احساس خطر فرهگستان زبان و ادب فارسی نسبت به تصمیم دولت روحانی برای آموزش زبان اقلیت‌ها در کنار زبان فارسی با مخالفت‌ها و موافقت‌های گسترده‌ای در رسانه‌ها و شکبه‌های اجتماعی روبرو شده است. میرجلال‌الدین کزازی، نویسنده، مترجم و پژوهشگر زبان فارسی، ترس و نگرانی اعضای فرهنگستان نسبت به آموزش زبان اقلیت‌ها در مدارس را “ از بیخ بن بیهوده و نادرست” خوانده و گفته است آموزش زبان مادری در کنار زبان فارسی ناسازگار نیست و نباید یکی برگزیده و دیگری فروگذارده شود.
علی اصغر فانی، وزیر آموزش و پرورش، اوایل هفته گذشته در ملاقات با اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفته بود: “مطابق اصل ۱۵ قانون اساسی، آموزش ادبیات بومی و قومی می‌بایست صورت پذیرد و آقای رئیس‌جمهور هم در نطق‌های انتخاباتی‌شان این قول را داده‌اند.”
این اظهارات با واکنش تند اعضای فرهنگستان روبرو شد. آنان در دستور کار قرار گرفتن این طرح در دولت روحانی را “تهدیدی جدی برای زبان فارسی و یک توطئه برای کمرنگ کردن این زبان” خوانده و فراتر از آن، این موضوع را وارداتی و توطئه خارجی‌ها در ایران دانسته‌اند که به گفته آنها با انگیزه‌های جناحی” مطرح می‌شود.
“بوی توطئه می آید”
به گزارش خبرگزاری مهر، محمدعلی موحد یکی اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در واکنش به تلاش‌های دولت جدید در راستای اجرایی شدن اصل پانزدهم قانون اساسی گفت: “دولت باید از مداخله مستقیم در آموزش زبانهای محلی و بومی خودداری کند. ما زبان معیاری داریم که زبان رسمی ما است. اگر دولت بخواهد آن را فراموش کند و به حوزه زبانهای محلی وارد شود کار ما زار است.”
فتح‌الله مجتبایی، دیگر عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم طرح موضوع آموزش زبان مادری در کشور را “امری وارداتی” خوانده و گفته است: “شک ندارم که این موضوع از خارج به ایران آمده است. قبل از این در هندوستان نیز این مسئله توسط انگلستان تجربه شد و امروز هم انگلستان و کشورهای شمالی ما هستند که می‌خواهند این مسئله را به ایران وارد کنند.”
به گفته این عضو فرهنگستان ادب و زبان فارسی “بهترین وسیله برای عقب نگه داشتن یک ملت بی‌توجهی به زبان آن است. اگر بخواهیم زبانهای مادریمان را به عنوان زبان علمی و آموزشی به کار ببندیم به طور حتم به گذشته برگشت خواهیم داشت و این موضوع خطرناک است و از آن بوی توطئه می‌آید.”
برخی از نمایندگان مجلس مانند علیرضا سلیمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با کم اهمیت دانستن “زبان قومیت ها” به خبرگزاری ایلنا گفته : “اعتقاد نداریم که آموزش زبان قومیتها از مسایل مهم کشور است”. به گفته سلیمی “قانون اساسی در مورد مسئله آموزش زبان قومیتها تعیین تکلیف کرده است و مسئله روشن و مشخص است.”
“اظهارات فرهنگستان تهدیدی علیه امنیت ملی”
بر اساس اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی، زبان، خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانه‌های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.
این اصل اما از زمان تصویب قانون اساسی در سالهای اولیه انقلاب تا کنون معلق مانده است. با این حال در دوره هشت ساله اصلاحات اجازه داده شد برخی از زبانهای مادری غیرفارسی به عنوان واحد اختیاری در دانشگاه‌های کشور تحصیل شود که آن هم پس از مدتی متوقف شد.
اما برخی دیگر از نمایندگان مجلس در مخالف با اظهارات اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهارات اعضای این نهاد را “غیر علمی” و تهدیدی برای “امنیت ملی” دانسته اند.
قسیم عثمانی نماینده بوکان، در نامه‌ای سرگشاده با اشاره به “توطئه خارجی” پنداشتن تصمیم دولت روحانی در ارتباط با زبان اقلیت‌ها از سوی فرهنگستان ادب و زبان فارسی خطاب به رئیس آن نوشت: “به نظر می‌رسد اینگونه اظهارات غیر علمی و غیر کارشناسی برای امنیت ملی، تهدید است نه تلاش در جهت فعال نمودن ظرفیتهای بلند قانون اساسی.”
جلال جلالی‌زاده، نماینده سنندج در مجلس ششم نیز پیشتر در گفتگو با سایت فرارو نسبت به “وجود نگاه امنیتی و چالش‌های جدی در باره آموزش زبان قومیتها” هشدار داده و گفته بود: “برخی تصمیم گیران احساس می‌کنند اگر این حقی را که قانون اساسی هم برای قومیتها قائل شده است به در اختیار قومیت‌های مختلف کشور قرار دهند، افزایش مطالبات قومی و قبیله‌ای، زمینه تفرقه و تجزیه فراهم می‌شود.”
آموزش زبان مادری یا آموزش به زبان مادری؟
این واکنش‌ها در نهایت باعث شد فرهنگستان از واکنش تند و منفی خود اندکی عقب نشینی کند. بهاالدین خرمشاهی عضو فرهنگستان ادب فارسی در گفتگو با سایت “تدبیر” گفته است که فرهنگستان با “آموزش زبان مادری” مخالف نیست بلکه مخالفت با “آموزش به زبان مادری” است.
در واکنشی دیگر به اظهارات اعضای فرهنگستان، میرجلال الدین کزازی، استاد دانشگاه و از چهره‌های برجسته حوزه زبان و ادبیات فارسی به “تدبیر” گفته است: “آموزش زبان مادری در کنار زبان فراگیر میهنی به هیچ وجه با هم ناسازگاری ندارد که بخواهیم یکی را برگزینیم و دیگری را فرو گذاریم. اما اگر کودک زبان مادری را از مادر و در خانه نیاموزد، در دبستان، دبیرستان و دانشگاه هم نمی‌تواند آن را آن چنان که بایدآموزش ببیند.”
این استاد دانشگاه نگاه فرهنگستان به موضوع آموزش زبان مادری را “از بیخ و بن بیهوده و نادرست” دانسته و گفته است: “گویش‌ها و زبانهای بومی هم مانند زبان پارسی بسیار ارزشمند و گران قدر است. باید به هر شیوه‌ای که می‌توان آنها را پاسداشت و این گونه نیست که پرداختن به یکی برابر با فرو نهادن دیگری باشد.”
در سالهای گذشته استدلالهای مختلفی در موافقت و مخالفت با اجرای اصل پانزدهم قانون اساسی، تحصیل زبان مادری و تحصیل به زبان مادری مطرح شده است. موافقان حتی پا از اجرای اصل ۱۵ فراتر گذاشته و خواهان “تحصیل به زبان” مادری در تمامی سطوح هستند اما مخالفان می‌گویند اجرای اصل پانزدهم ممکن است زبان فارسی را که زبان رسمی و قانونی ایران است تحت الشعاع قرار دهد.
در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی موضوع اجرایی شدن اصل ۱۵ قانون اساسی برای نخستین بار به محل توجه دولت و کابینه تبدیل شد اما در آن دوره نیز این اصل معلق مانده به اجرا در نیامد.
این موضوع پس از انتخاب حسن روحانی یک بار دیگر به کانون توجه دولت جدید تبدیل شد. اجرای اصل ۱۵ یکی از وعده‌های حسن روحانی در زمان انتخابات بود و پس از آن نیز علی یونسی، دستیار رئیس جمهوری در امور اقلیت‌ها و علی اضغر فانی، وزیر آموزش و پرورش چندین بار بر ضرورت اجرایی شدن آن تاکید کرده‌اند.
یکی دیگر از وعده‌های روحانی تأسیس “فرهنگستان زبان و ادب آذری” است. روحانی پیش از برگزاری انتخابات در میان مردم تبریز گفت: “برای آذربایجان در دولت تدبیر و امید شاهد تأسیس فرهنگستان زبان و ادب آذری در شهر تبریز خواهیم بود.”
عثمان احمدی، نماینده مهاباد و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در واکنش به تلاش های دولت جدید برای اجرایی کردن آموزش زبان مادری گفته بود: “نمایندگان مجلس از اجرای اصل پانزدهم قانون اساسی، مشروط بر اینکه موجب «خدشه ملی» نشود و مطابق قانون باشد، استقبال می‌کنند.”
