ریچارد دبلیو مورفی
سناتور هیلاری کلینتون که خود را برای اجرای وظایف وزیر خارجه آمریکا آماده می کند، و نیز سایر اعضای تیم سیاست خارجی اوباما باید توجه کنند که رابطه جدید آمریکا- ایران، تا چه حد می تواند به پیشبرد منافع واشنگتن در عراق، افغانستان و نیز فرآیند صلح اعراب- اسرائیل کمک کند.
این کار ساده ای نخواهد بود. از زمان وقوع انقلاب در ایران و در کار نبودن هیچ گونه رابطه دیپلماتیک و یا مذاکره مستمر میان واشنگتن و تهران سی سال می گذرد، و بدگمانی دوطرفه همچنان سر جای خود باقیمانده است.
ایران می تواند به سادگی از اقداماتی که ما در گذشته انجام دادیم، نظیر حمایت از صدام حسین در جنگ دهۀ 1980 میان ایران – عراق و نیز تصویب بودجۀ پیشبرد دموکراسی در ایران از سوی کنگره که به عنوان دلیلی از تمایل آمریکا به سرنگونی رژیم ایران تعبیر می شود- یاد کند.
آمریکائی ها هم خاطرات تلخی از تسخیر سفارت خود و به اسارت گرفتن کارکنان آن در تهران در سال 1358، نقش مشکوک ایران در ماجرای گروگانگیری دهه های 1980 و 1990 در لبنان، تأمین تسلیحات و آموزش گروه های خاصی در لبنان و عراق از سوی ایران دارد. بااینحال، عدۀ کمی از آمریکائی ها به یاد می آورند که ایران پس از اشغال افغانستان در سال 2003 چگونه با حمایت از کنفرانس بن برای بازسازی افغانستان و حمایت از تصمیم مجلس آن کشور برای برگزیدن کرزای به عنوان رئیس جمهور، به آمریکا کمک کرده است.
به همین دلیل، تغییر رفتار آمریکا در برابر ایران به اندازۀ تغییر رفتار ایرانی ها در برابر آمریکا دارای اهمیت است. ما عادت کرده ایم در مورد خاورمیانه طوری فکر کنیم، که گوئی «حیات خلوت» آمریکاست و این باعث نادیده انگاشتن منافع کشورهای دیگری از جمله ایران در منطقه خودشان شده است.
این یکی از دلایل سود بردن ایران از وجود احزاب شیعه، ایجاد نزاع داخلی و اضافه کردن به مشکلات برای خروج نیروهای نظامی آمریکا از آنجا بوده است. ضمناً ایران از طریق تأمین تسلیحات، آموزش و سرمایه گذاری اقتصادی به گسترش نفوذ خود در سوریه، لبنان و غزه دست زده است. سرپرستی ایران در مورد حزب الله لبنان به توسعه این نیروی شبه نظامی منجر شد که توانست در سال 2006 دربرابر ارتش اسرائیل بایستند و از آن پس، دولت لبنان را در حاشیه قرار دهد. ایران از طریق رابطه مشابهی با حماس ، بر مشکلات مناقشه اعراب واسرائیل افزوده و اتحاد فلسطین را خدشه دار کرده است. (البته آمریکا هم در ایجاد این انشعاب نقش داشته است.) برنامه هسته ای ایران و اظهارات تهدید آمیز محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور این کشور، نگرانی غرب و جهان عرب را در پی داشته است و بسیاری از اسرائیلی را متقاعد کرده که ایران تهدیدی علیه موجودیت آنهاست.
ایران در مجموع در مقابل فرآیند صلح اسرائیل- فلسطین و توافق صلح سوریه- اسرائیل قرار گرفته و عموماً سبب تشدید اختلاف اسرائیل با همسایگانش شده است. در نقطه مقابل، ایران در موقعیتی است که می تواند سبب کاهش همه این تنش ها و باز شدن راهی برای حل و فصل این معضلات شود.
دولت بوش در ارتباط با ایران، تمرکز خود را بر روی برنامه هسته ای این کشور و اعمال فشار برای اتخاذ تحریم ها گذاشت. این اواخر هم تمهیدات مورد نظر اروپائی ها برای تشویق ایران به باز کردن راه انجام بازرسی ها از برنامه هسته ای خود را پذیرفته است. اما این مجموعه از هویج ها و چماق ها تا کنون نتوانسته نتیجه مناسبی بدست آورد و بر اساس گزارش ها، برنامه هسته ای ایران نسبت به چند ماه قبل با سرعت بیشتری گسترش پیدا کرده است.
تحریم های اعمال شده علیه بانک ها و سایر مراکر به نرخ رشد کشور لطمه زده است و به مردم ایران - که همواره نسبت به آمریکائی ها ابراز نزدیکی کرده اند- بیش از رژیم آن کشور آسیب رسانده است. استفاده آمریکا و متحدانش از زور علیه ایران نیز به روش مشابه می تواند مشکلات بیشتری به وجود بیاورد تا اینکه بتواند گره ای باز کند.
راه های متنوعی برای روشن کردن منافع ما در اتخاذ یک رویکرد جدید وجود دارد: مثلاً وسعت دادن به مبادله دانشجو و رویدادهای ورزشی. گفتوهای رسمی هم می تواند در سطوح پائینتر با مسؤولان ایرانی آغاز شود اما باید اطمینان حاصل کرد که این نمایندگان به طور مشخص اجازه صحبت کردن به نمایندگی از دولت خود را دارند.
مذاکرات نباید نصفه و نیمه انجام شود و این احساس را به وجود بیاورد که «ما سعی خودمان را کردیم» ، و حالا باید به سراغ سیاست های بی نتیجه قبلی مان برگردیم.
از نظر واشنگتن لازمۀ اینکه گفتگوی آمریکا- ایران تداوم پیدا کند، تعهد ایران به دست برداشتن از زبان تهدید علیه اسرائیل و نیز اعلام آمادگی آن کشور برای پشتیبانی از توافق بالقوه آینده میان فلسطینی ها و اسرائیلی هاست. با اینحال، واشنگتن نمی تواند انتظار داشته باشد تغییر این سیاست و یا سایر سیاست های تهران به عنوان یک پیش شرط برای گفتکوها درنظر گرفته شود.
از طرف دیگر، ایران نیز انتظار تغییر سیاست آمریکا درقبال کشورش و نیز کل منطقه را خواهد داشت. بررسی امکان بروز این تغییرات و چگونگی انجام آنها درصورتی امکان پذیر است که مذاکرات در حال انجام باشد.
جادۀ بهبود روابط آمریکا- ایران سنگلاخی است، اما منافع احتمالی هر دو طرف در آن مشهود است. زمان آغاز این رویداد همین الان است.
ریچارد مورفی، پژوهشگر مؤسسه خاورمیانه است. او سفیر سابق آمریکا در سوریه و عربستان سعودی و نیز دستیار وزیرخارجه آمریکا در روابط خاورنزدیک آسیای جنوبی بوده است.
منبع: واشنگتن پست، نیوزویک- 19 دسامبر