هانس روله
در فوریه ۲۰۰۷ ژنرال علیرضا عسگری، معاون سابق وزیر دفاع جمهوری اسلامی، به ایالات متحده پناهنده شد. یکی از مهم ترین اطلاعاتی که او دراختیار دستگاه های اطلاعاتی آمریکا قرار داد این بود که جمهوری اسلامی درحال توسعه یک سیستم لیزری برای غنی سازی اورانیوم است. در فوریه ۲۰۱۰ محمود احمدی نژاد “خبر خوب اتمی” را اعلام کرد: “ایران ازاین پس فن آوری غنی سازی اورانیوم با کمک لیزر دراختیار دارد.” گرچه احمدی نژاد با اطمینان اعلام کرد که ایران فعلاً از این فن آوری جدید استفاده نخواهد کرد، ولی برداشت و ارزیابی مثبت او نسبت به این فن آوری تردیدهای بسیاری را در زمینه عدم استفاده ایران از آن ایجاد کرده.
فن آوری غنی سازی با لیزر بهترین شیوه در این حوزه محسوب می شود. آنطور که یک کارشناس استرالیایی تراز اول در سطح جهان برآورد کرده، غنی سازی لیزری می تواند ۱۶ بار کارآمدتر از شیوه کلاسیک باشد. حال این سؤال مطرح می شود که چرا این شیوه کارآمد تاکنون مورد بهره برداری قرار نگرفته؟ پاسخ: غنی سازی با لیزر آینده بسیار روشنی دارد، ولی در عمل بسیار پرهزینه و بسیار پیچیده است.
درحال حاضر غنی سازی اورانیوم در سطح جهان تقریباً به شکلی انحصاری با سانتریفوژ انجام می شود. در این حالت، ایزوتوپ اورانیوم ۲۳۵ براساس اختلاف جرمی از ایزوتوپ ۲۳۸ جدا می گردد. بدین ترتیب می توان نسبت اورانیوم ۲۳۵ را افزایش داد: میزان ۳ ممیز ۵ تا ۵ درصد برای استفاده در نیروگاه و میزان ۹۰ درصد برای تولید سلاح اتمی مورد مصرف دارد. تلاشی که باید دراین زمینه صورت گیرد بسیار قابل توجه است. یک کیلوگرم اورانیوم ۳ ممیز ۵ درصد بیش از ۲۰۰۰ دلار ارزش دارد، یعنی از طلا ارزان تر، ولی از نقره گران تر است.
در چنین شرایطی تعجبی ندارد که جستجو برای یافتن شیوه های جایگزین به سال ها پیش بازگردد. در اوایل سال های ۶۰ اولین تحقیقات در مورد غنی سازی ازطریق لیزر انجام شد. در این حالت، جداسازی ایزوتوپ ها به صورت مکانیکی انجام نمی شود، بلکه اشعه لیزر در این عمل دخیل است. طی ۳۰ سال، هزاران دانشمند هسته ای در بیش از ۲۰ کشور جهان به شکلی بیهوده تلاش کردند تا از این نوآوری فنی در صنایع بهره برند. تلاش کشورهای بزرگ اتمی، که سلاح هسته ای نیز دراختیار دارند، در این زمینه بسیار ضعیف بوده، زیرا کارخانه های بزرگ آنها می توانستند با سانتریفوژهای مدرن و با هزینه کم به غنی سازی بپردازند. این مورد به ویژه برای ایالات متحده صدق می کرد.
تنها در سال ۲۰۰۶ بود که شاهد جنب و جوش هایی در این زمینه بودیم. به نظر می رسید “شیوه سیلکس” که توسط دانشمندان استرالیایی ابداع شده بود نویدبخش باشد و امروزه نیز مراحل نهایی برای صدور مجوز را طی می کند. طرح ابتدایی آن با یک سرمایه گذاری یک میلیارد دلاری در آمریکا آغاز شد و امروز می تواند به صورت سالانه سوخت مورد نیاز برای ۶۰ رآکتور بزرگ یا مصرف انرژی برای ۴۲ میلیون خانه در آمریکا [یعنی یک سوم کل خانواده های آمریکایی] را تأمین کند. البته این اعداد و ارقام ممکن است بنابه دلایل بازاریابی قدری مبالغه آمیز به نظر برسد.
ولی این فن آوری غنی سازی چگونه سر از کشوری درآورده که از نظر تکنولوژیکی چندان در سطح جهان مطرح نیست؟ پاسخ آن ما را به سال هایی می برد که شاهد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بودیم و زمانی که بوریس یلتسین به شکلی سخاوتمندانه به ایران کمک می کرد تا زیرساخت های اتمی نظامی خود را بنا نهد. البته رییس جمهور بیل کلینتون در نشست سال ۱۹۹۵ توانست یلتسین را متقاعد سازد که از پروژه های خود در ایران چشم پوشی کند، ولی با این حال بسیاری از پروژه های دوجانبه میان ایران و روسیه وارد مرحله اجرایی شد. حوزه اتمی نیز از این قاعده مستثنی نبود. پس تعجب آور نیست که راز ایالات متحده در بهار ۲۰۰۰ به مؤسسه افرموف در سن پترزبورگ رسید و ایران نیز به فکر ساخت یک کارخانه غنی سازی با فن آوری اشعه لیزر افتاد. دیپلمات های آمریکایی بلافاصله به همتایان روسی خود گفتند که این فعالیت ها را متوقف کنند. دلیل: “شکی نیست که چنین سرمایه گذاری ای می تواند در یک فاصله زمانی کوتاه به سوی اهداف نظامی منحرف شود”. در زمان نشست میان کلینتون و ولادیمیر پوتین در سپتامبر ۲۰۰۰، سران روسی اظهار داشتند که این قرارداد به حال تعلیق درآمده. حال تنها کافی بود مشخص شود که آیا سیستم راه اندازی شده در ایران قادر به غنی سازی اورانیوم هست یا خیر.
این شگرد شناخته شده روس هاست که از پرداختن به موضوعات مورد اختلاف و تصمیمات نامطلوب دوری می جویند و بعدها در کمال سکوت این مسایل را به مؤسسات صنعتی و دانشگاهی شان وارد می کنند. در این مورد نیز به همین شکل عمل شده. ایران هیچ گاه به تنهایی قادر نبود از عهده فن آوری غنی سازی با لیزر برآید. حضور مکرر کارشناسان برجسته روسی در ایران خود گواه این مسأله است. خبری که توسط محمود احمدی نژاد در مورد توان ایران برای غنی سازی با لیزر اعلام شد از یک زمینه واقعی برخوردار است. آژانس اتمی نیز این وضعیت را تحت نظر دارد. مقامات آژانس اتمی طی سال های اخیر بارها از جمهوری اسلامی خواسته اند تا نسبت به برنامه غنی سازی با لیزر توضیح دهد. ولی سران این کشور تا این لحظه سکوت اختیار کرده اند.
با این حال، آژانس اتمی کوتاه نیامده. که البته نمی تواند کوتاه بیاید. زیرا غنی سازی با لیزر نه تنها تولید جنگ افزارهای هسته ای را سریع تر، دقیق تر و کم هزینه تر از شیوه های کلاسیک می کند، بلکه استفاده از این شیوه می تواند بسیار مخفیانه و بی سر و صدا تحقق یابد. به گفته کارشناسان شیوه سیلکس، فضای مورد نیاز برای غنی سازی با لیزر در حدود ۷۵ درصد کمتر از فضایی است که یک کارخانه سانتریفوژ نیاز دارد. به همین دلیل چون انرژی کمتری در غنی سازی لیزری استفاده می شود، اثرات گرمایی مربوطه نیز به شکل چشمگیری کاهش می یابد و پنهان کاری سیستم افزایش پیدا می کند.
اگر آژانس اتمی نتواند وضعیت غنی سازی لیزری را روشن کند، نظارت فعلی در مورد ایران هیچ کارآیی نخواهد داشت. زیرا اطلاعات کمّی ای که ازسوی مقامات ایرانی در مورد سایت های نطنز و فوردو اعلام شده به هیچ وجه نشان دهنده میزان واقعی اورانیوم غنی شده نیست. ازنظر جامعه بین المللی، این بدین معنی است که ایران باید به صورت کامل امکان نظارت و بازرسی از سایت های خود را فراهم کند. باقی مسایل بسیار ناچیز و پیش پا افتاده اند. اگر واکنش های ایالات متحده را تفسیر کنیم، به خوبی می توانیم به جدی بودن موضوع پی ببریم. در این راستا، صرفاً نباید به دنبال سایت های جدید غنی سازی لیزری باشیم، بلکه باید سایت های مشکوکی که در آنها غنی سازی با سانتریفوژ در جریان است نیز مورد بازرسی قرار گیرند.
به واقع دورنمای غنی سازی لیزری در ایران بسیار نگران کننده است. زیرا بیم آن می رود که این موضوع به تکثیر اتمی بینجامد. در آوریل ۲۰۰۶ آیت الله خامنه ای خطاب به مقامات سودان گفت که کشورش آماده است تا “تجربه، دانش و توانایی های تکنولوژیکی دانشمندان خود را دراختیار دیگر کشورها قرار دهد”. این جمله به وضوح به فعالیت های اتمی اشاره داشت.
مشکل اکنون به آلمان رسیده. سازمان های تخصصی فیزیکدانان آمریکایی و آلمانی اخیراً درخصوص خطرات روند استفاده از غنی سازی لیزری براساس شیوه سیلکس هشدار داده اند. با این حال، به مانند تجربیات یک دهه گذشته، این هشدارها نیز به باد فراموشی سپرده خواهد شد. مسأله غنی سازی اورانیوم با لیزر آنقدر جالب توجه است که ناخودآگاه همه به آن روی می آورند. ایران نیز در این خصوص به عنوان موردی که آزمایش خود را پس داده، شناخته خواهد شد.
منبع: دی ولت، ۲۵ می
