جمعه پیش، کناره گیری آیت الله جوادی آملی از امامت جماعت شهر قم در شرایطی اعلام شد که بعد از انتخابات 22 خرداد، روحانیون منتقد دولت با فشار بی سابقه ای مواجه بوده اند.
آیت الله جوادی آملی از روحانیان ارشد محافظه کار است که در خطبه های این هفته نماز جمعه قم، با عذرخواهی از مردم، کناره گیری خود را از امامت جمعه شهر قم اعلام کرد. او بعد از انتخابات 22 خرداد، چندین بار از حضور در مراسم نماز جمعه خودداری کرده بود و محافل خبری و سیاسی ایران از این قضیه به عنوان اعتراض این روحانی بلند پایه به وقایع قبل و بعد از انتخابات 22 خرداد یاد کرده بودند. در ابتدا، ستاد ائمه جمعه اعلام کرد که آیت الله جوادی آملی در ایام تابستان امامت جمعه قم را برعهده نخواهد گرفت زیرا وی در این مدت در دماوند اقامت خواهد داشت. این ستاد مدعی شده بود که در سال های قبل هم به همین گونه بوده است.
آیت الله جوادی آملی از روحانیون مورد اعتماد آیت الله خمینی بود و بنیانگذار جمهوری اسلامی، پیام معروف خود به میخائیل گرباچف را در هیاتی به سرپرستی وی به شوروی سابق فرستاد. اوهمچنین سالها عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو شورای عالی قضایی بود.
هاله نور
در دوران تبلیغات انتخابات 22 خرداد، فیلمی منتشر شد که در آن، محمود احمدی نژاد در حضور آیت الله جوادی آملی مدعی شده بود هنگام سخنرانی در سازمان ملل هاله نوری او را فرا گرفته است. پس از تکذیب این مساله از سوی احمدی نژاد، دفتر آیت الله جوادی آملی، فیلم منتشر شده را تایید کرد. او موضع بسیار سختی در مذمت دروغ و دروغ گویی گرفت و از آن پس به یکی از منتقدان محمود احمدی نژاد بدل شد. بعد از اعلام محمود احمدی نژاد به عنوان برنده انتخابات 22 خرداد، آیت الله جوادی آملی همچون بسیاری از روحانیون سرشناس، از ارسال پیام تبریک به او خودداری کرد و همین امر باعث شد نوک تیز انتقادات طلبه های حامی احمدی نژاد به سمت آنان هدف گرفته شود.
برخی اخبار نیز از ملاقات تعدادی از قربانیان تجاوز در زندان‌ها با آیت‌الله جوادی آملی حکایت دارد. بر اساس گزارش ها وی از شنیدن سخنان این قربانیان و توصیفات آنها از شراط زندان‌ها به شدت متأثر شده و قول پیگیری داده بود.
در شهریور و هم زمان با ماه رمضان، از برگزاری مراسم شب احیا طبق روال هر سال در آرامگاه حضرت معصومه، توسط آیت‌الله جوادی آملی، آیت‌الله استادی، امینی و ناطق نوری جلوگیری به عمل آمد و به جای آنها افراد همسو با دولت برای برگزاری این مراسم مذهبی معرفی شدند.
4 مهرماه و در حالیکه احتمال کناره گیری آیت الله جوادی آملی، فقط در حد شایعه مطرح بود، سایت رادیو معارف ایران از افزوده شدن یک امام جمعه موقت دیگر به ائمه جمعه قم خبر داد. امام جمعه ای که از او به عنوان یکی از حامیان محمود احمدی نژاد یاد می شود. حسینی بوشهری، نماینده مجلس خبرگان رهبری است که با کناره گیری رسمی آیت الله جوادی آملی، جایگزین او در نماز جمعه قم می شود.
اعتراض علما و حذف منتقدان
بعد از انتخابات 22 خرداد، تلاش بی سابقه ای برای حذف روحانیان منتقد و جایگزینی آنان با روحانیان حامی محمود احمدی نژاد در جریان بوده است. در حالیکه ستاد ائمه جمعه اعلام کرد که آیت الله استادی به علت عارضه قلبی، تا ماه محرم در نماز جمعه حضور نخواهد داشت. اما این روحانی در نماز جمعه قم با انتقاد شدید از برخی حامیان احمدی نژاد و شاگردان مصباح یزدی گفت تا ابتدای ماه محرم از هرگونه سخنرانی، منبر، درس و اقامه نماز جمعه خودداری خواهد کرد.
روزنامه سرمایه در همین زمینه نوشت: “آیت الله استادی، امام جمعه موقت قم، جمعه گذشته در خطبه های این نماز با انتقاد از مدعیان تندروی حمایت از رهبری، اعلام کرد به علت ناراحتی از این وضعیت، به تجویز پزشکان تا اول محرم از هر گونه سخنرانی، منبر، درس و اقامه نماز جمعه خودداری می کند”.
همزمان، آیت‌الله ابراهیم امینی، امام جمعه قم و دبیر پیشین مجلس خبرگان رهبری نیز از حضور و امامت جمعه قم خودداری کرده بود. براساس گزارش سایت آینده، در اعتراض به فضای موجود، جوادی آملی، امینی و استادی اظهار کرده بودند تا پایان یافتن این فضا، در نمازجمعه حاضر نخواهند شد.
آیت الله امینی، 12 تیر ماه به عنوان امام جمعه قم، از این تریبون موسوی و کروبی حمایت کرده و اعلام کرد که “کاندیدا ها نه منافقند، نه ضد ولایت فقیه”. او همچنین از اشتباهات صورت گرفته در فرآیند انتخابات به شدت انتقاد نمود.
صدیقی، جایگزین رفسنجانی
اما خبرسازترین امام جمعه غایب در هفته های پس از انتخابات، هاشمی رفسنجانی است که بعد از 22 خرداد تنها یک بار اجازه یافت نماز را اقامه کند: نماز جمعه 26 تیرماه که از لحاظ حضور مردم با اولین نماز جمعه بعد از انقلاب 57 مقایسه شد.
اما بعد از آن رئیس مجلس خبرگان رهبری اجازه حضور در مقام امام جماعت تهران را نیافت و دفتر او با انتشار اطلاعیه ای اعلام کرد که “رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به خاطر جلوگیری از درگیری‌های احتمالی در مراسم سیاسی- عبادی نماز جمعه اقامه نماز نخواهند داشت”.
پیش از انتشار این اطلاعیه، رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه دلیل عدم اقامه نماز جمعه تهران توسط هاشمی رفسنجانی را جلوگیری از هرگونه “سوء استفاده‌های سیاسی و غیر قابل قبول” از جایگاه نماز جمعه اعلام کرده بود.
در عین حال و در حالیکه برخی دلیل غیبت طولانی هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران را نارضایتی وی از وضع موجود ارزیابی می کنند، برخی دیگراز تلاش عده‌ای برای حذف این شخصیت تأثیرگذار جمهوری اسلامی خبر می‌دهند.
این در حالی است که آیت الله خامنه ای، کاظم صدیقی یکی از روحانیون حامی احمدی نژاد را به جمع خطبای جمعه شهر تهران افزوده بود. براساس گزارشی که “روز” در این زمنیه منتشر کرده بود اضافه شدن کاظم صدیقی - که یکی از خطبای معروف مجالس مهدیه تهران و هیات رزمندگان اسلام است - به جمع چهار امام جمعه موقت تهران درحالی صورت گرفت که برخی منابع دولتی اظهار علاقه کردند که وی جایگزین هاشمی رفسنجانی شده باشد و انتخابش بدان معنا باشد که رییس مجلس خبرگان دیگر نماز جمعه ادا نمی کند.
ائمه جمعه تسخیری
کناره گیری آیت الله جوادی آملی را می توان به عنوان آخرین نمونه از حذف روحانیان معتدل و مستقل ذکر کرد. بعد از فوت آیت الله خمینی، و روی کار آمدن آیت الله خامنه ای تلاش زیادی در جهت یکدست سازی ائمه جماعات کشور انجام شد و در اولین گام ها موسوی اردبیلی و طاهری خرم آبادی از امامت جمعه تهران کنار رفتند. در اصفهان آیت الله طاهری ناچار از استعفا شد و در کرمانشاه آیت الله زرندی برکنار شد. در تمام این موارد روحانیون تندروی جایگزین این روحانیون شدند که با هدف یکدست سازی و توضیح و تبیین سیاست های آیت الله خامنه ای انتخاب می شدند چنانچه در تهران احمد جنتی و احمد خاتمی به عنوان امام جمعه موقت منصوب شدند. طباطبایی نژاد، جایگزین آیت الله طاهری شد و علما به جای آیت الله زرندی، امام جمعه کرمانشاه شد. بدین ترتیب آخرین ائمه جماعات منصوب بنیانگذار جمهوری اسلامی نیز یا ناچار از کناره گیری و استعفا شدند و یا از سوی آیت الله خامنه ای برکنار شدند و جای آنها را ائمه جماعاتی گرفتند که به تعبیر دکتر ابراهیم یزدی می توان به عنوان “ائمه جماعات تسخیری” از آنها یاد کرد.
دبیر کل نهضت آزادی در مهر 1386 و زمانی که نیروهای امنیتی از برگزاری نماز عید فطر در هنرستان کار آموز به امامت محسن کدیور جلوگیری کردند، اعلام کرد: “اگر با کدیور مخالفند خودشان یک روحانی بفرستند تا نماز را برگزار کند؛ شاید در جمهوری اسلامی “امام جماعت تسخیری” هم داشته باشند. عبارات “نماز جمعه غیرقانونی”، “عید فطر غیرقانونی” و “حسینیه غیرقانونی” کاملا مجعول و بدعت است. ما تا کنون چنین چیزهایی نشنیده بودیم. وقتی آذری قمی گفت که ولایت فقیه می تواند توحید را هم تعطیل کند، این بدان معناست که برای نماز خواندن هم باید از ولی فقیه اجازه گرفت”.
استعفای آیت الله طاهری
آیت الله طاهری در تیرماه 1381 با انتشار نامه ای انتقادی، از امامت جمعه شهر اصفهان استعفا کرد. وی برخلاف ائمه جمعه ای که از سوی آیت الله خامنه ای منصوب شده اند، مستقیما از سوی آیت الله خمینی منصوب شده بود. او در استعفا نامه خود، با متهم کردن حکومت به فساد و بی لیاقتی نوشته بود: “هنگامی که از وعده ها و قول و قرارهای اول انقلاب یاد می آورم، همچون بید بر سر ایمان خویش می لرزم”.
اسیر کردن منتقدان و ذبح نامطبوع مطبوعات و حبس نامشروع اصحاب نشریات و نظارت جناحی ناصواب و نامعقول استصوابی و دادگاه نامقبول روحانیت و فلج کردن دولت (محمد خاتمی) از جمله مواردی بود که این روحانی بلند پایه، حکومت جمهوری اسلامی را بدانها متهم کرده بود.
آیت الله طاهری با انتقاد شدید از حمایت حکومت از لباس شخصی ها و گروههای فشار نوشته بود: “آنان که بر شتر چموش قدرت سوارند و در میدان سیاست دو اسبه می تازند… و مشوق عده ای چماق به دوش و فرقه ای کفن پوش که دندان تمساح خشونت را تند و تیز می کنند و می خواهند عجوزه تندخوی و عفریته زشت روی خشونت را به نکاح دین در آورند و امور مقدس را ملوث جلوه دهند یعنی رجاله ها و فاشیست هایی که معجونی از جهل و جنونند و بند نافشان به مراکز ثقل قدرت متصل است و مطلق العنان و افسار گسیخته اند نه ملوم معاقب قضا هستند و نه محکوم معاتب قانون”.
او از گروههای فشار به عنوان “شعبان بی مخ هایی” یاد کرده بود که “با هتاکی و سفاکی، ننگ عنیف کوی دانشگاه را آفریدند و با تهاجم حیوانی، مرتع دانشگاه را چریدند و با تعرضات شنیع، پرده ناموس فرهنگ و علم را دریدند و در قتلهای زنجیرهای مظلومان بی گناه و قربانیان بی پناه، لعنت سرمدی خدا و نفرت ابدی خلق را خریدند”.
بعد از اعلام رسمی استعفای آیت الله طاهری، یکی از روحانیون تندرو به نام طباطبایی نژاد که از حامیان سرسخت آیت الله خامنه ای است از سوی رهبر جمهوری اسلامی به عنوان امام جمعه اصفهان منصوب شد.
برکناری آیت الله زرندی
در اسفند 1386 نیز، آیت الله زرندی، امام جمعه کرمانشاه برکنار شد. این روحانی که به شدت با نیروهای موسوم به “حزب الله” در شهر درگیر بوده و حتی “انصارحزب الله ” در زمان ریاست جمهوری خاتمی به برگزاری راهپیمایی اعتراض آمیز علیه او پرداخته بودند. همان زمان سایت “پنج صبح” گزارش داد که امام جمعه کرمانشاه در شرایطی برکنار شد که وی هم مانند سایر همفکران خویش به توهین به بیت آیت الله خمینی و شخص سید حسن خمینی که از سوی فعالان سیاسی پروژه امام زدایی لقب گرفته است، اعتراض داشت.
این روحانی همچنین انتقادات شدیدی از صدا و سیما در تریبون نماز جمعه مطرح کرده و در یکی از آخرین خطبه های نماز جمعه ای که ایراد کرد موضوع رد صلاحیت گسترده اصلاح طلبان را مورد نقد قرار داده بود.
به همین جهت بود که سید احمد خاتمی به صورت مداوم از مواضع سیاسی وی انتقاد کرده و خواستار کناره گیری یا استعفای آیت الله زرندی شده بود.
آیت‌الله محمد حسین زرندی نیز همچون آیت الله طاهری با حکم آیت الله خمینی به عنوان نماینده ولی فقیه دراستان و امام جمعه کرمانشاه منصوب شده بود. جانشین این روحانی نیز، شیخ مصطفی علماء از روحانیان حامی آیت الله خامنه ای بود که در اقدامی کم سابقه، آیت الله خامنه ای برای جلسه معارفه او، رییس دفتر خود و رییس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه کشور را به کرمانشاه اعزام کرد.
تغییر امام جمعه شیراز
آیت الله شیخ محی الدین حائری شیرازی، سومین امام جمعه منصوب آیت الله خمینی بود که در بهمن 1387 بعد از 27 سال از امامت جماعت شیراز کنار رفت.
اواز 27 سال قبل یعنی از زمان ترور آیت الله دستغیب با حکم آیت الله خمینی، نماینده ولی فقیه در استان فارس و امام جمعه شیراز بود. تغییر او در هاله ای از ابهام قرار داشت. در حالیکه گفته می شد بیش از 4 بار این روحانی از امامت جمعه شیراز استعفا کرده است، احمد دستغیب با تایید این موضوع اعلام کرد که به دلیل برخی معذورات به صراحت نمی تواند در خصوص علت آن اظهار نظر کند.
انتشار شایعات مربوط به استعفای وی همزمان با شدت گرفتن حملات برخی جریانات محافظه کار به این روحانی بود. در 8 فروردین 1387، عبدالله شهبازی، از اعضای مرکز مطالعات سیاسی وزارت اطلاعات متن کامل کتاب “زمین و انباشت ثروت: تکوین الیگارشی جدید در ایران امروز” را در سایت خود گذاشت. این کتاب به بررسی زمین خواری های گسترده در استان فارس می پرداخت که بخشی از آن در قبل از انقلاب و بخش بزرگی از ان پس از انقلاب رخ داده بود.عبدالله شهبازی در این کتاب حائری شیرازی و منصوبان به او را عاملان اصلی این زمین خواری معرفی می کرد.
اسدالله ایمانی به عنوان نماینده جدید ولی فقیه در استان فارس و امام جمعه شیراز، جایگزین حائری شیرازی شد. ایمانی نیز از حامیان نزدیک آیت الله خامنه ای محسوب می شود.
