سه سال از افتتاح خوابگاه هنرستان شهید باهنر شهرستان دهدشت در استان کهگیلویه و بویراحمد گذشته است، اما کلاس های هنرستان و خوابگاه دانش آموزان وسیله گرمایشی ندارند. کلاس ها در روز قابل تحمل است، اما شبها هوا سرد می شود و دانش آموزان پیچیده در پتو و لرزان از سرما، درسهایشان را مرور می کنند. مشکل بچه های خانواده های فقیر روستایی و عشایری این مدرسه، فقط سرما نیست. دانش آموزان از سوء تغذیه و بدرفتاری مسئولان خوابگاه و دوری از خانواده هم رنج می برند. یک دانش آموز این هنرستان می گوید: “صبحانه به ما نصف نان می دهند و سیر نمی شویم !” تقریبا همه دانش آموزان مدارس شبانه روزی در همه استانهای کشور ازکمبود و بدی غذا، سرما و سوء رفتار مدیران خوابگاه رنج می برند.
در آذرماه سال ۹۱ دانش‌آموزان مدرسه شبانه روزی امام صادق (ع) رانکوه املش به دلیل سرما و گرسنگی، دسته‌جمعی از مدرسه فرار کردند و نزد خانواده‌های خود برگشتند. محمدمهدی رهبری‌املشی نماینده رودسر و املش در مجلس گفت: “علاوه بر این مدرسه کلیه مدارس شبانه‌روزی استان با چنین مشکلی مواجه هستند”. کمبود بودجه و صرفه جویی در هزینه‌ها، از سال ۹۰ به بعد، اغلب مدیران این مدارس را واداشت تا به اجباردانش آموزان را در دو روز پایان هفته نزد خانواده ها بفرستند. این رفت و آمدها در شرایط دوری راه و خرابی جاده های روستایی در فصل سرما، اغلب با مشکلاتی طاقت فرسا همراه است.
مطابق اساسنامه مدارس شبانه روزی، این مدارس به منظور توسعه امکانات آموزشی وایجادفرصت تحصیلی برای دانش آموزان‌روستاهای پراکنده وکم جمعیت وهمچنین توسعه آموزشهای فنی وحرفه‌ای در رشته‌هایی که نیازبه حضور مستمر و مداوم دانش آموز دارد تأسیس‌می شوند.در مدرسه شبانه روزی حضوردانش آموزان به صورت تمام وقت (۲۴ساعت درشبانه روز)خواهدبود. مواد درسی وبرنامه ومحتوای آموزشی وآیین نامه امتحانات مدارس شبانه روزی در هردوره و رشته تحصیلی همانندمدارس عادی است.
طبق قانون در تاسیس مدارس شبانه‌روزی یا تبدیل مدارس عادی به شبانه روزی، رعایت موارد زیر الزامی است: “محل مدرسه نسبت به سایر مدارس مرکزیت داشته باشد. مدرسه دارای فضاهای آموزشی، پرورشی و امکانات و تجهیزات مناسب و مورد نیاز شبانه‌روزی باشد. مناسب بودن محل، ساختمان، امکانات و تجهیزات مدارس شبانه‌روزی به تایید مدیریت نوسازی و تجهیز مدارس استان برسد.” این استانداردها رعایت نمی شود. در دولت سابق تبدیل مدارس عادی به شبانه روزی حالت اپیدمی پیدا کرده بود.
مدارس شبانه روزی با مشکلات مشابهی دست به گریبانند. ریشه این مشکلات در یک جمله خلاصه می شود: “کمبود اعتبار و کمبود امکانات”. شهروز افخمی نماینده شهرستان ملکان در آذربایجان شرقی، ماه گذشته در دبیرستان شبانه روزی عباسی ملکان گفت: “درشهرستان ملکان هشت مدرسه شبانه روزی وجود دارد و بیش از دوهزار دانش آموز در این مدارس مشغول تحصیل هستند که شش باب از این مدارس مطابق با استاندارد احداث نشده است.” وی با اشاره به اینکه تمامی دانش آموزان این مدارس از روستاهای دور افتاده و محروم هستند افزود: “کاهش اعتبار نباید موجب افت آموزش و کیفیت تغذیه دانش آموزان شود.”
کمبود امکانات در مدارس شبانه روزی گاهی به بروز فاجعه می انجامد. آبان‌ماه ۸۹ بر اثر اتصال سیم‌های پوسیده برق، خوابگاه مدرسه شبانه‌روزی چاه رحمان نصرت آباد زاهدان آتش گرفت و دانش‌آموزی به نام “مراد نارویی” براثر خفگی ناشی از استنشاق دود جان سپرد و ۱۴ تن از دانش آموزان مصدوم و مسموم شدند. آقای پشنگ نماینده وقت مجلس که از محل بازدید کرده بود گفت که “خوابگاه دانش‌آموزان مدرسه شبانه‌روزی چاه رحمان یک سالن ۱۲ در ۴ متری بود که ۹۷ دانش‌آموز در آن ساکن بودند.” یعنی به ازای هر دانش‌آموز نیم متر مربع فضای خوابگاهی پیش بینی شده بود. در حالی که مطابق استاندارد فضاهای آموزشی، سرانه هر دانش‌آموز ۵ مترمربع سطح خوابگاه است.
رمضان نیری معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در آغاز سال تحصیلی جاری گفت: “سرانه برای هر دانش آموز در مدارس شبانه روزی برای تامین غذای سه وعده ۱۵ هزار ریال است که برای دانش آموزان در سن رشد بسیار کم است.” وی اضافه کرد: “متاسفانه اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی موفق نشد همان سرانه ۱۵ هزار ریال را برای هر دانش آموز مدرسه شبانه روزی تامین کند و امسال به هر دانش آموز ۱۰ هزار ریال اختصاص داده است”. نیری در ادامه گفت: “مدیران مدارس شبانه روزی خراسان رضوی برای تامین مایحتاج دانش آموزان به اصناف بدهکار هستند، از سوی دیگر امکان جذب مشارکت اولیا در تامین هزینه‌ها به دلیل محرومیت خانوارهای روستایی مسیر نیست.”
سخنان این مسئول، تصویری از وضعیت دانش آموزان مدارس شبانه روزی و دلیل گرسنگی مزمن آن‌ها را ارائه می‌دهد. با این سرانه حتی تهیه نام خالی برای تغذیه سه وعده دانش آموزان امکان پذیر نیست. این مبلغ طبق آیین نامه، هزینه سه وعده غذا و نیازهای بهداشتی دانش‌آموز و سایر ملزومات تحصیلی او در یک شبانه‌روز است. ثابت ماندن سرانه و افزایش قیمت کالاهای مصرفی و آب و برق و گاز مدارس، عملا اداره شبانه‌روزی‌ها را غیرممکن کرده است. مدیر یکی از مدارس شبانه روزی می‌گوید: “کسبه طرف معامله به دلیل افزایش بدهی، دیگر حاضر به دادن نسیه نیستند.”
آمار رسمی و قابل استنادی از تعداد مدارس شبانه روزی در دست نیست. حاجی بابایی وزیر وقت در سال ۹۰ گفت: “حدود پنج هزار و ۷۰۰ مدرسه شبانه‌روزی در کشور وجود دارد.” عظیم محبی مدیرکل دفتر آموزش متوسطه اول وزارت آموزش و پرورش در مقطع متوسطه اول (راهنمایی) چند روز پیش به ایرنا گفت که هزار و ۱۲۵ مدرسه شبانه روزی با ۱۰۸ هزار و ۴۴۰ دانش آموز در مقطع متوسطه اول دایر است که از این تعداد ۸۳۹ مدرسه شبانه روزی عادی و ۲۸۶ مدرسه نمونه دولتی هستند.” محبی افزود: “۶۵ هزار و ۴۷۷ نفر در مدارس عادی شبانه روزی و ۴۲ هزار و ۹۶۳ نفر نیز در مدارس نمونه دولتی شبانه روزی درس می‌خوانند.”
اولین مدارس شبانه‌روزی در سال ۱۳۵۴ شمسی در ایران تاسیس شدند. در این سال، ۹ مدرسه شبانه روزی در ۹ استان محروم کشور با بافت عشایری تاسیس شد. تعداد کل دانش‌آموزان این مدارس حدود هزارو ۳۰۰ نفر بود. این مدارس به تدریج با استقبال روستاییان و عشایر مواجه شدند. تا قبل از تاسیس مدارس شبانه روزی، روستائیان و عشایر مجبور بودند فرزندان خود را برای ادامه تحصیل در مدارس روزانه به شهر بفرستند. به همین دلیل بسیاری بعد از پایان تحصیلات ابتدایی ترک تحصیل می‌کردند. در سال ۵۷ که انقلاب رخ داد، تعداد مدارس شبانه‌روزی به ۶۵ واحد رسیده بود. بعد از انقلاب با رویکرد افزایش پوشش تحصیلی و عدالت آموزشی، این مدارس توسعه پیدا کردند.