یک روز پس از تاکید وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی بر توافق صورت گرفته برای واگذاری بخشی از پروازهای داخلی ایران به هواپیمایی قطر و علیرغم اعتراض‌ها شرکت‌های هواپیمایی ایران به ورود هواپیمایی قطر به پروازهای داخلی ایران، سخنگوی کمیسیون عمران مجلس از موافقت مشروط مجلس با ورود شرکت هواپیمایی قطر به ناوگان هوایی ایران خبر داد.
علی نیکزاد، وزیر راه و شهرسازی روز جمعه در این زمینه توضیح داد که شرکت هواپیمایی قطر که به گفته وی در حال حاضر 21 پرواز از دوحه به شهرهای مختلف ایران انجام می‌دهد، درخواست افزایش تعداد این پروازها را مطرح کرده بود و افزود: “ما نیز این شرط را تعیین کردیم که تعداد پروازهای قطری می‌تواند به 70 پرواز برسد، در صورتی‌که هواپیمایی قطر پروازهای داخلی را هم برعهده بگیرد.”
اکنون محمدرضا حسین‌نژاد نماینده مردم شیروان و سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی این موافقت را مشروط به ورشکست نشدن شرکت‌های داخلی دانسته است. وی اطمینان داده که حضور هواپیماهای قطری در آسمان ایران “مشکل‌ساز نخواهد بود.” آقای حسین نژاد با بیان اینکه “مجلس با تأمین نیاز حمل و نقل هوایی کشور توسط هواپیمایی قطر موافق است” گفته: “ما می‌توانیم با کمک هواپیمایی قطر مسافران روی زمین‌مانده بخش حمل و نقل هوایی کشور را به مقصد رسانده و مشکلات این حوزه را حل کنیم.”
این در حالی است چند روز پیش شرکت‌های هواپیمایی ایران با نوشتن نامه‌هایی به وزیر راه و شهرسازی این کشور، نسبت به عواقب فعالیت احتمالی هواپیمایی قطر در پروازهای داخلی هشدار داده و اعلام کرده بودند که این کار شرکت های داخلی را با مشکل مواجه می کند. اما آقای نیکزاد می گوید که “برخی ها طوری مخالفت می کنند که انگار تاکنون هواپیمایی قطر در ایران پرواز نداشته است.”
ایرلاین‌ها مخالفند
شرکت هواپیمایی قطر گفته است که در صورت توافق نهایی در این زمینه به پروازهای هفتگی‌اش در مسیر ایران 31 پرواز تازه اضافه خواهد کرد. شرکت هواپیمایی دولتی “قطر ایرویز” از ابتدای ماه دسامبر تعداد پروازهایش را در یک دوره زمانی چهار ماهه، در مسیر ایران به 52 پرواز هفتگی خواهد رساند و اصفهان نیز به یکی از مقاصد تازه این شرکت هواپیمایی افزوده خواهد شد. کارشناسان صنعت حمل و نقل پیش بینی کرده‌اند درصورت انعقاد این قرارداد در دی ماه سال جاری کلیه شرکت‌های هواپیمایی داخلی وخارجی با ریزش 5 هزار نفری نیروی کار فعالیت خود را متوقف کنند.
سید مهدی صادقی، مدیر عامل سابق شرکت هواپیمائی ایران ایرتور معتقد است که “ شرکت قطری برنامه‌ریزی کرده است که در هر نقطه ایران ورود پیدا کند و از هر نقطه‌ای خواست خارج شود تا مسافران بین‌المللی را جمع‌آوری کرده و به اقصی‌نقاط دنیا منتقل کند.”
نامههای شرکت‌های هواپیمایی به وزیر راه و شهرسازی تنها پیرامون حضور شرکت هواپیمایی قطر به ایران نبود و مسایلی مانند قیمت بلیت، نرخ تضمینی ارز و خرید نقدی سوخت مورد توجه قرار گرفته است تا شرکت ها بتوانند دوباره حمایت دولت را برای تامین سوخت به دست آورند.
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی درباره جزئیات نامه ایرلاین ها به وزیر راه و شهرسازی اظهار داشته: “شرکت های هواپیمایی در قالب این نامه ها نگرانی خود را بابت حضور شرکت های هواپیمایی قطر به کشور اعلام کردند و جلساتی هم دراین باره میان مدیران ایرلاین ها با وزیر برگزار شد.”
گرچه وزیر راه و شهرسازی بعد از این جلسه در اظهار نظری اعلام کرد که شرکت‌های ماهان، هما و آسمان که بیشتر جابجایی‌ها را انجام می‌دهند و در جلسه تفاهم با طرف قطری بوده‌اند، مخالفتی ندارند اما انجمن شرکت های هواپیمایی با رد این موضوع عنوان کرده که مدیران عامل این شرکت ها موافقتی با این طرح ندارند و حتی مخالفت خود را با این موضوع حضور به وزیر اعلام کرده‌اند. در همین خصوص رییس انجمن شرکت‌های هواپیمایی نیز با اعلام اینکه وزیر راه و شهرسازی در انتخاب ایرلاین‌ها گزینشی عمل می‌کند، به مهر گفته است که برخی از شرکت‌ها دولتی هستند و اجازه مخالفت با تصمیمات دولت را ندارند اما بنده از مدیران‌عامل ماهان و ایران‌ایر سوال کردم و آنها گفتند که مخالفت خود را به وزیر هم اعلام کرده‌ایم.
توافق غیر قانونی
با این حال علی رغم اظهارنظرهای متعدد و موافقت ضمنی مسوولان مجلس و دولت جمهوری اسلامی برای حضور هواپیماهای قطری در پروازهای داخلی ایران هنوز هیچ خبر روشنی از مذاکرات احتمالی مقامات ایرانی و قطری در این باره منتشر نشده است. گرچه مسوولان ایرانی تاکید کرده‌اند که حضور هواپیماهای قطری در آسمان ایران تنها با پذیرفتن شروط ایران و فعالیت زیر نظر ایرلاینهای داخلی ممکن خواهد بود اما همچنان رییس انجمن شرکت‌های هواپیمایی و برخی دیگر از فعالان صنعت حمل و نقل این تصمیم دولت ایران را به “قرارداد ترکمنچای” تشبیه میکنند. قراردادی که این بار نظر به آسمان ایران دوخته است.
با این حال رضا نخجوانی، معاون وزیر راه و شهرسازی معتقد است “شرکت‌های هواپیمایی ایرانی قوی‌تر از آن هستند که به این زودی از صحنه خارج شوند، به علاوه هر آنچه که درباره تفاهم‌نامه با قطر لازم بود، وزیر راه و شهرسازی مطرح کرد.”
بر اساس قانون هواپیمایی ایران مربوط به سال 1328 بحث کاپوتاژ ممنوع است و اگر نیاز به اجرای آن باشد حتما مجلس شورای اسلامی باید رای به اجرای آن دهد و این طرح را تایید کند. گفتنی است موضوع آزادسازی کاپوتاژ در برنامه پنجم مطرح شد اما مورد موافقت اعضای کمیسیون عمران مجلس قرار نگرفت. کاپوتاژ در زمینه صنایع هوایی به حالتی اطلاق میشود که پروازهای داخلی یک کشور توسط خطوط هواپیمایی خارجی انجام بپذیرد.
مقررات اجرای پروژه ورود ناوگان هواپیمایی قطر به خطوط داخلی ایران در قالب کاپوتاژ به قدری مشکل است که ایکائو (سازمان هواپیمایی بین‌المللی) نیز به خاطر اینکه این موضوع رخ ندهد شرایط سختی را برای انجام آن تکلیف کرده است. طبق ماده 7 ایکائو در رابطه با این موضوع، تأکید شده که اجرای این امر در راستای جلوگیری از ایجاد رقابت مضر ممنوع است و اگر کشوری بخواهد چنین عملی را انجام دهد، باید برای کل شرکت‌هایی که مایل هستند این کار را انجام دهند، اعلام عمومی داشته باشد. قوانین سختگیرانه ایکائو در این‌باره، بدان معناست که کشوری این کار را انجام ندهد و کاپوتاژ شکل نگیرد؛ تنها زمانی شرکت هواپیمایی خارجی می‌توانند در مسیر‌های داخلی پرواز کنند که در داخل کشور هیچ ایرلاینی وجود نداشته باشد.
اکنون دولت جمهوری اسلامی در حالی مشغول رایزنی برای دادن امتیاز پروازهای داخلی خود به شرکت “قطر ایرویز” است که بیش از ده شرکت هواپیمایی ایران با ناوگانی که گفته میشود روز به روز از استانداردهای پرواز فاصله میگیرند در حال ارائه خدمات به مسافران داخلی هستند. مسوولین این شرکت‌ها گفته اند که “زمانی که پس از اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بسیاری از کالاهای ضروری را در بازار عرضه و تقاضا قرار می‌دهیم تا خود قیمت خود را پیدا کند، تکلیفی کردن قیمت بلیت هواپیما و حمل و نقل هوایی که تنها 3 درصد حمل و نقل کشور را تشکیل می‌دهد، جای تأمل دارد.” همین مساله باعث شده که بازگشت سرمایه در صنایع هوایی ایران با چالشی جدی مواجه شود.
آنطور که فعالان صنعت حمل و نقل میگویند در تمامی دنیا مالک 80 درصد هواپیماهای فعال عملیاتی، بانک‌ها هستند و شرکت‌های هواپیمایی در واقع تنها اپراتورند که گردش اقتصادی ایجاد می‌کند و پول را برگشت و سود منطقی به سرمایه‌گذار ارائه می‌دهند اما در ایران بانک‌ها به این صنعت اعتماد ندارند و تنها ممکن است تسهیلاتی در این راستا به ایرلاین‌ها ارائه دهند.
تحریم، ایرلاینهای ایرانی را ساقط کرده
با این حال مشکل اصلی ایرلاینهای ایرانی جای دیگری است. شرکت‌های هواپیمایی داخلی ایران هم اکنون تحت سنگین‌ترین فشارها قرار دارند و در کنار فشارهای تحریم هزینه‌های هنگفت تأمین قطعات هواپیما و یافتن راهکارهای مبارزه با تحریم گلوی آنها را می‌فشارد. فرسودگی ناوگان هوایی ایران به دلیل این تحریمها، سوانح هوایی مختلفی را در کارنامه هوایی ایران به ثبت رسانده است و خبرگزاری فرانسه گزارش کرده است که در یک دهه گذشته، وقوع حدود “15 سانحه جدی هوایی” در ایران جان “بیش از 900 تن را گرفته است.” عمر متوسط ناوگان هوایی ایران حدود 22.5 سال است که کاهش این رقم به 15 سال نیازمند پنج میلیارد دلار هزینه است.
با اعمال سیاست‌های تحریم توسط غرب از دو هفته پیش تا کنون رزویشن پرواز شرکت‌های هواپیمایی خارجی از جمله ماهان با مشکل مواجه شده است. ضمن آنکه در حال حاضر شرکت‌های هواپیمایی خارجی درایران برای تامین سوخت وقطعه با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند این در حالیست که شرکت هواپیمایی قطر بر خلاف شرکت‌های هواپیمایی ایرانی از منابع مالی دنیا بهره برداری می‌کند.
به همین دلیل هزینه‌های شرکت‌های هواپیماهای داخلی حدود 40 درصد در بحث ارزی افزایش دارد، ضمن آنکه باید به هزینه‌های ریالی سنگینی که در کنار هزینه‌های ارزی آن قرار دارند نیز توجه کرد. این مساله آنقدر در طی سه دهه گذشته به صنایع هوایی ایران لطمه زده که اکنون کشوری که خود 25 سال بعد از تاسیس اولین شرکت هواپیمایی ایران یعنی “ایران ایر” با اجازه انگلیس تاسیس شده قرار است بار ناتوانی صنعت حمل و نقل هوایی ما را بر دوش بکشد.
کشور ایران اولین کشور در دنیاست که نسبت به انجام پروازهای داخلی توسط شرکت‌های هواپیمایی خارجی اقدام کرده است. اقدامی که در حقیقت اثبات تاثیر تحریم حمل و نقل هوایی ایران از سوی غرب است. هر چند که هنوز حاکمان ایران تن به اعتراف به این موضوع ندادهاند.
با این وجود کارشناسان صنعت هواپیمایی ضمن آنکه بر “ورشکست شدن شرکت‌های هواپیمایی داخلی در صورت انعقاد قرارداد با شرکت هواپیمایی قطر” تاکید دارند چندان به موثر بودن این راهکار دولت ایران برای ارتقا کیفیت پروازهای داخلی خوش بین نیستند. آنطور که دیروز مجتبی قرائیان، کار‌شناس صنعت هواپیمایی به خبرگزاری ایلنا گفته است “ایران با رویکردی بلند مدت نسبت به انعقاد قرارداد با شرکت هواپیمایی جدید اقدام می‌کند غافل از اینکه امریکا شرکت جدید را نیز تحریم خواهد کرد. این در حالیست که اعمال سیاست‌های تحریم علیه شرکت هواپیمایی جدید زمانی صورت خواهد گرفت‌که کلیه شرکت‌های هواپیمایی در ایران ورشکست شده‌اند و هیچ شرکتی توان انجام پروازهای داخلی و خارجی را نخواهد داشت.”
