حمید احدی
همزمان با ارسال نامه ای از سوی دولت دولت بریتانیا به تهران که مضمون آن از سوی دو طرف فاش نشده، دولت جمهوری اسلامی با نفی گفته های سفیر خود در مسکو، امیدواری های بیشتری را برای مذاکرات دیپلماتیک و پایان بحرانی که در روابط تهران و لندن به وجود آمده ایجاد کرد. پیش از آن نامه ای از تهران برای رییس دولت بریتانیا فرستاده شده بود.
غلامرضا انصاری، سفیر ایران در مسکو، به گزارش خبرگزاری روسیه عصر جمعه خبر از احتمال محاکمه بازداشت شدگان داده بود که بلافاصله با واکنش وزیر خارجه بریتانیا همراه شد و به دنبال آن نامه ای از داونینگ استریت راهی تهران شد که در جواب یادداشت دیپلماتیک ایران در مورد حل مسئله بازداشت ملوانان و تفگداران دریایی بریتانیایی نوشته شده بود. ساعاتی بعد انصاری با تکذیب گفته های خود و نسبت دادن خطا به ترجمه متن مصاحبه اش با تلویزیون ارتباط داد.
وی که علت ورودش به مساله ای که سفیران دو کشور در تهران و لندن مشغول حل آن هستند معلوم نشده در اظهار نظر تازه خود گفت که البته در صورتی که بریتانیا موضوع ورود غیرقانونی نظامیان این کشور به آبهای ساحلی ایران و مسئولیت این امر را می پذیرفت، مساله در همان ابتدا به راحتی قابل حل بود.
در همین زمان مارگارت بکت، وزیرخارجه بریتانیا که در محل اجلاس وزیران خارجه اتحادیه اروپا در آلمان به سر می برد، در حاشیه این اجلاس به خبرنگاران گفته: “ما پاسخ خود را داده ایم و در حال آغاز مذاکره [با ایرانیها] هستیم، اما می دانید که این روزها مصادف با تعطیلات [نوروزی] در ایران است.”
خبرنگار سیمای جمهوری اسلامی در همان جا از خانم بکت پرسید آیا پیامی برای ایران دارد، و او در جواب گفت: “پیامی که می خواهم بفرستم این است که به نظر من، همه از وضعی که پیش آمده متأسفند، چیزی که ما می خواهیم این است که از این وضعیت خارج شویم. ما همچنان تمایل خود را به مذاکره و گفتگو با ایران ابراز می کنیم، مهمترین دغدغه ما منافع هر دو ملت است.”
در عین حال، دیروز محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران طی سخنانی در جمع نیروهای نظامی مستقر در خوزستان، نظامیان بریتانیایی بازداشت شده را “اشغالگر” خواند و اظهار داشت: “مستکبران به خاطر روحیه استکباری و خودخواهی، به جای عذرخواهی از ملت ایران طلبکار هستند”.
تکذیب ها و تصحیح ها
پیش از این نیز در جریان بحران تازه، ناهماهنگی ها، تهران را مجبور به تصحیح گفته های قبلی کرده بود و آن مربوط به تعیین محل استقرار قایق ها انگلیسی هنگام دستگیری شان بود که نقطه ای مشخص شد که در بررسی های مقامات نظامی بریتانیا مشخص گردید که در آب های عراق قرار دارد. در نتیجه در دومین برخورد مقامات ایرانی نقطه تعیین شده را کمی به سوی شمال بردند؛ به طوری که پانصد متری در داخل آب های سرزمینی ایران قرار گرفت. تونی بلر نخست وزیر بریتانیا هنگام توضیح در مجلس نمایندگان بریتانیا با اشاره طعنه آمیز به این موضوع گفت علت اصلی این تغییر هنوز برای ما روشن نشده است .
سه روز پیش نیز، در حالی که خبرگزاری ها فیلم منوچهر متکی وزیر خارجه را پخش کردند که با انگلیسی شکسته بسته ای گفت این خانم بزودی آزاد می شود، ساعاتی بعد دفتر وزیر خارجه این سخن را رد کرد و بدون اشاره به گفته وزیر اظهار داشت که سخنگوی وزارت خارجه ظاهرا در این مورد دچار خطا شده است. تصمیم قبلی [دال بر آزادی خانم فی تورنی تنها زن ملوان دستگیر شده] زمانی تغییر کرد که با انتشار فیلم دستگیری ملوانان و مصاحبه سپاه پاسداران با دستگیرشدگان، تونی بلر نخست وزیر بریتانیا آن را عملی چندش آور خواند که در عین بی مسوولیتی صورت پذیرفته است. رسانه های بریتانیائی نیز با اشاره به اعترافاتی که در دوران جمهوری اسلامی از زندانیان و مخالفان سیاسی جمهوری اسلامی و حتی خارجی ها دستگیر شده منتشر گردیده است، ایران را متهم کرد که از روش های قرون وسطائی در مورد دستگیر شدگان استفاده می کند. علی لاریجانی همه این ها را “درشت گوئی” نام نهاد و تلویحا نشان داد که با نظر موافق شورای امنیت ملی مساله دستگیرشدگان در حال حل بود که با سخنان تند نخست وزیر و وزیرخارجه بریتانیا منتفی شد.
در همین زمان محمد حسین عادلی سفیر سابق ایران در لندن در اظهار نظری در تهران توصیه کرد که زودتر به این بحران پایان داده شود. به گفته آقای عادلی در حالی که نیروهای مرزبانی کشور حق داشته اند کسانی را که به آب های ایران وارد شده اند دستگیر کنند، ولی باید از راه های دیپلوماتیک ماجرا حل شود.
محاصره سرکنسولگری
رویداد دیگری که می توانست نشانه ای باشد که بین دو کشور رد و بدل شد، محاصره سرکنسولگری ایران در بصره بود که به گزارش منابع ایرانی عصر روزچهارشنبه اتفاق افتاد. در آن زمان عده ای از سربازان بریتانیائی وارد محوطه ای شدند که سرکنسولگری ایران در آن جا قرار دارد و شروع به تیراندازی کردند. چند دقیقه ای بعد با افزوده شدن به تعداد این عده که عملا سرکنسولگری را در حلقه محاصره گرفته بودند، عملات ایذائی شدت گرفت تا سرانجام این عده بدون آن که تلفاتی بر جای گذاشته باشند، به محاصره محل پایان دادند.
به دنبال این حادثه تظاهرات مختصری در تهران و بعضی شهرستان ها بر پا شد، اما حضور وسیع نیروی انتظامی مانع از آن گردید که نیروهای بسیج و گروه های دیگر که بعد از نماز جمعه تهران با دادن شعارهائی آماده حرکت به سوی سفارت می شدند، تظاهراتی برپا دارند. اما احمد خاتمی امام جمعه محافظه کار تهران در خطبه های خود به شدت به بریتانیا حمله برد، مضمونی که در تمامی نماز جمعه ها تکرار شد و نشان داد که این جز مواردی از اخبار هفته است که توسط مرکز هماهنگی نمازهای جمعه به مراکز سراسر کشور ابلاغ شده است. از طرف دیگر دومین و سومین نامه خانم فی تورنی که خطاب به نمایندگان مجلس و مردم ایران نوشته شده بود هم منتشر شد و به فاصله اندکی فیلمی که پرش های آن نشان می داد توسط افراد غیرحرفه ای بازنگری و بازبینی های مکرر شده است، از مصاحبه توماس سامرز جوان ترین عضو گروه دستگیر شده از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد که از رفتار ماموران ایرانی ابراز رضایت می کرد. در مصاحبه سامرز، بر خلاف خانم فی تورنی، سخنی درباره حضور نیروهای بریتانیا در عراق و لزوم خروج آن ها و واگذاری سرنوشت مردم عراق به آن ها گنجانده نشده بود.
شبکه جهانی بی بی سی ساعتی بعد از پخش مصاحبه تونی سامرز به دیدار خانواده وی در چستر رفت و با دائی و برادرانش پرسید که با دیدن فیلم چه احساسی پیدا کرده اند. هر سه نفر که از طبقات متوسط انگلیسی بودند، پیدا بود که اطلاعی درباره ماجراهای سیاسی ندارند، چون تنها اشاره می کردند که با دیدن تصویر وی که سالم و سرحال بوده خوشحال شده اند.
دخالت شورای امنیت
اما از جهات سیاسی علاوه بر واکنش اتحادیه اروپا که از در پشتیبانی از عضو موثر خود برآمد و خواستار آزادی فوری ملوانان انگلیسی شد، قطعنامه شورای امنیت مقامات جمهوری اسلامی را آزرد. به گفته سخنگوی وزارت خارجه ایران، دستگیری ملوانانی که از خط مرزی عبور کرده بودند موضوعی مربوط به دو کشور است و اصلا در زمره اختیارات شورای امنیت نیست. مطبوعات اروپائی و آمریکائی صدور قطعنامه جدید شورای امنیت را نشانه انزوای جمهوری اسلامی خواندند و اظهار داشتند که مقامات ایرانی بهترست این نشانه ها را جدی بگیرند.
در میان تمامی واکنش هائی که به گزارش تونی بلر به مجلس آن کشور، از سراسر جهان در تائید موضع لندن به نمایش در آمد، تنها زمانی که رجب اردوغان رییس دولت ترکیه وارد ماجرا شد و در گفتگوئی با همتای ایرانی خود خواستار ملاقات دیپلومات های ترک با دستگیرشدگان شد، خبرگزاری جمهوری اسلامی اعلام داشت که وی تجاوز سربازان بریتانیائی به خاک ایران را محکوم کرده است. موضوعی که در اطلاعیه وزارت خارجه ترکیه وجود نداشت.
اما سرانجام همچنان که روزنامه های معتبرلندن احتمال داده بودند، بحران دستگیری ملوانان بریتانیائی که بار پیش که اتفاق افتاد [در دوران دولت خاتمی و وزارت خارجه خرازی و جک استراو] در فاصله چهار روز به آزادی ملوانان انجامید، این بار بعد از ده روز، تازه به سوی کنترل نسبی به پیش می رود. بسیاری از ناظران مسایل سیاسی معتقدند که نیروهای میانه رو و معتدل همچنان در بافت حکومت ایران صاحب نفوذ دارند و تمامی صحنه در اختیار تندروها نیست، و از جمله سپاه پاسداران ناگزیر به اجرای دستورالعمل های شورای عالی امنیت ملی است.