پس از تقریبا یک دهه اعمال محدودیت های سخت بر تحصیلات عالی و تبادلات بین‌المللی، ایران در حال انجام یک بهار آکادمیک است.
حسن روحانی برخی از محدودیت‌ها را از دانشگاه‌های کشور برداشته و همکاری بیشتر با استادان خارجی را تشویق کرده است. در همین حال، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا، به نشانه نوعی بهبود در روابط ایران و آمریکا، تحریم‌های اقتصادی را برای همکاری دانشگاه‌های آمریکا با همتایان ایرانی‌شان کاهش داده است.
در سال‌های اخیر محققان آمریکایی می‌توانستند برای مقاصد آکادمیک محدود به ایران سفر کنند، اما تغییرات اخیر می‌تواند امیدها را برای همکاری و تبادل بیشتر بین‌المللی و آزادی آکادمیک در ایران افزایش دهد.
کوان هریس، از مدیران “مرکز مطالعاتی مصور رحمانی برای ایران و خلیج فارس” دانشگاه پرینستون می‌گوید: “من در این گشایش نقش داشته‌ام.” آقای هریس در ماه مارس سفر امانوئل والراستاین، جامعه‌شناس آمریکایی به ایران را ممکن ساخت.
آقای والراستاین برای انبوهی از دانشجویان در دانشگاه تهران سخنرانی کرد و همچنین در مرکز تحقیقات استراتژیک ایران که آقای روحانی به پایه‌گذاری آن کمک کرده صحبت کرد. آقای والراستاین دانشمند و محقق ارشد در دانشگاه ییل است که درباره نابرابری اقتصاد جهانی مطالعاتی انجام داده است. او درباره موضوعاتی سخن گفت که کمتر در دانشگاه‌های ایران در مورد آن حرف زده می‌شود، مثل حقوق زنان.
آقای والراستاین در مصاحبه‌ای گفت: “می‌توانم اطمینان بدهم که من با آمدنم به این‌جا نمی‌خواهم سیاست داخلی ایران را تغییر دهم.” اما افزود که دلایلی برای خوش‌بینی وجود دارد. وی گفت: “روشنفکرانی که من دیدم اشتیاق زیادی برای ارتباط عادی دانشگاهی با خارج از ایران دارند و از بسته بودن خسته شده‌اند.”
به رغم چنین نشانه‌هایی از روابط آکادمیک جدید، بسیاری از ناظران نمی‌توانند گشایش فضای جدید را تصدیق کنند و برخی می‌گویند، آقای روحانی برای برداشتن محدودیت‌هایی که محمود احمدی‌نژاد بر تحصیلات عالی اعمال کرده بود، باید تلاش بیشتری کند.
دانشگاه‌های ایران از سال‌های نخست انقلاب به رهبری آیت‌الله خمینی، کانون تنش میان محافظه‌کاران و اصلاح‌طلبان بوده است. این رهبر مذهبی، دانشگاه را سنگر ایده‌های غربی می‌شمرد. در لحظات بحرانی، که آخرینشان انتخابات مناقشه‌برانگیز ۲۰۰۹ بود، دانشگاه‌ها صحنه نبرد درگیری‌ها بوده است.
در هشت سال دوران احمدی‌نژاد که از سال ۲۰۰۵ شروع شد، دانشجویانی که فعالانه از مخالفان سیاسی حمایت می‌کردند اخراج شدند و اقلیت‌های مذهبی نظیر بهائیان از تحصیلات عالی منع شدند. بعضی از رشته‌ها که با اسلام هماهنگ نبود، نظیر مطالعات زنان، از برنامه دانشگاه‌ها حذف شدند و محتوای رشته‌های دیگر نظیر علوم انسانی و اجتماعی برای بازتاب اصول اسلامی تغییر یافتند.
خودمختاری دانشگاه‌ها برای انتخاب رئیس لغو شد و به جای آن دولت نقش مستقیم‌تری در انتخاب اساتید ایفاء کرد و بسیاری از استادان به خاطر این‌که زیادی غربی یا سکولار بودند اخراج یا مجبور به بازنشستگی زودهنگام شدند.
علی کدیور، دانشجوی دکترا در دانشگاه کارولینای شمالی که لیسانس و فوق‌لیسانس خود را از دانشگاه تهران دریافت کرده می‌گوید، (در ایران) تحصیلات عالی تبدیل به مکان آن‌چه “تصفیه سیاسی و فکری” می‌نامند شده بود.
یکی از اقدامات دولت روحانی این بوده است که در وزارت علوم کمیته‌ای تشکیل داد تا به شکایات ۵۰۰ دانشجو و استاد که در دوران احمدی‌نژاد از تحصیل و فعالیت منع شده بودند رسیدگی کند.
در ماه اوت گذشته این وزارتخانه گفت، ۱۲۶ دانشجوی ممنوع به دانشگاه بازگشته است و بعضی از رشته‌ها که در دوران احمدی‌نژاد حذف شده بود دوباره دانشجو می‌پذیرند.
مهدی نوربخش، استادیار روابط بین‌الملل در دانشگاه علوم و تکنولوژی هریسبرگ در پنسیلوانیا، برکنار کردن دو رئیس دانشگاه که در زمان احمدی‌نژاد انتخاب و استخدام دوباره کسانی را که مجبور به بازنشستگی شده بودند، نشانه‌ای مثبت می‌داند. او این نکته را که خود روحانی از دانشگاه کالدونین گلاسکو دکترایش را دریافت کرده، شاهدی بر این می‌داند که او اهمیت عملکرد دانشگاه در یک جامعه دموکراتیک را می‌فهمد.
از طرفی الن ای. گودمن، رئیس موسسه تحصیلات بین‌المللی در بیانیه مکتوبی گفت که “در حال بررسی فرصت‌ها برای ازسرگیری همکاری آکادمیک بین آمریکا و ایران است.”
منبع: نیویورک تایمز - 15 ژوئن
