موضوع مهاجران افغان در ایران که سال‌هاست مورد توجه افکار عمومی قرار گرفته، در سال‌های اخیر با موضوع جنگ داخلی سوریه و بحران منطقه خاورمیانه هم گره خورده است. انتشار خبر سفر چندی پیش گروهی از اعضای طالبان به ایران نشان داد که بحران خاورمیانه گسترده تر از آن است که دولت جمهوری اسلامی بتواند خود را برکنار نگهدارد. اما مساله مهاجران افغان در ایران، به یکی از مهمترین چالش‌های دولت در مواجهه با همسایه شرقی‌اش تبدیل شده است.
اواخر فروردین ماه گذشته، و در جریان سفر اشرف‌غنی احمدزی به تهران، اعلام شد که مذاکراتی درباره وضعیت مهاجران افغان در ایران نیز صورت گرفته است. اشرف‌غنی در طی این سفر، برگشت رضایتمندانه، تدریجی و اساسی مهاجران افغانی از ایران را از برنامه‌های دولتش دانست که وزیر مهاجران این کشور آن را پیگیری خواهد کرد.
در روزهای اخیر و همزمان با حضور وزیر مهاجران افغانستان در ایران نیز اخباری از “تشکیل کمیته مشترک برای بازگرداندن مهاجران افغان به کشورشان” منتشر شد. وزیر مهاجران افغانستان در جریان نشست مشترک با وزیر کشور ایران گفته بود: “در کمیته امور مهاجرت دو کشور ایران و افغانستان اولین موضوعی که مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت، موضوع وضعیت افراد مهاجر خواهد بود که در گام اول نسبت به قانونمندکردن آن اقدام خواهیم کرد.” او تاکید کرده بود: “مساله حضور مهاجران افغان در ایران، موضوع و مشکل هر دو کشور است. البته با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته در افغانستان حضور مهاجران افغان در ایران طولانی نخواهد بود. در سال‌های پایانی حضور افاغنه در ایران هستیم و از مردم ایران درخواست دارم که همانگونه که در ۳۰ سال اخیر میهماندار افاغنه بودند این چند سال نیز صبر کرده تا شاهد روزی باشیم که همه اتباع افغان به کشور خود برگردند. “
از سوی دیگر، سیدحسین عالمی‌بلخی، وزیر مهاجران و عودت‌دهندگان در کابینه وحدت ملی افغانستان که در تهران به سر می‌برد، در گفتگو با روزنامه شرق، با تاکید بر حل مساله مهاجران افغان گفت که به نظر او بازگشت افغان‌ها به سرزمین‌شان باید داوطلبانه باشد و بازگشت اجباری وجود نداشته باشد.
او درباره اخباری که از اعزام افغان‌های مقیم ایران به جنگ سوریه منتشر شده است نیز گفت: “مسئله این است که حضور افغانستانی‌ها در آن مناطق چگونه است. شفافیت نوع حضور افغانستانی‌ها در سوریه و عراق، مسئله موردتوجه رسانه‌های افغانستانی است و می‌خواهند بدانند آیا افغان‌ها هم مانند سایر افراد، از ملیت‌های دیگر، واقعا خودشان به‌صورت داوطلبانه به آن مناطق می‌روند. اگر اتباع افغانستانی هم از طریق دیگر بروند و این وضعیت شفاف باشد، فکر می‌کنم تا حدی به حل سؤالات کمک می‌کند. این مسئولیت رسانه‌های ایران است که این موضوع را شفاف‌تر کنند که آیا واقعا موضوع حضور مهاجران افغان در سوریه وجود دارد و اگر هست چگونه است.”
این اولین باری است که یکی از مسئولان بلندپایه دولت افغانستان درباره حضور احتمالی افغان‌ها در جنگ سوریه سخن می‌گوید. چندی پیش وزارت خارجه افغانستان اعلام کرد که گزارشی رسمی در مورد شرکت افغان‌ها در جنگ سوریه دریافت نکرده است. با اینهمه برخی رسانه‌های خارجی ادعا می‌کنند که افغان‌های مقیم ایران بصورت اجباری به جنگ سوریه فرستاده شده‌اند.
اواسط فروردین ماه گذشته گروهی از افغانستانی‌ها، در یک تجمع اعتراضی در مقابل سفارت جمهوری اسلامی در کابل، از جامعه جهانی خواستند جلو اعزام شهروندان افغان از سوی دولت ایران به جنگ سوریه را بگیرد. در این راهپیمایی اعلام شد که “ مقام‌های ایرانی به آن عده از زندانیان افغان که به بیست سال حبس محکوم شده‌اند، گفته‌اند اگر در جنگ سوریه شرکت کنند بقیه مدت حبس آنها بخشیده خواهد شد.”
اخبار اعزام گروهی از افغان‌های ساکن ایران به جنگ سوریه از سال گذشته منتشر شد و به مرور در رسانه‌های ایران نیز انعکاس پیدا کرد.
اولین بار خبرگزاری تسنیم از تشییع جنازه چندین مهاجر افغان خبر داده و نوشته بود: “طبق اطلاعات به دست آماده شهدای مهاجر افغان مدافع حرم؛ محدود به دو شهید تشییع شده دیروز در قم نیستند. ۷شهید دیگر دیروز در مشهد، اصفهان و تهران تشییع شدند. امروز صبح نیز قرار است یک شهید دیگر در بهشت‌زهرا تشییع شود.”
در همان زمان روزنامه هشت‌صبح چاپ کابل، فاش کرد: “عده‌ای از افغان‌ها در بدل پول از ایران و شمار دیگری از افغانستان از سوی برخی از احزاب برای جنگ به سوریه اعزام شده‌اند. […] برخی از این افغان‌ها در بدل پول می‌جنگند و دسته دیگر آنان به شکل ایدئولوژیک در جبهات جنگ سوریه حضور دارند.” این روزنامه در گزارشی دیگر اعلام کرد: “ایران در همسایگی افغانستان، حامی سرسخت رژیم بشارالاسد در سوریه است و برای تقویت آن نیز، تلاش‌های گسترده‌ای داشته است. در اصل ایرانی‌ها و هم پاکستانی‌ها در استفاده از نیروی انسانی شهروندان دیگر، برای عملی کردن برنامه‌های‌شان، زیرکی خاصی داشته‌اند.” این روزنامه به ماجرای جنگ ایران و عراق و قربانیان افغان آن نیز اشاره کرده بود. بلافاصله سفارت جمهوری اسلامی در کابل با ارسال نامه‌ای به ۸صبح، اعزام مهاجران افغان در ایران به جنگ سوریه را رد کرد. سفارت جمهوری اسلامی مدعی بود: “جمهوری اسلامی ایران همواره نسبت به بکارگیری عناصر تروریست و مزدور در جنگ نیابتی با دولت سوریه از سوی کشورهای خارجی که منجر به پیچیده‌تر شدن اوضاع و کشته شدن مردم بی‌گناه سوریه شده است، معترض بوده و آنرا در شدیدترین وجه محکوم نموده است. بنابراین ایراد چنین اتهام دروغین و سخیف به جمهوری اسلامی ایران، فاقد اساس، پایه و مدارک مستند می‌باشد.”
در آن زمان سخنگوی وزارت خارجه افغانستان اعلام کرد که “به سفارت افغانستان در اردن وظیفه سپرده‌اند که چگونگی فرستادن مهاجران افغان به جنگ سوریه را بررسی کند.” اما خبری از این بررسی‌ها منتشر نشد. در ماه‌های بعد مشخص شد که در ایران رسته‌ای نظامی با نام تیپ فاطمیون تشکیل شده که در آن افغان‌های مقیم ایران تربیت و به جنگ در منطقه اعزام می‌شوند. اواخر اسفند ماه گذشته و با انتشار خبر کشته شدن، علیرضا توسلی فرمانده افغان تیپ فاطمیون این اخبار بصورت رسمی منتشر گردید.
روزنامه کیهان در متنی که برای یادبود فرمانده تیپ فاطمیون منتشر کرد، نوشته بود: “در مظلومیت این عزیزان همین بس که با وجود تقدیم شهدای متعدد توسط «تیپ فاطمیون»، شهدای این تیپ شجاع آنچنان که باید شناخته نشده‌اند. شمار شهدای زیاد این تیپ که از دو سه سال قبل غریبانه در شهرهای مختلف ایران و افغانستان تشییع می‌شدند خود گواه مردانگی و غربت این عزیزان بوده و هست. شهدایی که به دست یزیدها و ابوسفیان‌های زمانه سر بریده شدند و مانند شهید رضا اسماعیلی در حال بریده شدن سر تا لحظه آخر ذکر یا علی یا علی شان در تمام شبکه‌های دنیا نمایش داده شد و ندای بلندی را در گوش تکفیریها طنین انداخت که زینب هرگز دو بار اسیر نخواهد شد.”
