آندرو لی باترز
ممکن است مقامات آمریکائی از لبخندهای دوستانه ای که در دیدار سه شنبه میان محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران و بشار اسد رئیس جمهور سوریه رد و بدل می شد غافلگیر نشده باشند، اما به طور قطع ناخشنود شده اند. این درست است که ایران نزدیکترین متحد سوریه است و دو کشور، هسته مرکزی «هلال سرسختی» را تشکیل می دهند؛ هلالی که از تهران تا غزه کشیده شده و دربرابر قدرت آمریکا و اسرائیل ایستاده است. با این حال، دولت اوباما امیدوار است این وضعیت را تغییر دهد.
دولت آمریکا به تماس دیپلماتیک با دمشق برای تضعیف پیوند با تهران و پشتیبانی آن کشور از گروه های ستیزه جو در لبنان و فلسطین روی آورده است، اما در کنفرانس مطبوعاتی روز پنجشنبه که هر دو رهبر بر حمایت از یکدیگر و نیز حماس و حزب الله تأکید می کردند، نشانی از موفقیت برای آمریکا دیده نمی شد.
مقامات سوریه در اوائل سال جاری، تحت میانجیگری ترکیه به گفتگوهای صلح با اسرائیل پیوستند. پیش تر در سال جاری نیز، دولت اوباما برای اولین بار پس از فراخوانده شدن سفیر آمریکا در سوریه توسط بوش در سال 2005، یک هیأت بلندپایه را به دمشق اعزام کرد. تلقی واشنگتن این بود که صلح میان سوریه و اسرائیل می تواند پشتوانه کافی برای به چالش کشیدن جایگاه بحث انگیز ایران در منطقه، خصوصاً برنامه تسلیحات هسته ای آن کشور را فراهم آورد. اما به نظر می رسد بدبینی واشنگتن در این اواخر به حدی رسیده که حتی سناتور جورج میچل- نماینده ویژۀ اوباما در خاورمیانه- در جریان سفر جامع خود به منطقه از سوریه دیدن نکرد. اظهارات همیشگی احمدی نژاد در جریان دیدار از سوریه نیز علامت دیگری است از اینکه انتظار گسستن پیوندها میان این دو کشور غیرواقعی بوده است.
در دور قبلی مذاکرات، صلح میان سوریه و اسرائیل به خروج تل آویو از بلندی های جولان در سال 1967، غیرنظامی شدن این محدوده و نیز تعهد سوریه برای استفاده نشدن از این محدوده در تعرض به اسرائیل منوط شده بود. هرچند اسرائیلی ها به این موضوع عادت کرده اند که بلندی های جولان را به مدت 42 سال در اختیار داشته اند، اما چنین راه حلی به تخلیه کامل ساکنان منطقه و یا تحویل کنترل اماکن حائز اهمیت در آن نیازمند نیست، موضوعی که در مرکز گفتگوهای اسرائیلی ها و فلسطینی ها نیز وجود داشته است. جنگ اخیر در غزه نشان داد ظرفیت اسرائیل برای تحویل زمین و سپس به نظاره نشستن برای رشد گروه های ستیزه جو به انتها رسیده است. از سوی دیگر، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر تندروی اسرائیلی نیز در کنار سایر وعده های انتخاباتی، عهد کرده حتی یک وجب از بلندی های جولان را بازپس نخواهد داد. علیرغم تمایلی که برای به سر رسیدن توافق زمین دربرابر صلح با دمشق نزد حکومت اسرائیل وجود دارد، آنها اصرار دارند هرگونه توافقی باید شامل قطع روابط سوریه با ایران و نیز گروه های ستیزه جوی ضد اسرائیلی شود.
مقامات سوری تأکید می کنند قصد امضای قرارداد صلح جداگانه ای با اسرائیل که ایران را در نقطه ضعف قرار دهد، ندارند. آنها در عوض خواستار بحث درباره نقاط کلیدی مورد نظر سوریه و ایران از یکسو و اسرائیل و آمریکا از سوی دیگر هستند. به این ترتیب، توافق میان اسرائیل و سوریه پیش درآمدی برای فرآیند بزرگتر از یک صلح جامع است که «غیرنظامی نمودن و به رسمیت شناختن و البته نه عادی شدن روابط میان دو کشور را تعقیب می کند و یقیناً دیدار بشار اسد از اورشلیم به سبک انور سادات را در پی نخواهد داشت». وزیر خارجه سوریه عنوان کرده چنین توافق صلحی حتی سوریه را از پناه دادن به رهبر حماس در دمشق نیز باز نمی دارد.
واشنگتن در فکر ارائه مشوق نیست. برعکس، آمریکا جفری فلتمن معاون خاور نزدیک وزارت خارجه را برای دومین بار به دمشق فرستاد، مقامی که چندان مورد علاقه سوریه نیست. فلتمن زمانی که به عنوان سفیر آمریکا در لبنان خدمت می کرد، نقش کلیدی را در شکل دادن ائتلاف ضد سوری به دنبال ترور رفیق حریری نخست وزیر و تعدادی دیگر از سیاستمداران و روزنامه نگاران ضد سوری در لبنان برعهده داشت. مقامات سفارت آمریکا در لبنان به این مشکوک هستند که بمبگذاری در یک وسیله نقلیه در روز جشن خداحافظی فلتمن در سال 2008، یک کار شیطنت آمیز از سوی سوری ها بوده است.
برای پایان یافته تلقی کردن روند امور با سوریه هنوز خیلی زود است، زیرا حرکت در این مسیر همیشه به نحو آزاردهنده ای کند بوده است. بشار اسد که رئیس جمهور مادام العمر سوریه است، نسبت به همتای آمریکائی خود از بازۀ زمانی متفاوتی بهره مند است. حکومت اسد از دیپلماسی بین المللی استقبال می کند، اما تا جائیکه امکان دارد، هر مسیری را که به انتخاب میان آمریکا یا ایران منتهی شود، به تأخیر می اندازد. این در حالی است که واشنگتن در تدارک گفتگوی مستقیم با ایران است و دمشق امیدوار است این روز هرگز فرا نرسد.
منبع: مجله تایم- 7 مه
