اختلال جهانی وایبر در روز سه‌شنبه باعث شد تا بسیاری از کاربران ایرانی این شبکه ارتباطی، گمان کنند وایبر هم به جمع فیلترشده‌ها پیوسته است. همین باعث شد تا رسانه‌ها پس از فراگیر شدن احتمال فیلترینگ وایبر در شبکه‌های مجازی به سراغ مسوولان فیلترینگ بروند. نتیجه این بود که اعلام شد وایبر فیلتر نیست اما دستور فیلترینگ “واتس‌آپ” صادر شده است.
واتس‌آپ(WhatsApp) یک سیستم موبایلی پیام‌رسان است که در سراسر جهان بسیار محبوب و پرکاربرد است. در سال گذشته میلادی 450 میلیون کاربر از واتس‌آپ استفاده می‌کردند و هر روز یک میلیون کاربر به این جمع اضافه می‌شود. این اپلیکیشن پیام رسان در اسفند ماه سال گذشته توسط فیسبوک خریداری شد و حالا مشخص شده که “کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه” از همان زمان دستور به فیلترین این شبکه داده است.
یک عضو این کارگروه درباره علت فیلترینگ این برنامه کاربردی و پرطرفدار گفته است: “کارگروه پیش بینی می‌کرد که در آینده ممکن است این برنامه ارتباط نزدیکی با فیسبوک ایجاد کند و در نسخه جدیدی که از آن ارائه می شود، مشکلاتی برای ما ایجاد شود.”
عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز توضیح داده که فیلترینگ واتس‌آپ در اواخر سال گذشته تصویب و به وزارت ارتباطات اعلام شد، اما هنوز از سوی این وزارتخانه اجرایی نشده است.
به گفته او با وجود “فعالیت‌های مجرمانه زیادی” که در وایبر، تانگو و اینستاگرام صورت می‌گیرد، هنوز فیلترینگ آنها تصویب نشده اما شاید در آینده در دستور کار کارگروه قرار بگیرد.
خبرگزاری ایسنا، اجرایی نشدن دستور فیلترینگ را ناشی از مقاومت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دانسته و خبر داده که این وزارتخانه “طی ماه‌های گذشته تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این اتفاق به کار برده است”.
محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در آخرین روزهای فروردین ماه امسال اعلام کرده بود که “ما بر این باوریم که هیچ یک از شبکه‌های اجتماعی نباید به دلیل مسائل اقتصادی و تسهیلاتی که برای کاربران فراهم می‌کند فیلتر شوند؛ مگر اینکه این شبکه‌ها مضرات دیگر و یا بحث مشکلات اخلاقی را به دنبال داشته باشند.”
او که حامی ایجاد شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی مشابه از سوی ایران و ترغیب کاربران ایرانی برای عضویت در آنهاست، به جای فیسبوک در کلوپ(شبکه اجتماعی ایرانی) عضو شده است. وزیر ارتباطات در یکی از پست‌هایی که در این شبکه اجتماعی منتشر کرده درباره فیلترینگ واتس‌آپ نوشته است: “اخبار و تماس‌های زیادی دریافت کرده‌ام در خصوص این که وزارت ارتباطات موافق مسدود کردن اپلیکشن واتس آپ است. نماینده وزارت در کارگره تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نسبت به مخالفت با این تصمیم اقدام کرده و وزارت ارتباطات با توجه به تعداد قابل توجه کاربران موافق این تصمیم نیست.”
این درحالی است که وبسایت رسمی رهبر جمهوری اسلامی و رییس‌جمهوری اکانت توییتر دارند و صفحه جواد ظریف، وزیر امور خارجه هم در فیسبوک با بیش از ۸۷۵ هزار لایک، رکورددار است. چند عضو دیگر کابینه از جمله علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ اسحاق جهانگیری، معاون اول؛ بیژن زنگنه، شهیندخت مولاوردی و معصومه ابتکار، معاونان رییس‌جمهوری از دیگر اعضای کابینه هم در فیسبوک فعال هستند.
دولت و وعده رفع فیلتر
عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه -مجری و متولی فیلترینگ اینترنت در ایران- چهاردهم اسفند ماه در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، گفته بود که در این کارگروه تصمیم گرفته شده تا زمان تقویت نرم افزارهای مشابه داخلی، فیلتر شدن نرم افزارهای خارجی مذکور به تعویق بیفتد.
او معتقد بود که “اکثر سرویس‌های موبایل همچون تانگو، وایبر و وی‌چت این قابلیت را دارند که اطلاعات کشور ما را که در بین کاربران رد و بدل می‌شود، جمع‌آوری و تحلیل کنند و در اختیار بیگانگان قرار دهند” و برای بار چندم تاکید کرد: “این خطر بزرگی برای کشور ما محسوب می شود؛ معمولا هیچ کشوری اجازه نمی دهد که ارتباط بین شهروندانش در بستر امکانات خارجی انجام شود.”
خرم‌آبادی با انتقاد از اینکه “چرا برخی از مسئولان اصرار دارند که شهروندان ما را به سوی سرویس‌های خارجی سوق دهند” از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواسته بود تا نرم‌افزارهای مشابه داخلی را تقویت کند.
در مقابل علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار “مقداری تجدیدنظر” در عملکرد کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه شده بود تا “هر چیزی را مصداق ندانند”. با این حال او درباره اینکه چرا پنج نماینده دولت از جمله نماینده وزارت ارشاد در جلسه کارگروه به فیلترینگ وی‌چت رای مثبت داده‌اند، هیچ توضیحی نداد.
اکنون مشخص نیست که دولت درباره دستور توقیف واتس‌آپ مقاومت می‌کند یا اینکه به آن تن خواهد داد. شخص حسن روحانی تاکنون چندین بار از حق دسترسی ایرانیان به اطلاعات جهانی سخن گفته و وزیر ارشاد نیز عنوان کرده که مخالف فیلترینگ است و به ویژه در مورد فیسبوک، مخالفت خود را بارها اعلام کرده است. در یکی از صریح‌ترین موضع‌گیری‌ها، علی جنتی فیلترینگ فیسبوک را با ممنوعیت ویدئو در سال‌های گذشته مقایسه کرده و آن را “مضحک” خوانده است.
او گفته است: “اگر به گذشته بازگردیم و به کارهایی که از ما سر زده است، فکر کنیم برخی از این اقدامات مضحک به نظر می‌رسد. روزهایی که ورود ویدئو، نوار ویدئو و حتی دستگاه فاکس ممنوع بود.”
این نخستین بار نیست که علی جنتی از دسترسی آزاد به فیسبوک دفاع می‌کند اما در آخرین روز آذر ماه امسال، وقتی “کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه” به فیلتر شدن وی‌چت رای داد، تنها مخالف نماینده وزارت ارتباطات بود. یعنی نمایندگان وزارت های اطلاعات، دادگستری، آموزش و پرورش و علوم، تحقیقات و فناوری با ۶ عضو دیگر از سایر قوا و نهادها هم‌عقیده بودند. در این بین رای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فیلترینگ بیش از همه به چشم آمد.
با این حال مجموعه دولت هنوز نتوانسته موفق به رفع فیلتر شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی شود. از سوی دیگر با فشار کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، چند شبکه دیگر هم به لیست فیلترشده‌ها اضافه شده‌اند که واتس‌آپ آخرین مورد آن است، هرچند که هنوز این دستور آخر اجرایی نشده است.
دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در پاسخ به این سئوال که آیا درخواستی برای رفع فیلتر فیسبوک از سوی منتسبان به دولت ارائه شده یا خیر، در تاریخ ۱۹ آذر ماه گفته است: “تاکنون چنین درخواستی مطرح نشده و من بعید می‌دانم با وجود اشاره صریح مقام معظم رهبری در هفته گذشته پیرامون نقش مؤثر فیسبوک در فتنه ۸۸ و همچنین هشدارهایی که برخی از مراجع محترم تقلید، علما و دلسوزان نظام در این خصوص دادند کسی در ضرورت ادامه فیلتر این سایت تردیدی داشته باشد و چنین درخواست نابجایی را مطرح کند.”
کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه ۱۳ عضو دارد که ۶ عضو آن سهم دولت است و دو نماینده مجلس شورای اسلامی به همراه دادستان کل کشور (رئیس کارگروه)، فرمانده نیروی انتظامی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، رییس سازمان صدا و سیما، و نماینده دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی سایر اعضای این کارگروه هستند.
اما حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی رییس‌جمهور و سرپرست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری از زاویه دیگری به موضوع نگاه کرده و حتی مدعی است که فیسبوک در ایران فیلتر نیست: “اصلا مگر فیسبوک در ایران فیلتر است؟ اگر فیلتر است پس معنای فیلتر چیست؟ اینکه همه دارند از فیسبوک استفاده می کنند که توهین به فیلترینگ است. ما آش نخورده و دهن سوخته‌ایم”. به اعتقاد او رفع فیلتر فیسبوک، “از همان قفل‌هایی است که به چند کلید نیاز دارد.”
حسن روحانی در گفت‌و گوی تلویزیونی نهم اردیبهشت ماه خود عنوان کرد که وعده‌های خود را فراموش نکرده و به آنها وفادار است. او وقتی از سوی جک دورسی، رییس و یکی از بنیانگذاران توییتر مورد پرسش در مورد فیلتر بودن این شبکه اجتماعی قرار گرفته بود، دسترسی به تمام اطلاعات جهانی را حق مردم ایران دانست. او برای تحقق این وعده خود با مقاومت‌ها ومخالفت‌های زیادی مواجه خواهد بود که از مراجع تقلید گرفته تا نمایندگان مجلس و رسانه‌های امنیتی و اصولگرا را شامل خواهد شد.
