اواسط تیرماه بود که با ابلاغ رسمی محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت دهم، مرخصی زایمان زنان از 6 ماه به 9 ماه افزایش پیدا کرد. اما به تازگی و پس از دستور اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهور در مورد توقف اجرای مصوبات دولت دهم از اول خرداد ماه امسال تا تصمیم‌گیری مجدد، اجرای مصوبه افزایش مرخصی زایمان زنان و مرخصی دو هفته‌ای پدران نیز متوقف شده است. به این ترتیب مرخصی زایمان که مراحل تصویب شدنش در دولت و مجلس پر از حاشیه و موافق و مخالف بود حالا با دستور معاون اول رئیس جمهور فعلا اجرایی نخواهد شد؛ مصوبه‌ای که اگرچه در ظاهر خوشایند به نظر می‌رسد اما به دلیل نبود حمایت کافی و عدم کار کارشناسی و ضمانت اجرایی آن منتقدان پرو پا قرصی دارد. چنانچه شهلا اعزازی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در نقد این مصوبه به “روز” می‌گوید: “این مصوبه به خودی خود خوب است. بد نیست که مرخصی‌ها افزایش پیدا کند .در خیلی از کشورها تا یک سال هم مرخصی زایمان داده می‌شود. مرخصی پدران هم لازم و ضروری است چرا که تایید کننده این مساله است که پدر هم در قبال نوزادی که به دنیا می‌آید مسئولیتی دارد. اما معمولا وقتی این تصمیمات گرفته می‌شود یک سری قواعد و قوانین دیگر هم باید همراه این‌ها باشد. آیا زنی که 6 ماه یا 9 ماه به مرخصی می‌رود، پستش برایش محفوظ می‌ماند؟”
این استاد مطالعات زنان ادامه می‌دهد: “ما افرادی داریم که به صورت رسمی استخدام نشده‌اند. نوعی از استخدام‌ها در سازمان‌ها و شرکت‌های غیر دولتی هست که بر اساس آن خیلی راحت و بدون هیچ هزینه‌ای می توانند شخص را اخراج کنند. از طرف دیگر با توجه به این قوانین کارفرما ترجیح می‌دهد از نیروی مرد استفاده کند که 9 ماه از داشتنش محروم نشود. به طوری که می‌بینم همین الان هم تمایل کمتری برای استخدام زنان جوان وجود دارد.”
اعزازی اما با اصل ایده افزایش مرخصی زایمان موافق است:” با این نظر که مرخصی زنان 9 ماهه و حتی یک ساله شود موافق هستم. به هر حال بحث کودکی است که در جامعه ما به دنیا آمده و باید یک سری فعالیت ها را جامعه و کارفرما انجام بدهند تا هم بچه در یک سال اول زندگی‌اش شرایط بهتری داشته باشد و هم مادر بتواند به خودش و به فرزندش بهتر و بیشتر رسیدگی کند و صد البته اینکه پدر هم باید حضور داشته باشد. در خیلی از کشورها مرخصی پدر هم از دو هفته خیلی بیشتر است. اما اصل را هم نباید فراموش کرد که آیا امنیت شغلی زنان به خطر نمی‌افتد؟ آیا تمایل کارفرمایان برای استخدام زنان جوان کاهش پیدا نمی‌کند؟ و در نهایت آیا آمار بیکاری زنان بالا نمی‌رود؟ این‌ها مسائلی است که باید با کار کارشناسی رفع و رجوع شود وگرنه همه می‌دانیم مرخصی زایمان برای مادران وفرزندان بسیار ضروری است.”
وقتی نمی‌شود مرخصی گرفت
پروین هدایتی، معاون سرمایه‌های اجتماعی معاونت امور زنان و خانواده نهاد ریاست‌جمهوری که خبر توقف این مصوبه را اعلام کرده گفته است: “در حال حاضر نامه‌ای خطاب به اسحاق جهانگیری - معاون اول رییس‌جمهور- تنظیم شده و در آن درباره مصوبه افزایش مرخصی زایمان توضیحات لازم را ارائه و از او درخواست کرده‌ایم که مصوبه افزایش مرخصی زایمان از سایر مصوبات اول خرداد ماه به بعد مستثنی شود و به اجرا درآید.”
پروین هدایتی پیش‌تر در پاسخ به سئوال “روز” مبنی بر اینکه قوانینی مثل افزایش مرخصی زایمان باعث بالارفتن نرخ بیکاری زنان افزایش شده است تحریم‌ها را مقصر دانسته و گفته بود: “در یکی دو سال اخیر اقتصاد کشور به دلیل تحریم‌ها به سمت و سویی رفته که سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف اشتغال با مشکلاتی مواجه شد که مساله اشتغال را تحت‌الشعاع قرار داده است. این دیگر به مرکز امور زنان ربطی ندارد؛ یک مشکلی است که کل کشور درگیرش شده‌اند. ما نه تنها در حوزه زنان در حوزه مردان هم این مشکل را داشته‌ایم.”
شهلا اعزازی جامعه شناس در همین خصوص به “روز” می‌گوید: “من شخصا دیده‌ام خانم‌هایی که در سازمان‌های خصوصی کار می‌کنند حتی از یک ماه مرخصی هم استفاده نمی‌کنند، چرا که ترس این را دارند که مبادا کارشان را از دست بدهند. من متاسفانه در چند شرکت خصوصی مشاهده کرده‌ا‌م که زنان پس از زایمان با نوزاد در محل کار حاضر شده‌اند و وقتی از آنها سئوال کرده ام چرا از مرخصی زایمانت استفاده نکردی، جواب داده این سازمان به نیرو احتیاج دارد و اگر من نباشم کس دیگری را استخدام می کند. بنابراین بهتر است که حتی با نوزاد سر کار حاضر بشوم.”
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: “به هر حال در این شرکت‌ها که پرسنل کمی دارند اگر یک نفر 6 ماه یا 9 ماه نباشد باید یک نفردیگر جایگزین بشود. از این قبیل مشکلات زیاد است. نمی‌توان منکر این شد که افزایش مرخصی ایده خوبی است، اما مهم نحوه اجرا است.”
اعزازی تاکید دارد: “سازمان‌ها، وزارت‌خانه و همه نهادها باید به صورت منسجم و هماهنگ عمل کنند و مجبور باشند که قوانین و قواعدی را رعایت کنند که در نهایت به ضرر زنان نباشد. چون اگر هدف ما حمایت از زنان است باید تمام جوانب را در نظر بگیریم. صرف یک ایده خوب نتیجه خوب را هم به دنبال ندارد. باید تمام ابعاد آن بررسی شود و نقاط ضعفش رفع و رجوع شود سپس به مرحله‌ی اجرا دربیاید.”
تشویق به فرزندآوری و بازگرداندن زنان به خانه
افزایش مرخصی زایمان زنان اما بخشی از سیاستهای دولت برای تشویق مردم به فرزندآوری و افزایش جمعیت بود. محمود احمدی نژاد پس از آغاز به کار، بارها نظرش را مبنی بر افزایش جمعیت کشور بیان کرد اما با انتقادات کسانی مواجه شد که شرایط کشور را برای اعمال سیاستهای افزایش جمعیت مناسب نمی‌دیدند. سرانجام رهبر جمهوری اسلامی مهر تایید به مواضع رییس دولت زد و در مردادماه سال ۹۰ گفت: “ایران ظرفیت داشتن جمعیت ۱۵۰ میلیونی را دارد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری که می‌خواهد برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد.”
پس از آن سیاستهای افزایش جمعیت در دستور کار دولت قرار گرفت. مرکز امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری به سرعت لایحه‌ای را با همین هدف تدوین و تصویب کرد. براساس این لایحه تمامی محدودیت‌هایی که در قانون بر اساس تعداد فرزند برای والدین شاغل و یا فرزندان آنها ایجاد شده، لغو می‌شود و مرخصی زایمان مادران از 6 ماه به ۹ ماه افزایش می‌یابد. مجلس همچنین با لغو محدودیت‌های در نظر گرفته شده برای فرزند چهارم موافقت کرده و فرزندان چهارم خانوارهای ایرانی نیزاز این پس مشمول بیمه تأمین اجتماعی می‌شوند. پس از آن نمایندگان مجلس شورای اسلامی روز دوشنبه ۲۰ خردادماه سال 92 لایحه اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده را تصویب کردند؛ مصوبه‌ای که انتقاد بسیاری از فعالان حقوق زنان را به دنبال داشت. چرا که به گفته آنها هدف این لایحه برگرداندن زنان به خانه و تشویق آنها به فرزندآوری و در نتیجه دور شدن آنها از محیط کار و جامعه است. فعالان حقوق زنان بارها تاکید کرده‌اند با اجرایی شدن این مصوبه، نقش زنان برای مشارکت به عنوان نیروی کارکمرنگ می‌شود و کارفرمایان هم ترجیح می‌دهند از نیروی مرد استفاده کنند تا دردسر کمتری داشته باشند.
اکنون در پی دستور معاون اول رییس‌جمهور اجرای مصوبه افزایش مرخصی زایمان زنان از 6 به 9 ماه و مرخصی دو هفته‌ای پدران متوقف شده است. اما باید دید سیاست کلی دولت جدید در خصوص فرزندآوری چیست و این مصوبه چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد.
