بهاره خسروی
حسن کریم زاده، طراح و کاریکاتوریست ایرانی، جایزه اول بخش “کاریکاتور فانتزی” فستیوال بین‌المللی کاریکاتورهای مطبوعاتی جهان (W.P.C 2008) را به خود اختصاص داد.
این فستیوال روز گذشته درشهر “سینترا” کشور پرتغال و در سه بخش “کارتون‌های فانتزی”، “کاریکاتور چهره” و “کارتون های مطبوعاتی” برگزار شد.
حسن کریم زاده که در اسفندماه سال 86 نیز موفق به دریافت جایزه نفر برگزیده بخش کاریکاتور نخستین جشنواره صلح و دوستی شده بود، متولد 1352 در تهران است. وی دانش آموخته هنرستان هنرهای زیبا و دانشگاه هنر تهران است و سابقه مدیریت بخش هنری و دبیری بخش کاریکاتور چندین نشریه را در کارنامه خود دارد. از جمله فعالیت های کریم زاده، انتشار کتاب “حقوق بشر” است که به همراه 30 طرح از وی منتشر شد. برگزاری نمایشگاه انفرادی کاریکاتور (حسنلند) در کرواسی (زمستان 1384/اوسی‌یک)، شرکت در نمایشگاه گروهی (ترسیم کارتون برای صلح) در امریکا (پاییز 1385/نیویورک- سازمان ملل متحد)، شرکت در نمایشگاه گروهی (آزادی بیان) در سوییس (زمستان 1385/ژنو-سازمان ملل متحد)، شرکت در نمایشگاه های جهانی گرافیک و کاریکاتور، دریافت جوایز متعدد و عضویت در کمیته انتخاب آثار مسابقات جهانی و داخلی گرافیک و کاریکاتور، ازجمله فعالیت های کریم زاده در زمینه کاریکاتور است.
کریم زاده که مدیریت آتلیه هنری تاش گرافیک و کارگاه گرافیک هیچ، را به عهده دارد، چند سال پیش و به دلیل چاپ کاریکاتوری در نشریه “فاراد” به اتهام “توهین به ساحت مقدس امامگ به 10 سال حبس تعزیری محکوم شدکه پس از گذشت دو سال، با عفو از سوی آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی از زندان خلاصی یافت.
درباره این فستیوال و دریافت جایزه از سوی حسن کریم زاده با دو کاریکاتوریست ایرانی به گفت و گو نشسته ایم.
توکا نیستانی از جمله کاریکاتوریست های مطرح مطبوعاتی و نام آشنای کشورست. نیستانی که سابقه همکاری با چند مجله و روزنامه معتبر و مطرح کشور را دارد، درباره برنده شدن کریم زاده در این جایزه می گوید: “حسن کریم زاده یکی از بهترین کاریکاتوریست های مطبوعاتی ماست و جایزه ای که گرفته کاملا به حق بوده و من هم به او تبریک می گویم.“
نیستانی با خوشحالی شروع می کند، اما با اندوه ادامه می دهد: “برنده شدن در این فستیوال مثل برنده شدن در جایزه اسکار نیست که دستمزد را بیشتر کند یا اعتبار شخص را بالا ببرد. ما در ایران بچه هایی را داریم که شاید 300-200 جایزه بین المللی برده اند و هیچ کس هم این ها را نمی شناسد. با این وجود باید گفت اتفاق خوبی است.“
نیستانی همچنین برنده شدن کریم زاده در چنین عرصه معتبری را هم باعث پررنگ شدن نقش کاریکاتور در مطبوعات یا بهتر شدن وضع کاریکاتوریست های مطبوعاتی نمی داند، چرا که: “دوری کاریکاتور و مطبوعات به این دلیل نیست که مطبوعات فراموش کرده اند بخشی از نیروهای فعال راکه کارتونیست ها هستند کنار گذاشته اند. بلکه به این دلیل است که کاریکاتور مطبوعاتی در ایران به دلیل قابلیت بالای برداشت و تفسیر، دردسر ساز است و مجلات و روزنامه ها هم به همین دلیل خیلی علاقه ندارند که خود را درگیر این حساسیت ها و دردسر ها کنند.“
داریوش رمضانی، دیگر کاریکاتوریست ایرانی متولد ۱۳۵۵ در رشت است. وی که فعالیت در زمینه کاریکاتور را از سال ۱۳۶۹ آغاز کرده تا کنون موفق به کسب جوایز مختلفی در این زمینه شده است. از سوابق مطبوعاتی رمضانی می توان به همکاری با روزنامه های اعتماد، یاس نو، شرق، آفتاب یزد و هفته نامه توانا بین سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۵، همکاری با ماهناهه طنز و کاریکاتور از سال ۱۳۸۰ تاکنون، کاریکاتوریست و طراح کمیک استریپ بخش کودک هفته‌نامه ایران جمعه از سال ۱۳۸۳ الی ۱۳۸۵ اشاره کرد. رمضانی اما امیدوارانه تر از توکا نیستانی در این زمینه صحبت می کند. وی در مورد این فستیوال وبرنده شدن حسن کریم زاده می گوید: “این جایزه عنوان کاریکاتور مطبوعاتی دارد. یعنی کاریکاتوریست هایی می توانند در آن شر کت کنند که کاریکاتورشان در روزنامه یا نشریه ای چاپ شده باشد و هر سال کار های چاپ شده در نشریه را برای این مسابقه بفرستند. این مسابقه در چند بخش کاریکاتور چهره، کاریکاتور سیاسی و کاریکاتور گگ ( طنز بدون هدف سیاسی)برگزار می شود. اقای کریم زاده جایزه را در این بخش برده اند. یعنی کاریکاتور طنزی که هدف سیاسی ندارد و صرفا خنده آور است.“
رمضانی اما توضیح دیگری هم به گفته های خود می افزاید: “هفته و ماهی نیست که یکی از کاریکاتوریست های ایرانی در جشنواره های خارجی برنده نشود. در واقع شاید حتی بتوان گفت آقای کریم زاده یکی از کاریکاتوریست هایی هستند که نسبت به بقیه تعداد کمتری جایزه برده اند. ما کسانی را در ایران داریم که در این زمینه رکورددار هستند: محمد علی خلجی از همدان، محمد امین آقایی از خوزستان، مسعود ضیایی از اصفهان، محمود نظری از همدان و… در واقع الان با توجه به اینکه کار مطبوعاتی در کشور ما محدود است، کاریکاتوریست ها به شرکت در جشنواره ها گرایش پیدا کرده اند.“
رمضانی در مورد علت این قضیه و همچنین فاصله افتادن میان کاریکاتور و مطبوعات می گوید: “به نظر من جایگاه اصلی کاریکاتور، مطبوعات است. در ایران متاسفانه به دلیل سانسور و سیاسی شدن کاریکاتور، مطبوعات علاقه ای به کاریکاتور نشان نمی دهند. اگر هم مطبوعات کاریکاتوری چاپ می کنند این مساله محدود است. هر کاریکاتوریستی نمی تواند کارش را منتشر کند. تنها مرجعی که می توان در حال حاضر برای انتشار کاریکاتور استفاده کرد همین مسابقات سراسری کاریکاتور است. چون در حال حاضر سالیانه حول و حوش دویست مسابقه کاریکاتور در دنیا برگزار می شود. این مسابقات و فستیوال ها و نمایشگاه ها، هم می تواند منبع درآمد محدودی برای کاریکاتوریست های ایرانی باشد و هم موجب می شود کارشان منتشر شود. متاسفانه جایی هم جز این نمایشگاهها برای عرضه کاریکاتور ما ایرانی ها نیست. در این فستیوال ها، اگر دقت داشته باشید، ایران همیشه بیشترین تعداد شرکت کننده را داشته است. یعنی حتی از کشور میزبان هم بیشتر متقاضی دارد و این خلا کاریکاتور مطبوعاتی ما را نشان می دهد.“
با همه این مشکلات باید به حسن کریم زاده تبریک گفت. او که موفق شده است یکی از معتبرترین جوایز کارتونیست های جهان را تصاحب کند. با وجود حضور چنین استعدادهایی در کشور است که روزنامه نگاری اظهار امیدواری می کندبرغم جو شدید سانسور، رابطه مطبوعات و کاریکاتوریست ها متحول شود.