در صورت قطعیت یافتن توافق اتمی لوزان و لغو تحریمها، حضور فعال ایران در بازار گاز اروپا و رقابت با روسیه در این بازار انحصاری، تنها یکی از نگرانی های کرملین در قبال پیامدهای این تحول بشمار میرود.
سیاست رسمی روسیه در قبال مذاکرات اتمی با ایران، حمایت از تلاشهای گروه ۱+۵ برای خنثی ساختن ظرفیت بالقوه تبدیل شدن ایران به یک نیروی نظامی اتمی است.
روسیه تبدیل شدن ایران به یک نیروی نظامی اتمی و همچنین افزایش بنیه اقتصادی و یا تحکیم موقعیت محلی همسایه جنوبی‌اش را تهدیدی علیه مصالح منطقه‌ای خود تلقی می‌کند و با وجود حفظ مناسبات سیاسی دوستانه با جمهوری اسلامی و اعلام حمایت از لغو تحریمها، در باطن موافق حفظ وضع موجود و تضعیف تدریجی ایران است.
استفاده ابزاری روسیه از ایران در تنظیم مناسبات خارجی با اهمیت‌تر آن کشور، بخصوص در رابطه با آمریکا، طی ۲۰ سال گذشته همواره در دستور کار رهبران کرملین قرار داشته است.
لغو فروش سامانه دفاع موشکی موسوم به اس ۳۰۰ که توسط مدودیف رییس جمهور وقت روسیه که قرار داد آن به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۷ مابین دو کشور به امضاء رسیده بود نمونه‌ای از فرصت طلبی‌های مسکو در قبال ایران است.
اگرچه بهانه روسیه برای لغو فروش سامانه دفاعی اس ۳۰۰ در سال ۲۰۱۰ قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت اعلام شد ولی در باطن، روسیه تنها زمانی تصمیم به عدم تحویل این شبکه به ایران را گرفت که طی توافق بزرگتری با آمریکا، واشنگتن را به لغو اجرای طرح ایجاد شبکه دفاع موشکی در جمهوری چک و شبکه رادار مرتبط در لهستان، قانع ساخت.
روسیه طرح ایجاد شبکه دفاع موشکی یاد شده را که در زمان جورج بوش پسر تدوین شده و در دست اجرا قرار داشت تهدیدی علیه مصالح منطقه‌ای خود تلقی می‌کرد.
اعلام فروش دوباره
در فاصله کوتاهی بعد از اعلام توافق اتمی موقت در لوزان، پوتین رییس جمهور روسیه اعلام کرد که ممنوعیت فروش سامانه اس ۳۰۰ به ایران را لغو کرده است. سه روز بعد، لاوروف وزیر خارجه روسیه از فروش مجدد و تحویل سامانه اس ۳۰۰ به ایران خبر داد در حالی که بر اساس اطلاعات موجود در منابع امنیتی باز، روسیه بیش از ۵ سال است که تولید موشکهای اس ۳۰۰ را قطع کرده و برای مصرف داخلی نیز سامانه پیشرفته تری موسوم به اس ۴۰۰ را در دست تولید دارد.
سامانه متفاوت و پیشرفته‌تر اس ۴۰۰ که تولید آن نیازمند هزینه‌های تحقیقات و آزمایشهای بیشتری است در غرب به نام “آنتی ۲۵۰۰” شناخته می‌شود، و ظاهرا روسیه بمنظور تامین هزینه‌های تحقیقاتی مربوط به این سامانه، فروش آنرا نیز پیش‌تر به ایران پیشنهاد داده بود. حتی در صورت قصد واقعی کرملین به فروش اس ۳۰۰، تولید و تحویل آن به ایران و آموزش کادر لازم برای استفاده از آن دست کم نیازمند یک زمان سه ساله است.
با توجه به شناخت خوب و نزدیک روسیه از بافت سیاست داخلی جمهوری اسلامی، کرملین، اعلام فروش سامانه اس ۳۰۰ را ظاهرا اقدامی در جهت تقویت مواضع ایران در مذاکرات اتمی، و در نگاهی عمیق‌تر و با در نظر گرفتن تصویر بزرگ‌تر، گامی در جهت تقویت دست نظامیان در رقابت داخلی قدرت تلقی می‌کند.
در نگاه روسیه، تشویق ایران به اتخاذ مواضع دشوار‌تر در مذاکرات اتمی و در نتیجه انعطاف ناپذیری بیشتر، با تکیه بر حمایت کرملین، دست کم می‌تواند مذاکرات را در مهلت باقی مانده از رسیدن به نتیجه قطعی باز دارد. مصلحت روسیه حفظ وضع موجود ایران تا زمان رسیدن به یک توافق بزرگ‌تر با آمریکا است.
با توجه به مضیقه‌های اقتصادی که از زمان بروز بحران اوکراین و در نتیجه اعمال تحریمهای آمریکا و اروپا روسیه را تحت فشار قرار داده، استفاده دوباره از کارت ایران به بهانه «خارج ساختن مذاکرات اتمی از بن بست» می‌تواند این فرصت را بار دیگر برای رهبران کرملین فراهم آورد.
نگرانی از رقیب
یکی از نتایج قابل انتظار لغو احتمالی تحریمها، حضور شرکت‌ها و سرمایه‌های خارجی در بخش بالا دستی تولید گاز ایران است. ایران با در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخیره گاز در جهان و جمعیت بسیار کمتر از روسیه دارای امکانات استثنایی برای تبدیل شدن به بزرگ‌ترین صادر کننده گاز جهان است در حالی که اکنون وارد کننده خالص گاز بشمار میرود.
این ظرفیت به دلیل اتخاذ سیاست خارجی غیر سازنده جمهوری اسلامی در منطقه، به سود روسیه و قطر و به زیان اقتصاد ملی ایران، تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است.
برای رسیدن به حد اکثر ظرفیت صادرات گاز، ایران نیازمند سرمایه و تکنولوژی پیشرفته برای بهره برداری از ۱۰ تا ۱۴ فاز توسعه نیافته پارس جنوبی است؛ برنامه‌ای که ۱۴ سال از هدف‌های خود عقب مانده است.
سومین پیش شرط برای تبدیل شدن به یک صادر کننده بزرگ، داشتن بازار فروش محصول تولیدی است؛ گاز تحت فشار از راه لوله به مقصد اروپا (و آسیا) و یا بصورت مایع به هر نقطه از جهان.
لغو تحریمها، ظرفیت صادرات گاز ایران را گام به گام به طبیعت خود باز می‌گرداند. اگر چه افزایش تولید و کشیدن خط لوله و حضور در بازار‌های اروپا یک شبه اتفاق نخواهد افتاد، پیش بینی آن در فاصله ۵ تا ۱۰ سال آینده به هیچ وجه دور از ذهن نیست.
بازار طبیعی صادرات گاز ایران از جنوب تا غرب اروپا است. این بازار در حال حاضر در انحصار روسیه قرار دارد. حضور اجتناب ناپذیر ایران در این بازار، انحصار صادرات گاز روسیه را از میان خواهد برد.
با وجود تظاهر به دوستی (سیاسی) با جمهوری اسلامی، سیاست روسیه برای استفاده ابزاری از ایران هرگز تغییر نکرده است. در رابطه با مذاکرات اتمی، روسیه با دست، توافق اتمی را پیش می‌کشد و با پا آنرا پس می‌زند: تمهید لغو فروش سامانه اس ۳۰۰، حمایت از عضویت کامل ایران در پیمان امنیتی شانگهای، دور زدن تحریمها از راه مبادله روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت با کالا، و همچنین طرح همکاری های نظامی سه گانه همراه با چین). هدف روسیه حفظ وضع موجود ایران است.