توجیهی مضر به مقصود

عباس عبدی
عباس عبدی

شاید در این وانفسای مشکلات و بحران‌های داخلی و خارجی برای برخی از افراد پرداختن به مطلبی که ‏در این یادداشت آمده است جالب و به موقع نباشد، اما به نظر بنده چنین نیست و قصد مچ‌گیری و انتقاد ‏شخصی هم ندارم، بلکه فکر می‌کنم چنین توجیهاتی اشتباهی نه تنها فرد را به هدف موردنظر نمی‌رساند ‏که دورتر هم می‌کند و مانع پیدا کردن راه‌حل برای مشکلات جاری می‌شود.‏

دو هفته پیش آقای هاشمی رفسنجانی در سخنانی که از ایشان در مطبوعات نقل شد، گفتند که: «هر اتفاقی ‏که در کشور می‌افتد مردم آن را به روحانیت نسبت می‌دهند. در حالی که اداره فعلی کشور مربوط به ‏دیگران است» ابتدا باید گفت که در مقام تحلیل می‌توان با ایشان همراه بود که روحانیت به صفت صنفی ‏خود عهده‌دار امور نیست و بسیاری از اعضای این صنف عملاً خارج از حکومت و اداره کشور هستند، ‏حتی اگر وضعیت موجود را مناسب حال خویش بدانند، باز هم انتقادات گسترده‌ای به جریان امور دارند. ‏اما مسأله این است که درک مردم از روحانیت به صفت تشکیلات صنفی آنان در کشور نیست، بلکه ‏صرف اینکه تعدادی از روحانیون عهده‌دار امور مهم کشور هستند، کافیست که کلیت روحانیت را مسئول ‏اداره امور بدانند. نگاهی به عناصر قدرت در ایران نشان‌دهنده آن است که بیش از 95 درصد قدرت ‏واقعی در این قسمت متمرکز شده است (البته برخی از افراد به تسهیم قدرت اعتقادی ندارند و آن را ‏تجزیه‌ناپذیر می‌دانند و معتقدند که کل قدرت یکپارچه است و برای غیر روحانیون موجود در قدرت در ‏غیاب حامیان روحانی آنان هیچ اعتباری قایل نیستند) و در این میان شخص آقای هاشمی رییس دو رکن ‏مهم قدرت در این کشور هستند که یکی از آنها تماماً روحانی هستند و دیگری هم روحانیون وجه غالب ‏قدرت را در آن دارند، لذا درست نیست که با نادیده گرفتن این بدیهیات چنین گزاره‌ای را بیان کرد.‏

اداره کشور کلیت تجزیه‌ناپذیری است که نمی‌توان آن را یکسره محدود به دولت و قوه اجرایی نمود. ‏نگاهی به وظایف سایر نهادهای حقیقی و حقوقی قدرت نشان‌دهنده آن است که قوه مجریه ذاتاً و اصالتاً ‏اعتبار چندانی ندارد، که بخواهیم مسئولیت آن را از دوش روحانیت برداریم. بعلاوه فرض کنیم که دولت ‏موجود مطابق سیاست‌ها و سلیقه‌های آقای هاشمی کشور را اداره می‌کرد، و از نظر ایشان دولت موفق و ‏کارآمدی بود، آیا در این صورت باز هم حاضر می‌شدند که افتخار چنین دولتی را صرفاً نصیب غیر ‏روحانیون کنند؟

در هر حال مشکل اصلی گزاره ایشان در درست و غلط بودن آن نیست، چرا که نسبتاً موضوعی روشن ‏است. مسأله اصلی در نتایجی است که از این گزاره حاصل می‌شود. این گزاره برای شنونده‌ای که آن را ‏باور کند، جنبه تخدیری پیدا می‌کند، از این حیث که فکر می‌کند که اگر مسئولیتی متوجه او نیست، خیال ‏آن مخاطب فرضی را راحت می‌کند. به جای این گزاره باید گفته می‌شد که؛ چه بخواهیم و چه نخواهیم ‏مسئولیت وضع جاری بر دوش ما و سایر روحانیون قرار دارد و باید برای بهبود آن تمام کوشش خود را ‏به عمل آوریم، اما با آن جمله نادرست خیال مخاطبان خود را راحت می‌کند که آسوده باشید چرا که هیچ ‏مسئولیتی متوجه ما و شما نیست.‏

اشکال دیگری که در بطن این گزاره وجود دارد، تفکیک جامعه و مدیران سیاسی کشور به دو گروه ‏روحانی و غیر روحانی است. البته در واقعیت امر و در جامعه چنین چیزی را مشاهده می‌کنیم، هر کسی ‏که ملبس به لباس خاصی است از نظر مردم روحانی و دیگران غیر روحانی نامیده می‌شوند، اما این ‏تقسیم‌بندی برحسب ظاهر است در حالی که حکومت قرار نیست برمبنای ظاهر و صنف اداره شود که آن ‏را به دو گروه مذکور تقسیم کرده‌اند. این تقسیم‌بندی چه واقعیت باشد و چه واقعیت نداشته باشد، بیش از ‏همه علیه روحانیت است، زیرا اداره کشور خواه ناخواه در همه دنیا با مشکلاتی مواجه می‌شود و اگر ‏قرار باشد گروهی تحت عنوان این صنف عهده‌دار اداره کشور باشد، دیر یا زود مصائب این مشکلات ‏برپای آنان نوشته خواهد شد و این مسأله با تعریفی که از جایگاه روحانیت و رابطه آن با مردم می‌شود ‏سازگار نیست.‏

بنابر این بهتر است که در باره فلسفه سیاسی موجود در پس این گزاره دقت و ضرورتا تجدید نظر هم ‏کرد.‏