در ساعت 11:15 روز یک‌شنبه، شرکت توسعه‌ی اعتماد مبین وابسته به تعاون سپاه پاسداران با خرید 51 درصد سهام شرکت مخابرات ایران از دولت، نشان داد که چگونه سایه این نیروی نظامی بر حیات اقتصادی وسیاسی مردم ایران گسترده تر می شود تا دیگر کسی تردید نکند نیرویی که در سرکوب مردم ایران بزرگ ترین نقش را بازی می کند، خیال های بزرگ تری در سر می پروراند.دراز شدن دست و پای سپاه از گلیم فعالیت های نظامی و رسیدن آن به قلب حکومت را در گزارش زیر پی گرفته ایم.
حضور سپاه در فعالیت‌های اقتصادی در روزهای گذشته از مهم‌ترین اخبار ایران بود؛نیرویی که علاوه بر نقش داشتن در سرکوب مردم در اعتراض‌های بعد از انتخابات و حمایت از دولت محمود احمدی‌نژاد، به قدرت اول اقتصادی کشور تبدیل شده و بر تمامی اقتصاد ایران سایه انداخته است؛تا جایی که از آن به عنوان “اقتصاد سایه” نام برده می‌شود.
سپاه پاسداران در نخستین روزهای بعد از انقلاب به فرمان آیت‌الله خمینی تاسیس شد. هدف از تاسیس این ارگان نظامی حفظ نظام “جمهوری اسلامی ایران” بود، اما بعد از پایان جنگ هشت ساله این نهاد نظامی با ورود به بخش اقتصادی کشور رفته رفته به یک قدرت مهم اقتصادی مبدل شد و اکنون می‌توان گفت قدرت اول اقتصادی کشور است و در این زمینه حتا از دولت هم بزرگ‌تر شده است.
آغاز و زمینه‌ی فعالیت‌های اقتصادی سپاه
از اولین سال‌های بعد از جنگ، واگذاری پروژه‌های سد سازی، راه و حمل و نقل به سپاه در اولویت برخوردار بوده و این نیروی نظامی به دلیل امکانات و تجهیزات به جا مانده از جنگ هشت ساله و حمایت‌های گسترده‌ی دولتی همواره رقیب بزرگ بخش خصوصی بوده است. با این حال فعالیت‌های اقتصادی سپاه در ابتدای دوران پس از جنگ عمدتا عمرانی بود و با استفاده از تجهیزات به جا مانده از جنگ، بیشتر نقش سازندگی داشت.این نقش اما به تدریج تغییر یافته و امروز به عرصه های مختلف گسترش یافته است تا جایی که در مجموعه‌ی فعالیت‌های شرکتهای وابسته به سپاه، از تولید فیلم سینمایی، مرغ داری، زنبورداری تا اخذ نمایندگی از شرکتهای خارجی، فعالیت‌های بازرگانی ترخیص کالاهای وارداتی، استخراج سنگ، ساخت اتوبان و سد و هزاران فعالیت اقتصادی دیگر به چشم می‌خورد. هم اکنون شرکتهای وابسته به صنایع نظامی سپاه پاسداران انواع کالاهای مصرفی از جمله محصولات الکترونیکی خانگی، کامپیوتر و اسکنر، دستگاه تلفن و پیام‌گیر، تلفن‌های همراه، سیم کارت و کارت‌های هوشمند بانک‌ها را در سراسر بازارهای ایران به فروش می‌رسانند.
شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی سپاه پاسداران
فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران با تشکیل قرارگاه‌های بازسازی معروف به “قرب” در سپاه و ایجاد شرکت‌هایی با عناوین مختلف پی‌گیری و آغاز شد. شرکت ساختمانی قرب که رئیس هیات مدیره‌ی آن، فرمانده‌ی سپاه پاسداران، سرلشگر محمدعلی جعفری است، یکی از بزرگ‌ترین مقاطعه کاران ایران است که علاوه بر راه و ساختمان در حوزه‌های صنایع و معادن، کشاورزی و طراحی نیز فعالیت می‌کند. مجتمع “قرب” در سال‌های اخیر صدها قرارداد مهم در زمینه‌های مختلف راه و ساختمان، سدسازی، سیستم‌های آب‌یاری، شاه‌راه‌ها، تونل و سازه‌های بسیار مقاوم، شمع‌بندی تیرآهن‌های مشبک سه بُعدی، ساختمان دکل‌های روی آب دریا، لوله‌کشی آب، گاز و نفت را امضا کرده است و بسیاری را به اتمام رسانده و یا در دست اجرا دارد. بسیاری از این قراردادها در زمان دولت نهم بسته شده است.
اگر چه از نام همه شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به این ارگان نظامی و میزان فعالیت‌های آن‌ها آمار دقیقی در دست نیست، اما اطلاعات رسمی نشان می دهد که به طور مثال شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان که یکی از شرکتهای وابسته به سپاه است، تاکنون بخشی از سهام فولاد مبارکه، ایرالکو، تراکتورسازی تبریز، صدرا، تکنوتاز، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه صنعتی، داروسازی جابربن حیان و چند شرکت دیگر را خریداری کرده است.
نقش بسیار گسترده‌ی قرارگاه خاتم الانبیاء و شرکتهای متعلق به آن هم در فعالیت‌های اقتصادی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. قرارگاه خاتم الانبیاء مدتی کوتاه بعد از تشکیل قرارگاه بازسازی قرب تشکیل شد. شرکتهای رزمندگان و رزمجو از نخستین شرکتهای تحت پوشش قرارگاه خاتم الانبیاء بودند که به وسیله‌ی فرماندهان سپاه اداره می‌شدند.پیش از خرید یک چهارم سهام مخابرات که بزرگ‌ترین معامله‌ی تاریخ بورس کشور و بزرگ‌ترین فعالیت اقتصادی سپاه است، قرارگاه خاتم الانبیاء 57 درصد سهام شرکت کشتی‌سازی صدرا را به قیمت حدود 90 میلیارد تومان خریده بود.
کنسرسیوم «توسعه اعتماد مبین» یکی دیگر از شرکتهای وابسته به سپاه است که ترکیبی از دو شرکت سرمایه‌گذاری (شرکت توسعه اعتماد و شهریان مهستان) و یک شرکت فعال در زمینه‌ی مخابراتی (گسترش الکترونیک مبین ایران) است که آخرین داد و ستد بزرگ سپاه از ساعت 11:15 روز یک‌شنبه توسط همین شرکت آغاز شد. شرکت توسعه‌ی اعتماد مبین وابسته به تعاون سپاه پاسداران در رقابت درونی با موسسه‌ی مهر اقتصاد ایرانیان وابسته به بسیج، توانست در بزرگ‌ترین معامله‌ی تاریخ بورس ایران، سهام 50 به‌علاوه‌ی یک درصدی مخابرات ایران را تا سی دقیقه بعد از شروع، از دولت خریداری کند. انصراف ناگهانی و مبهم تعاونی پیشگامان کویر یزد یکی از سه خریدار تائید شده به دلائلی که «امنیتی» خوانده شده است، باعث شد که بزرگ‌ترین معامله‌ی تاریخ بورس ایران به یک رقابت داخلی تبدیل شود و شرکت توسعه اعتماد مبین بتواند 22 میلیارد و 936 میلیون و 827 هزار و 827 سهام مخابرات به ارزش 77 هزار و 985 میلیارد ریال معادل 7.8 میلیارد دلار را در مدت 30 دقیقه خریداری کند.
قراردادها و فعالیت‌های اقتصادی و جنجالی سپاه
فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران در بسیاری مواقع پرهیاهو و جنجال برانگیز بوده است. کنترل فرودگاه پیام کرج از این نمونه‌هاست؛ جایی که وزیر اطلاعات خاتمی در سال ۱۳۸۳ خبر از کشف “پانزده میلیارد تومان کالای قاچاق در فرودگاه پیام” داد. پرونده‌ی قاچاق فرودگاه امام که در آن کالاها با ارزش‌گذاری پایین ترخیص می‌شدند یک‌سال بعد از طریق رئیس مجمع قضائی مبارزه با فساد اقتصادی قرار بود تسلیم دادگاه شود، اما تاکنون خبری از نتیجه‌ی آن داده نشده است. فرودگاه پیام در حوالی کرج، در اصل یک فرودگاه پُستی و تحت ادارۀ کامل سپاه پاسداران است که بر آن هیچ کنترل گمرکی وجود ندارد. روزنامه های “ایران” و “شرق” در سال۸۳ طی گزارش‌هایی فاش کردند که دو هزار تُن فرآورده‌های تجاری، از داروهای تقویتی چون ویاگرا تا وسایل الکترونیکی کامپیوتری توسط شرکت هواپیمایی پیام که متعلق به وزارت راه و ترابری است، به ایران وارد شده است. در این گزارش‌ها آمده بود روزانه چهار پرواز قاچاق در فرودگاه پیام انجام می شود که در روزهای تعطیل حتا دوبرابر می‌شود.
جنجال بزرگ دیگر فعالیت اقتصادی سپاه، عقد بدون مناقصه‌ی قراردادهای عظیم خط لوله‌ی هفتم گاز عسلویه به طرف قراردادی قرارگاه خاتم الانبیاء، تکمیل متروی تهران به طرف قراردادی شرکت ملی ساختمان وابسته به سپاه پاسداران و شرکت قرب وابسته به بنیاد مستضعفان و توسعه فازهای ۱۵ و ۱۶ میدان پارس جنوبی بود که حجم آن‌ها نزدیک به هفت میلیارد دلار است. طرح توسعه‌ی فازهای ۱۵ و ۱۶ میدان پارس جنوبی با حجمی معادل دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، مستقیما با قرارگاه خاتم الانبیاء منعقد شد.
حضور سپاه در بنادر غیرمجاز کشور و ورود کالاهای قاچاق از طریق این اسکله‌ها به ایران هم به گونه‌یی است که منتقدان از آن به عنوان “اسکله‌های نامرئی” یاد می‌کنند. مهدی کروبی بعد از دوره‌ی هشتم ریاست جمهوری ایران با اشاره به نقش سپاه در انتخابات گفت: “ما پول از اسکله‌های نامرئی نداشتیم، پول قاچاق نداشتیم، در کار بازرگانی شکر نبودیم، اما طرف‌داران من جان خود را فدا کردند. ما ماه‌ها رنج کشیدیم و در دو یا سه جبهه جنگیدیم تا انتخاباتی شرافتمندانه داشته باشیم.” در همان زمان مشاور کروبی، محمد علی مشفق، انگشت اتهام خود را به سوی “شصت اسکله‌ی نامرئی بدون کنترل گمرکی” دراز کرد و گفت: “60 درصد محصولات وارداتی کشور از این اسکله‌های نامرئی وارد می‌شوند”.
از دیگر فعالیت‌های جنجالی این ارگان نظامی می‌توان به در اختیار گرفتن فرودگاه امام خمینی در جنوب تهران اشاره کرد.جنگنده‌های سپاه پاسداران در روزافتتاح این فرودگاه، اولین هواپیمایی را که قرار بود در باندآن بنشیند با جنگنده‌های خود در فرودگاه مهرآباد به زمین نشاندند. نمونه‌ی دیگر حذف اپراتور ترک‌سل به بهانه‌‌های “امنیتی” است. بهانه‌یی که سپاه با توسل به آن در بسیاری موارد توانسته رقبای داخلی و خارجی را از مشارکت اقتصادی محروم کند. حذف و انصراف مبهم شرکت تعاونی پیشگامان کویر یزد در مناقصه‌ی روز گذشته‌ی خرید سهام مخابرات هم بر همین اساس بود.
کنسرسیوم توسعه اعتماد مبین، سهام شرکت مخابرات را در حالی خریداری کرد که تنها یک روز قبل از معامله، رقیب‌اش گروه “پیشگامان کویر یزد” به دلیل نداشتن “صلاحیت امنیتی” از سوی سازمان خصوصی سازی از رقابت کنار گذاشته شده بود. مساله‌یی که مدیران پیشگامان کویر یزد آن را رد و اعلام کرده‌اند: “این شرکت از معامله‌ی بلوکی مخابرات انصراف نداشته و از طریق مراجع قانونی برای رسیدگی به این موضوع اقدام خواهد کرد.”
دولت احمدی‌نژاد در خدمت سپاه
به طور کلی از زمان روی کارآمدن محمود احمدی نژاد، فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران بیش از همیشه گسترش یافته است. در دوره‌ی اول ریاست جمهوری احمدی‌نژاد فرماندهان سپاه به وزارت رسیدند و در بسیاری از مناصب اجرایی کشور حضور یافتند. این امر در دوره‌ی پیش‌روی دولت نیز روند پررنگ تری داشته است. بسیاری پیروزی احمدی‌نژاد در انتخابات نهم و دهم ریاست‌جمهوری را پیروزی سپاه اعلام کرده و گفته اند دست داشتن سپاه در نتایج انتخابات و سرکوب اعتراض‌ها به خاطر فعالیت‌های اقتصادی این ارگان نظامی بوده است.
سپاه هم‌اکنون پیمان‌کار عمده‌ی صنایع نفت ایران است و با دولت در حدود 15 میلیارد دلار قرارداد عمرانی و نفتی دارد.
محمود احمدی نژاد در سمت شهردار تهران هم قراردادهای بی‌شماری را به مجتمع قرب واگذار کرده بود. قرارداد تکمیل متروی تهران که ارزش آن بالغ بر ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بود، از نمونه‌ی همین قراردادها است. یکی دیگر از قراردادهای مهم دولت احمدی نژاد با قرارگاه خاتم الانبیا توسعه‌ی بندر شهید بهشتی در چابهار به ارزش ۳۴۱ میلیون دلار است.
ضربه به بخش خصوصی
به اعتقاد کارشناسان، حضور سپاه در فعالیت‌های اقتصادی و رقابت آن با بخش خصوصی در حالی‌که با توجه به امکانات و حمایت‌های دولتی نسبت به آنان دست بالا را دارد، باعث محو و یا ایجاد مشکلات عدیده برای پیمان‌کاران داخلی و شرکتهای خصوصی شده است. در واقع کوچک سازی دولت مترادف با فربه شدن سپاه بوده که بزرگ‌ترین ارگان حامی دولت نیز هست. نصرالله ترابی نماینده‌ی مجلس در این‌باره می‌گوید: “منظور از خصوصی‌سازی در کشور، واگذاری امور مدیریتی به بخش خصوصی است نه اینکه دولت، شرکت‌ها و موسسات را به بخش‌هایی چون سازمان تامین اجتماعی، سازمان بازنشستگی، سپاه پاسداران و… که نهادهای شبه دولتی هستند واگذار کند.”
کارشناسان معتقدند این جابه‌جایی در سرمایه، مانند آنچه که در مورد فروش سهام مخابرات پیش آمده، در واقع چیزی بیش از جابه‌جایی مدیران دولتی نیست، که البته با توجه به حضور سپاه وجهه‌ی نظامی نیز پیدا کرده‌اند.
عدم امکان نظارت مجلس و دیگر سازمان‌ها بر فعالیت‌های اقتصادی سپاه به عنوان یک ارگان دولتی و نظامی که در بخش خصوصی وارد شده از دیگر مشکلات و انتقادهای مطرح شده در این زمینه است. برای مثال مخابرات از شرکتهای صدر اصل 44 است و مطابق قانون، 20 درصد مابقی سهام آن دولتی باقی خواهد ماند. خرید سهام مخابرات توسط سپاه پاسداران انقلاب در نگاه تحلیل‌گران این شائبه را به دنبال داشته که با توجه با خارج شدن این سازمان از دستان دولت، این ارگان نظامی دیگر با نظارتی رو به رو نیست و می‌تواند از این سازمان مهم و امنیتی در راستای اهداف سیاسی خود علیه مخالفان استفاده کند. شنود مکالمات تلفنی و تسلط بر شبکه‌ی اینترنتی کشور، از دغدغه‌های فعالین و گروه‌های حقوق‌بشری است که با توجه به تسلط سپاه بر شریان رسانه‌یی کشور شدت گرفته است.
بانک‌داری سپاه
علاوه بر داشتن دست کم 60 اسکله‌ی غیر مجاز در جنوب کشور که عمده‌ی کالاهای غیرمجاز و قاچاق از آن‌ها وارد کشور می‌شود و عقد بدون مناقصه‌ی قراردادها، می‌توان به بانک‌داری بدون مجوز سپاه پاسداران اشاره کرد که بانک مرکزی همواره بدان معترض بوده است؛ مساله ای که با همراهی و کمک دولت محمود احمدی‌نژاد در حال رفع شدن است. شورای پول و اعتبار، اساس‌نامه‌ی موسسه‌ی مالی و اعتباری انصار را برای تبدیل به بانک تصویب کرده و این اولین بانک وابسته به سپاه پاسداران ایران به زودی فعالیت خود را از در قالب بانک آغاز خواهد کرد.
بانک انصار حدود بیست سال پیش به عنوان صندوق قرض‌الحسنه انصارالمجاهدین فعالیت خود را آغاز کرد و در دولت نهم به موسسه‌ی مالی تبدیل شد. هم‌چنین موسسه مالی و اعتباری مهر وابسته به بسیج آماده تبدیل شدن به یک بانک است. این موسسه، صندوق قرض الحسنه بسیجیان نام داشت که به موسسه‌ی مالی و اعتباری مهر تغییر نام داده است.
سپاه وتحریم ها
سپاه پاسداران و شرکتهای وابسته به آن تاکنون چندین بار مورد تحریم آمریکا و دیگر کشورها قرار گرفته‌اند. آمریکا سال گذشته سپاه پاسداران را متهم به ساخت سلاح‌های کشتار جمعی و حمایت از تروریسم کرد و شماری از بانک‌های ایرانی را نیز که در خدمت سپاه یا برنامه هسته‌‌یی وی بودند، مورد تحریم قرار داد. با این حال سپاه که به مجتمع عظیم بازرگانی تبدیل شده، دیگر خارج از قوانین جاری کشور عمل می‌کند و هیچ رقیبی را در عرصه‌ی اقتصادی پیش‌روی خود نمی‌بیند.
