اهمیت عید غدیر خُم برای شیعیان بر کسی پوشیده نیست. جمهوری اسلامی نیز اهتمام بلندی در بزرگداشت این مناسبت داشته و دارد. در اهمیت عید غدیر خم همین بس که شخص رهبر جمهوری اسلامی در یکی از سخنرانی های خود به مناسبت این عید، آن را عیدالله الاکبر (بزرگترین عیدی خداوند برای بشریت) توصیف کرده بود. راز این همه اهتمام به غدیرخم نزد شیعیان بر کسی پوشیده نیست. بنا به روایت شیعه، در غدیر خم، پیامبر اسلام امام علی را به فرمان خدا به جانشینی خود برگزید که بعدها این حق الهی او غصب شد.
در بزرگداشت این روز توسط رهبر جمهوری اسلامی همین بس که اگر جستجوی ساده ای در سایت رسمی وی انجام دهید، خواهید دید که او هر ساله به این مناسبت، ملاقات ها و سخنرانی های پر طمطراقی داشته است.
اما، عید غدیر خم امسال (۲ آبان ۹۲) در حالی سپری شد که در یکی از نادرترین موارد، آیت الله خامنه ای هیچ ملاقات و دیدار عمومی و سخنرانی نداشت. باتوجه به اهمیت و جایگاه این مناسبت، جای پرسش است که چرا رهبر جمهوری اسلامی برخلاف روال پیشین خود، دیدار و سخنرانی امسال به مناسبت عید غدیر را تعطیل کرده است؟
سکوت رهبر در عید غدیرخم، چرا؟
در فاصله یک هفته از مراجعت حسن روحانی از نیویورک، رهبر جمهوری اسلامی برخی اقدامات او را در نیویورک (مکالمه تلفنی با اوباما) نابجا توصیف کرد. این تعبیر کوتاه او، موجی از حملات را علیه دولت تازه به قدرت رسیده روحانی به همراه داشت. (مراجعه شود به مقاله: نخستین اخطار زود رَس به دولت روحانی)
با وجود دریافت این تذکر، در فاصله ای اندکی از سفر نیویورک تیم مذاکراتی ایران به سرپرستی محمدجواد ظریف اولین دور گفتگو ها با ۵+۱ را در ژنو برگزار کرد. مضمون این مذاکرات که صریح و رضایتبخش توصیف شده، به صلاحدید طرفین از افکار عمومی پنهان نگاه داشته شده است ولی نه از رهبر جمهوری اسلامی.
از سوی دیگر، جناح های حامی رهبر تقریباً به نوعی با مذاکرات ژنو منتقدانه برخورد کرده اند در حالی که خبرها از واشنکتن آن است که اوباما از نمایندگان کنگره خواستار معوق شدن هرگونه تحریم جدید علیه ایران تا روشن شدن نتیجه مذاکرات شده است.
حال موضع رهبر جمهوری اسلامی در این میان چه می توانست باشد. از یک سو، او مکالمه اوباما- روحانی را نابجا خوانده بود و از سوی دیگر روزنه امیدی برای برونرفت از تحریم ها به وجود آمده است. بستن این روزنه برای علی خامنه ای مثل آب خوردن است ولی فراخ کردن آن کاری است دشوار.
در شرایط جدید و رویکردی که اوباما با ارسال نامه و سپس مکالمه تلفنی با همتای ایرانی اش داشته، نگاه بسیاری از اصولگرایان به دهان خامنه ای است که آیا او عَلَم مخالفت با مذاکره را برخواهد افراشت؟
حال اگر فرض کسالت و بیماری را منتفی بدانیم، رهبر جمهوری اسلامی با حضور در مناسبت غدیر یا می بایست در خصوص روند مذاکرات سکوت می کرد یا موضعی می گرفت. سکوت او به معنی موافقت او با روند مذاکراتی است که ای بسا به نتیجه مطلوب منتهی نشود و اگر سکوت خود را می شکست یا باید بر له مذاکرات موضع می گرفت که این را به مصلحت نمی بیند یا می بایست علیه مذاکرات موضع می گرفت که آن هم به منکوب کردن دولت روحانی ختم می شود. پس تعطیل کردن سخنرانی عید غدیر، مناسب ترین اقدام می توانست باشد.
به تعبیر دیگر حال که حدود دو هفته از مذاکرات ژنو گذشته و رهبر کلامی در این خصوص موضع گیری نکرده، باید گفت که او در حال ارزیابی پروسه ای است که آغاز شده است.
تحریم هایی که دور زده نشدند
مواضع رهبری جمهوری اسلامی در برابر تحریم ها به شرح زیر بود:
انکار تاثیرگذاری تحریم ها
فرمان دور زدن تحریم ها
فرمان اقتصاد مقاومتی برای مقابله با تحریم ها
تقریباً برای همگان روشن است که هر سه این راهکارها اینک از کارآیی افتاده اند. از همین روست که جمهوری اسلامی به مذاکرات “محتوایی” با ۵+۱ رو آورده تا به گفته روحانی در سه، شش و یا حداکثر دوازده ماه پرونده هسته ای را از دستور کار خارج کند. رهبر جمهوری اسلامی خوب می داند که متوقف کردن مسیر مذاکرات، در همین آغازین ماه های دولت روحانی متوقف شدن و شکست دولت یازدهم را به همراه خواهد داشت.
به نظر می رسد که به رغم تذکر تلخی که خامنه ای به روحانی در بازگشت از نیویورک داده، او اینک صلاح نمی داند که در این مقطع، دولت روحانی را از ریشه ناتوان کند. خامنه ای بیش از هر کسی اهمیت مذاکرات ژنو را دریافته است. از این رو، او هنوز تاکتیک خود را نرمش قهرمانه! می داند گرچه ناگزیر است برای راضی نگه داشتن جناح های مختلف حاکمیت گاه طعنه و کنایه ای هم به حسن روحانی بزند.
دست نه چندان خالی تهران
دشواری مذاکرات هسته ای بر کسی پوشیده نیست همچنان که رویکرد مذاکراتی ایران در سایه اثرگذاری تحریم ها نیز بر کسی پوشیده نیست. با وجود این، اگر تحولات وخیم سوریه و نقش محوری جمهوری اسلامی در بقا رژیم بشار اسد را در نظر آوریم، تهران چندان که باید دست خالی به چانه زنی با امریکا مبادرت نکرده است.
قرار سفر اخضر ابراهیمی (نماینده سازمان ملل و اتحادیه عرب در پرونده سوریه) به تهران که بنا به گمانه زنی ها به منظور ترتیب مقدمات کنفرانس ژنو 2 درباره سوریه انجام می پذیرد اگر منتهی به دعوت از ایران برای حضور در کنفرانس شود، امکان هرگونه معامله در دو پرونده هسته ای و سوریه را متصور می سازد.
بنابر این می توان گفت که علی خامنه ای هنوز به جمع بندی خاصی در امکان مصالحه در دو پرونده هسته ای و سوریه نرسیده است. به سکوت برگذار کردن عید غدیر خم، حاوی ناگفته هایی است که باید در انتظار تحولات نشست و دید جمع بندی رهبر جمهوری اسلامی در پایان چه خواهد بود.