حدود پنج ماه از آن روزی که معاون اول رییس‌جمهوری اسلامی به بی‌خانمان‌های زلزله اهر، هریس و ورزقان قول داد تا دو ماهه خانه‌هایشان را بازسازی کند، می‌گذرد. وزیر راه هم قول داده بود که قبل از فرا رسیدن فصل سرما و ظرف مدت ۴۵ روز تمام خانه‌های ویران شده را بازسازی کند اما هوا تا منفی 17 درجه زیر صفر هم رسید و هنوز برخی از زلزله زدگان در چادر زندگی می‌کنند. زلزله‌زدگان آذربایجانی لااقل این شانس را داشتند که توجه افکار عمومی ایران و جهان را به خود جلب کنند اما در مورد زلزله خراسان جنوبی نه تنها از وعده‌های امیدوارکننده خبری نیست بلکه معاون بازسازی سازمان مدیریت بحران کشور گفته است: “دولت مسبب زلزله نبوده که بدهکار مردم باشد.”
زهان حتی کانکس ندارد
دوازدهم شهریور ماه، “زهان” از توابع شهرستان قائنات در استان خراسان جنوبی با زلزله‌ای به بزرگی 5.2 ریشتر لرزید اما با وجود خرابی‌های نسبتا گسترده و زیان‌های مالی، خسارت جانی به دنبال نداشت. چندی بعد و در پانزدهم آذر ماه، زلزله دیگری به بزرگی 5.5 ریشتر به همراه بیش از 10 پس لرزه در کمتر از یک ساعت، ماموریت زلزله قبلی را به انجام رساند و 6 کشته و 14 مصدوم به جا گذاشت. در جریان این زمین‌لرزه بیش از دو هزار واحد مسکونی در 45 روستای منطقه زهان از 30 تا 100 درصد آسیب دید که در این بین پنج روستا به طور کامل تخریب شد.
از بد حادثه، این منطقه زمین‌لرزه دیگری را در سال 76 تجربه کرده و سال‌ها هم با خشکسالی دست به گریبان بود. نمایندگان خراسان جنوبی در منطقه از همان روزهای نخست با گفت‌وگوهای رسانه‌ای سعی در جلب توجه افکار عمومی و مسوولان داشتند اما محمود احمدی‌نژاد که در جریان زلزله آذربایجان با تاخیر پیام همدردی صادر کرده بود، این بار از انتشار پیام هم دریغ ورزید.
موسی قربانی، نماینده سابق قائنات و مشاور رئیس سازمان بازرسی کل کشور هم به نقل از مسوولان سازمان مدیریت بحران اعلام کرد که کانکسی در منطقه برپا نخواهد شد و بیش از 200 خانواده آسیب‌دیده باید در چادر روزگار بگذرانند. این در حالی است که خراسان جنوبی نیز زمستان‌های سرد و سختی دارد و در روزهای گذشته درجه هوا به منفی 12 رسیده و بارش برف شدید بوده است.
در ابتدای دی ماه، جواد هروی، نماینده قائنات در ارائه گزارشی از منطقه عنوان کرد: “با توجه به اقلیم سرد منطقه، آغاز فصل سرما موجب شده است که بسیاری از مدیران و مسؤولان غافلگیر شده و در انجام مأموریت‌هایشان ناتوان شوند و مردم منطقه هم که دغدغه زمستان را دارند در سرگردانی به سر می‌برند.”
او اعتقاد داشت که “ در ارایه خدمات به آسیب‌دیدگان تنگ نظری حاکم است” و از طلب پول برای برپایی کانکس به شدت انتقاد کرد.
هروی روز دوشنبه در مصاحبه‌ای دیگر با انتقاد شدید از وضعیت رسیدگی به آسیب‌دیدگان گفت: “متأسفانه گویا مردم زلزله‌زده روستاهای خراسان‌جنوبی از شمار ایرانیان خارج شده‌اند.”
او با اشاره به اینکه “سرما اجازه نداده تا ساخت و سازی شروع شود، چه رسد که به پایان برسد”
تاکید کرد: “هنوز ریالی اعتبار به حساب دستگاه‌های مسؤول در امر بازسازی، به ویژه بنیاد مسکن واریز نشده است.” این نماینده مجلس همچنین خبر داد که حتی یک کانکس هم در منطقه برپا نشده است.
بی‌انصاف نباشید
رسانه‌ای شدن انتقادات نسبت به روند رسیدگی به زلزله‌زدگان زهانی، معاون بازسازی سازمان مدیریت بحران کشور را به پاسخگویی واداشت و در مقابل منتقدان، گارد محکمی گرفت: “دولت مسبب زلزله نبوده که الان بدهکار مردم باشد. مردم در ساخت و ساز خانه‌های خود کوتاهی کرده‌اند و زلزله باعث تخریب و آسیب آنها شده است. دولت تسهیلات می‌دهد تا آنان مقاوم‌سازی کنند، اما اگر قرار باشد تمام کارها را دولت انجام بدهد نه تنها این دولت، بلکه هر دولت دیگری هم فلج می‌شود. اصلاً عقل این اجازه را نمی‌دهد که شما شرایط را به گونه‌ای رقم بزنید که همیشه بدهکار باشید.”
فرید لطیفی منتقدان را به داشتن انصاف هم دعوت کرد و در ادامه دفاعیاتش از ژاپن مثال اورد: “شما مقایسه‌ای کنید بین زلزله‌ای که در ایران رخ داده با زلزله کشور ژاپن. دولت ژاپن فقط برای امداد و نجات اولیه، زلزله‌زدگان را برای مدت دو هفته اسکان داده و خوراکشان را تأمین کرده است و بعد والسلام. مردم آنها هم هیچ توقعی از دولت خود ندارند. اصلاً این مسایل مطرح نیست. اما در ایران دولت تعهد می‌کند دو ماهه 20 هزار واحد مسکونی را بسازد.”
از این مقام مسوول پرسیده شده که “ آیا کسانی که خانه‌های آنها در اثر حادثه ویران شده و هم اکنون در چادرهایی زندگی می‌کنند که باد و سرما براحتی در آنها نفوذ می‌کند، پس از دریافت کمک‌های اولیه باید به حال خود رها شوند و هزینه دریافت بعضی از خدمات مانند سوخت را هم پرداخت کنند؟” او پاسخ داد که دولت تسهیلات را به بنیاد مسکن می‌دهد و متقاضیان باید برای دریافت این تسهیلات در بانک‌ها تشکیل پرونده بدهند. البته این را هم قید کرد که این روند حداقل سه ماه زمان می‌برد.
از وعده‌‌ها، آبی گرم نشد
شنبه 21 مرداد ماه 1391 آذربایجان شرقی و استان‌های اطراف با زلزله‌ای به بزرگی 6.4 ریشتر لرزید. مرکز زلزله در شهرهای اهر، هریس و ورزقان بود و بیشترین آسیب‌ها به این مناطق وارد شد. بر اساس آمارهای رسمی بیش از 300 کشته و صدها مجروح از تبعات این زلزله ویرانگر بود و در برخی از روستاها، تمامی خانه‌ها ویران شد. اما این پایان کار نبود و تا زلزله 5.1 ریشتری آبان ماه، منطقه زلزله‌زده نزدیک به سه هزار و 400 بار دیگر هم لرزید تا جو روانی منطقه بیش از پیش ملتهب و در کار بازسازی خانه‌های آسیب‌دیده اخلال ایجاد شود.
البته تا آن هنگام، سرمای سخت آذربایجان شروع نشده بود و سکونت در چادرها، به دلیل ناکافی بودن کانکس‌ها به اندازه این روزهای سرد، مرگبار و خطرآفرین نبود.
تنها در آذر ماه گذشته، هریس 20 روز یخبندان را پشت سر گذاشته و سهم اهر از یخبندان 10 روز بوده است. همچنین میانگین حرارت در هریس، یک درجه بوده و در اهر 4.2 درجه. در اولی سرمای هوا به منفی 11.4 درجه رسیده و دومی تجربه منفی 17 درجه را هم داشته است.
در این نقطه زلزله‌زده ایران هم اوضاع بسیار نگران کننده است. الله‌وردی دهقانی، نماینده ورزقان می‌گوید که “با وجود تأکیدات بسیار مبنی بر اسکان موقت مردم زلزله زده، برای جمعیت ۲۰ هزار نفری ساکن روستایی، تعداد ۸ هزار و ۸۰۰ کانکس بین آنها توزیع شده‌است.” بازسازی‌های انجام شده هم از نظر او ارزشی ندارد؛ چرا که غیراصولی بوده و امکان تخریب این منازل با یک پس‌لرزه و حتی سنگینی حاصل از بارش برف هم وجود دارد.
همچنین خبر رسیده که تسهیلات بانکی و وام‌های بلاعوض وعده داده شده به طور مساوی بین زلزله‌زدگان توزیع نمی‌شود و به گفته نماینده ورزقان، دستاویزی برای کسب رای در انتخابات آینده شورای شهر شده است.
از سوی دیگر وعده‌های معاون اول رییس‌جمهور و وزیر مسکن، آشکارا محقق نشده و روند بازسازی هم به کندی هرچه تمام‌تر پیش می‌رود. گویا از زهان تا ورزقان، کمک‌های مردمی و فشارهای رسانه‌ای است که می‌تواند کمک حال آسیب‌دیدگان باشد و وعده‌های دولتی، همچنان بی‌سرانجام است.
