشت می‌کنم، در یک کلام بیرون آمدن از خانه کابوس من شده است.”
آزارگران و فضای مناسب برای آزار
“حدود دو ماه پیش در یک روز تعطیل به همراه دوستانم به بازار تهران رفتیم، شلوغ بود، طوری که گویا تظاهرات است. فاصله مردم با هم خیلی کم بود، من کنار بساط یک دست‌فروش خم شده بودم و جنس‌ها را نگاه می‌کردم بعد از یک دقیقه احساس کردم کسی باسنم را لمس کرد فکر کردم دوستانم پشت سر من هستند و به خاطر فشار جمعیت به من برخورد کرده‌اند” سارا حالا با بغض ادامه می‌دهد: “اما اشتباه می‌کردم چند ثانیه بعد دیدم که مردی آلتش را بیرون آورده و به من می‌مالد، پشتم خیس بود، جیغ کشیدم، بین جمعیت گم شد. خواستم دنبالش برم اما سست شده بودم فریاد من هم در آن شلوغی تاثیر خاصی نداشت” سارا می‌گوید آن روز با کمک دوستانش خودش را به خانه رسانده و ساعت‌ها در حمام مانده، او هنوز کابوس می‌بیند، می‌ترسد و تصمیم گرفته با یک روانشاس مشورت کند.
مریم رحمانی فعال حقوق زنانی که با روز گفت‌وگو می‌کند عنوان می‌کند که با توجه به تجربه زیست خودش به عنوان یک زن فکر می‌کند این آزارها در حال افزایش است: “کمتر روزی است که به اشکال مختلف این آزارها را تجربه نکنم. هرچند بیشتر آزارها کلامی است اما در نقاط مختلف شهر شکل این آزارها فرق دارد. مردان با سطح متفاوتی از تحصیلات و درآمد به شیوه‌های مختلفی سبب آزار زنان می شوند. “
او می‌گوید که آماری از شیوع این آزارها و یا میزان شکایت زنان از آزارهای خیابانی منتشر نمی شود به همین دلیل نمی توانیم بگوییم چه جایگاهی نسبت به دیگر کشورها داریم. این فعال حقوق زنان به نتایج یک پژوهش اشاره می‌کند؛ به گفته دکتر اصغر مهاجری، جامعه شناس، پژوهشی که توسط چند دانشجو انجام شده نشان می دهد هر زن ایرانی به میزان مسافتی که در خیابان و کوچه طی می کند بین یک تا ۲۰ بار از طریق مزاحمت‌های کلامی و فیزیکی از سوی مزاحمان، آزار می بیند.
اما رفتار اشخاص متعرض یک سوی ماجراست، روی دیگر سکه فضایی است که امکان آزار را برای آزاراگران فراهم می‌کند و زنان را منطقه بی‌دفاع شهری تنها می‌گذارد.
قمر فلاح، جامعه‌شناس شهری پیش‌تر به روز گفته بود زنان عملا در طراحی و معماری فضاهای شهری نادیده گرفته می‌شوند: “حضور زنان در این فضاهای عمومی همواره با استرس و دلهره همراه است. زن‌ها در فضاهای عمومی مدام نگران این هستند که هر آن ممکن است مورد تعرض و آزار در درجات مختلف قرار بگیرند. “
چندی پیش گروهی از پژوهشگران اجتماعی و فعالان حقوق زنان پس از یک سال بررسی وضعیت موجود خشونت علیه زنان در عرصه عمومی، به نتایج جالب توجهی دست پیدا کردند. جلوه جواهری، یکی از پژوهشگران این تحقیق می‌گوید: “در خصوص خشونت علیه زنان در عرصه اجتماعی دو موضوع قابل بحث است. نخست جرایم و آسیب‌های اجتماعی مانند آدم ربایی، قتل، تجاوز، قاچاق زنان، مزاحمت‌های خیابانی، کیف زنی و زورگیری.”
این تحقیق بسترهای نا امنی برای زنان را نیز شناسایی کرده: “عدم روشنایی برخی معابر، خلوتی معابر، وجود پارک‌ها با انبوه درخت، عدم وجود ایستگاه اتوبوس در نزدیکی مدارس دخترانه و تنگی خیابان‌ها “
آزار خیابانی دغدغه نیروی انتظامی نیست
اما علت بروز و گسترگی این پدیده چیست؟ سوالی که مریم رحمانی فعال حقوق زنان در پاسخ‌اش می‌گوید: “مشکل هم عرفی است و هم قانونی.در فرهنگ ما مردان مجاز هستند هر رفتاری با زنان داشته باشند و خیلی از انها تصور می کنند که اگر زنی در لباس پوشیدن به تناسب رنگ‌ها دقت کرده یا رنگ روشن بپوشد یا آرایش داشته باشد یعنی دارد به انها چراغ سبز نشان می‌دهد.
او معتقد است راه از بین بردن این فرضیات اشتباه آموزش دادن مردم برای شکستن این تصورهای کلیشه‌ای است: “البته زنان چادری با هر میزان پوششی هم از آزارهای خیابانی در امان نیستند من خودم بدترین آزاری را که دیدم زمانی بود که از دبیرستان برمی گشتم و برای ما پوشیدن چادر اجباری بود؛ چرا که این قدرت به مردان داده شده که به زنان آزار برسانند.”
رحمانی در ادامه اشاره می‌کند که قانون نیز از زنان آزار دیده حمایت نمی‌کند: “در مورد آزارهای خیابانی قانون وجود دارد اما ضمانت اجرایی ندارد و اصولا نیروی انتظامی دغدغه‌ای در این مورد ندارد. مثلا اگر کسی در خیابان برای شما مزاحمتی ایجاد کند اگر در همان موقع با ۱۱۰ تماس نگرفته باشید می‌توانید به دادسرا یا شورای حل اختلاف در محل حادثه مراجعه کنید و از فرد خاطی شکایت کنید. اما باید دو شاهد همراه خود داشته باشید!”
او ادامه می‌دهد: “در حالی که قانون گذار می‌توانست با درنظر گرفتن شرایطی سهل‌تر برای شکایت زنان مزاحمت‌های خیابانی را کاهش می‌داد. ماده ۶۱۹ قانون مجازات اسلامی برای آزارخیابانی مجازات درنظرگرفته است که براساس آن هر کس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان بشود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین کند به حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود. اما اولا کمتر زنی می داند که چنین قانونی وجود دارد که از او حمایت می کند. ثانیا نیروی انتظامی به چنین شکایتی خیلی حساس نیست و به خاطر متلک شنیدن فردی را تعقیب نمی کند.”
این فعال حقوق زنان می‌گوید حتی ممکن است نیروی انتظامی و یا مراجع قضایی انگشت اتهام را به سمت زنان قربانی بگیرند: “در ایران حتی زنانی که مورد تجاوز قرار می گیرند باید ثابت کنند با پای خودشان همراه متجاوز نرفته‌اند! این در حالی است که در کشورهای پیشرفته مجازات‌های سنگینی چون حبس، انفصال از کلیه سمت‌های دولتی برای تمام مدت عمر و… برای فرد خاطی در نظر گرفته می‌شود.
عکس آرشیوی است
