حمید احدی
دو روز بعد از انعکاس سخنان رهبر جمهوری اسلامی که در رسانه های معتبر بین المللی به عنوان ابراز آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا تلقی شده است سخنگوی وزارت خارجه امریکا اعلام کرد امریکا خواستار مناسبات خوب با ایران است.
برخی خبرگزاری های ایرانی هم نوشته اند با انتشار این خبر واشنگتن علائم مثبتی برای برقراری رابطه دو کشور به ایران مخابره کرده است.
دو روز پیش آیت الله خامنه ای در جریان سفر به یزد اعلام داشت قطع رابطه با امریکا از سیاست های اساسی ماست. البته ما هیچ گاه نگفته ایم این رابطه تا ابد قطع خواهد بود اما شرایط دولت امریکا به گونه یی است که ایجاد این رابطه اکنون به ضرر ملت است و طبعاً آن را دنبال نمی کنیم.
روزنامه اعتماد نوشته به نظر می رسد کاخ سفید از محتوای سخنان مقام رهبری این گونه برداشت کرده که در صورت فراهم شدن شرایط امکان برقراری مناسبات وجود دارد. به خصوص اینکه شورای روابط خارجی امریکا هم اخیراً گزارشی مبنی بر اینکه امکان آب شدن یخ های روابط سرد ایران و امریکا بیش از هر زمان دیگری وجود دارد منتشر کرده است.
به نوشته این روزنامه صرف نظر از اینکه واشنگتن چه برداشتی از سخنان بالاترین مقام جمهوری اسلامی ایران داشته، ایران و امریکا از 13 آبان 1358 تاکنون فراز و فرودهای گفتاری بسیاری را در روابط یخ زده شان تجربه کرده اند. هر چند حادثه “تسخیر سفارت امریکا در تهران” خط قرمز اصلی را روی روابط دیپلماتیک تهران و واشنگتن کشید، اما بسیاری بر این نظرند که این رابطه تنش آلود طی سال های گذشته بارها از شانس تبدیل به یک ارتباط مبتنی بر حفظ اصول مورد نظر از سوی دو طرف برخوردار بوده است.
دو هفته پیش احمد زیدآبادی در تفسیری در سایت فارسی بی بی سی نوشت در ایران نیز مدت ها ست که مقام های بلندپایه رسمی از جمله محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران از زبان تند همیشگی خود در برابر آمریکا استفاده نمی کنند و این مطلب به دلیل پاره ای از قرائن، موضوعی صرفا تصادفی به نظر نمی رسد.
این کارشناس مسائل سیاسی ایران تاکید کرد که یکی از این قرائن، خودداری آقای احمدی نژاد از شرکت در مراسمی است که رهبران ایران آن را “برائت از مشرکین” می نامند و هر ساله در موسم حج در صحرای عرفات به صورتی سازمان یافته از سوی حجاج ایرانی برگزار می شود و در آن علیه آمریکا و اسرائیل شعار داده می شود.
ماه گذشته نیز یک روزنامه نگار ایرانی در برنامه تلویزیونی صدای آمریکا با قاطعیت گفت نه تنها جنگی بین ایران و آمریکا رخ نمی دهد بلکه دولت احمدی نژاد روابط دو کشور را می گشاید و حتی شخص رییس جمهور نهم با همتای آمریکائی خود ملاقات خواهد کرد. به گفته این روزنامه نگار آخرین سفر محمود احمدی نژاد به آمریکا هدفی جز ملاقات با جورج بوش نداشت و چون امکان آن پیش نیامد در نتیجه دولتمردان ایرانی ناگزیر شدند با ایجاد ماجرای دانشگاه کلمبیا آن را پیروزی قلمداد کنند و از این سئوال در امان بمانند که اصولا چرا این سفر انجام شده و رییس دولت را چه ضرورتی برای سومین سال پیاپی به آمریکا کشانده است
.
قطع روابط ایران و آمریکا به تصمیم جیمی کارتر رییس جمهور آمریکا در سال 1358 بعد از آن اعلام گردید که دولت ایران هم اشغال سفارت آمریکا در تهران و گروگان گیری پنجاه آمریکائی توسط عده ای از دانشجویان را تایید کرد. پیش از آن دو کشور در بالاترین حدها روابط سیاسی و فرهنگی داشتند و در موعد تحویل سال 1978 برای اولین بار در طول تاریخ آمریکا رییس جمهور آن کشور بیرون از کاخ سفید و در تهران بود. این همان دیداری است که جیمی کارتر با گفتن بالاترین تعریف ها از شاه سابق ایران تعجب جهانیان و حتی هیات همراه خود را برانگیخت.
تحول تازه در روابط ایران و آمریکا همزمان با سی امین سالگرد حضور رییس جمهور آمریکا در تهران رخ می دهد، اما اولین گام ها نیست . بلکه اولین گام ها در گفتگوی دو کشور همان است که هنگام انعقاد قرارداد معروف به بیانیه الجزایر رخ داد که حدود یک سال بعد از قطع روابط بود و از جانب ایران بهزاد نبوی معاون نخست وزیر و از جانب آمریکا وارن کریستوفر معاون وزارت خارجه آن کشور [وزیر خارجه دوران کلینتون] آن را امضا کردند.
اما در تاریخچه هائی که درباره مذاکرات دو کشور منتشر شده همواره اولین گام به دوران ریاست جمهوری رونالد ریگان مربوط می شود که به افتضاح معروف به ایران کنترا منتهی شد و در آن رابرت مک فارلین مشاور سابق امنیت ملی ریگان با کیک، انجیل امضا شده توسط ریگان و کلت، محرمانه وارد تهران شد تا با برخی مقام های ایرانی گفت وگو کند. اما سفر محرمانه وی به تهران در گیر و دار جنگ ایران و عراق خیلی زودتر از آنچه انتظار می رفت فاش شد و راه به جایی نبرد. به این ترتیب اولین گام های دولتمردان امریکا برای بهبود روابط با ایران هر چند در قالب «معامله پنهانی» رنگ باخت.
اگر چه گهگاه اخباری درباره مذاکرات پنهانی دو کشور در نشریات آمریکائی و اروپائی و منتشر شده است، تنها باری که این روابط و مذاکرات از پرده به درآمد و با شفافیت همراه بود به دوران محمد خاتمی مربوط می شود که وی ابتدا در مصاحبه ای با شبکه سی ان ان امریکا چهره مثبتی نشان داد و پس از آن کار به عذرخواهی «مادلین آلبرایت» وزیر خارجه وقت امریکا رسید که از نقش آمریکا درباره کودتای 28 مرداد عذر خواست و زمینه فوق العاده ای برای بهبود روابط خصمانه دو کشور فراهم شد اما جناح راست با استناد به این که تجدید روابط با آمریکا و هر نوع مذاکره با آن کشور مورد تائید رهبر جمهوری اسلامی نیست با آن به مخالفت پرداختند و با فشارهای خود عملا طرح تنش زدائی دولت خاتمی را ناکام گذاشتند که بخش عمده آن مربوط به کاهش تشنج با آمریکا می شد. اما همین گروه ها وقتی بعد از خاتمی محمود احمدی نژاد بر سرکار آمد و نامه ای برای رییس جمهور آمریکا نوشت که با بی اعتنائی روبرو شد هیچ اعتراضی نکردند بلکه در فرصت هائی آن را نشانه اقتدار دولت دانستند.
به جز سفرهای احمدی نژاد به آمریکا که همواره با این اظهار آمادگی برای مذاکره یا مناظره با جورج بوش همراه بوده، در دو سال گذشته تحولی مهم که در این ارتباط رخ داد مربوط به زمانی بود که موضوع هسته یی ایران، جنگ عراق و امریکا و حضور نیروهای ائتلاف در عراق زمینه ساز رویارویی مجدد ایران و امریکا شده بود و این بار امریکا با نفوذی که میان دیگر اعضای شورای امنیت داشت، ارجاع پرونده هسته یی ایران به شورای امنیت را تسریع کرد و در دیگر سو واشنگتن با اتهامات پی درپی به ایران خواستار رفع هرچه سریع تر آنچه دخالت تهران در امور داخلی عراق می خواند، شد. اما در همین حین رهبران نزدیک به ایران در دولت عراق خواستار مذاکرات ایران و عراق شدند و سخنگوی وزارت خارجه به این عنوان که ایران ناگزیر است مصالح عراق را در نظر داشته باشد وارد گفتگوها شد و ایران و امریکا - البته برای دومین بار پس از گفت وگوهایشان درباره افغانستان که در دولت خاتمی اتفاق افتاد - در تاریخ 7 خرداد سال جاری با حضور نمایندگانی از عراق پشت میز مذاکرات نشستند تا این بار مسائل امنیتی عراق را با توجه به اتهامات واشنگتن به ایران حل و فصل کنند. به تبع آن دور اول و دوم این مذاکرات بین «حسن کاظمی قمی» سفیر ایران در عراق و «رایان کروکر» سفیر امریکا در عراق برگزارشد و دور سوم نیز در سطح کارشناسان در منطقه الخضراء بغداد برگزار گردید.
اعتماد نوشته برخی گزارش های خبری حکایت دارد که دو کشور از همان ابتدا تمایل داشتند در صورت مثبت بودن نتایج مذاکراتشان درباره عراق، این گفت وگوها را به موضوعات جاری دیگر میان دو کشور ارتقا دهند. در این میان برخی مقامات امریکایی بر این نظرند که در دور سوم گفت وگوهای سه جانبه شان با ایران مباحثی فراتر از موضوع عراق مطرح شده است و براین اساس آنها برای برگزاری دور چهارم گفت وگو با تهران اعلام آمادگی کرده اند.
از مجموع تحلیل های رسانه های جهانی در دو روز گذشته چنین برمی اید که دولت جورج بوش که حدود 10 ماه دیگر باید کرسی های خود را به جانشینان شان تحویل دهند، بیشتر از گذشته به گفت وگو با ایران تمایل پیدا کرده اند. گرچه سال گذشته گزارش گروه مستقل معروف به هامیلتون – بیکر که مامور بررسی وضعیت ناگوار عراق شده بودند به دولت آن کشور توصیه کردند که با ایران بر سر میز مذاکره بنشیند اما این گزارش در زمان خود با بی اعتنائی دولت آمریکا روبرو شد تا زمانی که دو ماه قبل گزارش 16 نهاد اطلاعاتی امریکا درباره فعالیت های هسته یی ایران منتشر شد، آن هم درست زمانی که امریکا بیش از گذشته در جلب نظر اتحادیه اروپا برای صدور قطعنامه سوم علیه ایران برآمده و موفق هم شده بود.