سام محمودی سرابی/
هنرروز در سلسله گزارش‌های هفتگی «منشور» سعی دارد تا درضمن بازخوانی کتابهای تازه و معرفی ناشران پرکار و کتابهای پرفروش هفته، با مراجعه به اهالی قلم، روایتی از آثار دردست انتشار نویسندگان و مترجمان ایرانی ارائه کند. درپایان نیز نگاهی خواهیم داشت به کتابهای اعلام‌وصول شده برخی ناشران که باید طی هفته بعد منتظر حضورشان روی پیشخوان کتابفروشی‌ها بود.
روی پیشخوان
شاید بتوان گفت هفته گذشته، هفته مردم‌شناسی و مطالعات اجتماعی بود. به‌طوری‌که تعداد کتابهای چاپ اول این حوزه در هفته گذشته نسبت به هفته‌های گذشته به‌مراتب بیشتر بود. در میان کتابهایی که این‌هفته روی پیشخوان کتابفروشی‌های پایتخت قرار گرفتند کتاب «کبریت ایران» نوشته مهدی صادقی در حجمی ۲۷۲ صفحه‌ای شاخص‌تر بود چراکه تاکنون بجز یک جزوه ۱۶ صفحه‌ای کتابی درباره کبریت به فارسی منتشر نشده بود. نویسنده در کتاب در اثر خود ضمن بازخوانی ورود کبریت به ایران در مقام جایگزین «سنگ آتش‌زا» از سال ۱۲۷۵ قمری یعنی از اواسط دوره ناصری به ایران آغاز کرده، برخی رخدادهای واقعی پیرامون آن را روایت کرده است. همچنین واژه‌نامه مختصری نیز در پایان کتاب در معرفی واژگان و مفاهیم مرتبط با کبریت کار شده است. صادقی گویا درتدارک تدوین و انتشار مجلد دوم این کتاب نیز هست و ظاهرا در ادامه پژوهش‌های خود، در کتاب بعدی انواع کبریت‌ها از جمله کبریت‌های بغلی (کتابی)، مقوایی، کبریت آشپزخانه و… می‌پردازد. شاید ذکر این نکته خالی از لطف نباشد که کبریت نیز مانند بسیاری از اقلام وارداتی از غرب و شرق به ایران، دربادی امر به‌عنوان یک کالای لوکس تنها در دسترس اغنیا بوده‌است.
در همین حوزه مردم‌شناسی و میراث‌فرهنگی اما یک کتاب دیگر نیز در هفته گذشته روانه بازار شد. «سرگذشت فرش در ایران» را نوشته مریم رجبی در ۲۱۶ صفحه مصور نوشته و نشر افق آن‌را در مجموعه کتابهای «فرهنگ و تمدن ایرانی» راهی بازار نشر کرده است.
به‌گفته مدیر نشر افق «سرگذشت فرش در ایران» مانند دیگر کتابهای مجموعه«فرهنگ و تمدن ایرانی»، برای مخاطبان عادی با سطح دانشی متوسط نوشته شده و سعی شده با استناد به تصاویر، مطالبی نسبتا عمومی درخود جای دهد.
در حوزه مردم‌شناسی یک کتاب دیگر نیز این هفته بازنشر شد از بازیگر فقید تهرانی مرتضی احمدی با این توضیح که احمدی سال گذشته(چندماه پیش از مرگش)، ضمن ویرایش کتاب «کهنه‌های همیشه نو» خود (که تاکنون بارها تجدید چاپ شده)، مقدمه‌ای نیز برای این کتاب نوشته و درآن تاریخچه‌ای درباره نمایش روحوضی و هنر ضربی‌خوانی آورده است. علاوه بر این در ویراست دوم ۴۰ ترانه دیگر نیز به کتاب افزوده شده است.
غلامحسین صدری‌افشار فرهنگ‌نویس شناخته شده، این‌هفته از سوی نشر آگه کتاب جدیدی به بازار فرستاد «فرهنگ مشاغل سنتی» عنوان آخرین کار پژوهشی صدری افشار است و در آن مشاغلی که تا سال ۱۳۰۰شمسی در ایران رواج داشته، معرفی می‌کند.
اما مهم‌ترین خبر حوزه فرهنگ‌نویسی مربوط به مفصل‌ترین فرهنگ-دانشنامه در طول تاریخ دویست‌ساله فرهنگ‌نگاری انگلیسی-فارسی است که بالغ بر چهار هزار صفحه دو‌ستونی، با حروف نسبتا ریز ویژه فرهنگ، در پنج جلد با قطع وزیری پس از ۱۲ سال تلاش یک گروه چند ده‌نفره به‌سرپرستی بهاءالدین خرمشاهی تحت عنوان «فرهنگ-دانشنامه کارا» از این هفته روی پیشخوان کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرد. این مجموعه به‌دلیل حجم زیاد، سه ناشر (نگاه، معین و شباهنگ) دارد.
در حوزه فرهنگ‌نویسی بد نیست اشاره‌ای نیز داشته باشیم به کتاب «دایرة‌المعارف خانواده: نظریه‌ها و روش‌ها» نوشته ورن ل.بنگستون، الن س. اکاک و جمعی از نویسندگان که هفته گذشته به ترجمه عالیه شکربیگی و شهلا مهرگانی به‌تعداد ۱۱۰۰ نسخه، در حجمی حدود هزارصفحه توسط انتشارات جامعه شناسان منتشر شد.
این هفته چاپ چهارم برگردان باقر پرهام از کتاب حجیم و البته دوران‌ساز گئورگ ویلهلم فریدریش هگل فیلسوف برجسته آلمانی یعنی «پدیدارشناسی روح» (یا چنانکه پرهام ترجمه کرده پدیدارشناسی جان) ازسوی انتشرات کندوکاو، در حجمی بالغ بر ۹۰۰صفحه در قطع وزیری روی پیشخوان کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرد.
علاوه بر این در هفته گذشته کتاب جدیدی از اسلاوی ژیژک فیلسوف مشهور اسلونیایی با عنوان «نقد باورهای مغرب‌زمین» با ترجمه‌ای از کیوان آذری از سوی انتشارات محقق اردبیلی منتشر شد. مترجم این کتاب معتقد است که ژیژک در این کتاب با منطق جادویی خود که با روانکاوی تاریخی همراه شده، مفاهیم غالب در اندیشه مغرب زمین نظیر «دموکراسی»، «کاپیتالیسم»، «آزادی لیبرال»، «اخلاقیات مصرفی»، «فضای مجازی»، «هوش مصنوعی»، «حق انتخاب»، «علم ژنتیک»، «معنویت‌گرایی‌های نوظهور» و… را به شکلی بی‌رحمانه نقد کرده آنها را عجوزه‌های نفرت‌انگیزی معرفی می‌کند که انسان غربی را با هیپنوتیزم ویران‌گرشان افسون کرده‌اند.
نشر تیسا نیز در هفته گذشته یک مجموعه مقاله از پژوهشگران مسائل خاورمیانه نظیر پائول آرتز، پیتر ون دایک، اریش کلمن، جورت اسیتما و غسان دهان در بررسی بهار عربی روانه بازار کرده تحت عنوان «از انعطاف‌پذیری تا شورش» این کتاب که عنوان فرعی «تلاش برای فهم پدیده انقلاب‌های عربی» را روی جلد دارد رضا التیامی‌نیا و علیرضا سمیعی اصفهانی به‌صورت مشترک در ۱۸۸ صفحه ترجمه کرده‌اند.
پس از انتشار سه‌ترجمه متفاوت از کتاب هستی و زمان مارتین هایدگر یکی از دو فیلسوف موسس قرن بیستم این‌روزها بازار کتابهایی در شرح و بررسی این کتاب اثرگذار داغ‌تر شده است. اقبال عمومی به کتاب زمینه و زمانه پدیدارشناسی یا شرح نیکلاس ری بر هستی و زمان گواه این مدعاست. اما کتاب جدیدی که این هفته در بازخوانی هستی و زمان روانه بازار خواهد شد، اثری‌ست از آندریاس لوکنر استاد دانشگاه اشتوتگارت و شارح شناخته شده هایدگر تحت عنوان «درآمدی به وجود و زمان». این کتاب را احمدعلی حیدری ترجمه کرده و انتشارات علمی آن‌را در حجمی بالغ بر چهارصد صفحه روانه بازار کرده است.
اما نشر ققنوس در هفته گذشته یک کتاب از ساموئل بکت منتشر کرد و یک کتاب در نقد و بررسی این نویسنده، کارگردان تئاتر و نمایشنامه‌نویس برجسته ایرلندی روی پیشخوان کتابفروشی‌ها فرستاد. این ناشر در کنار انتشار مجموعه مقالات انتقادی ژان ژاک مایو درباره زندگی و آثار ساموئل بکت با نام «پارتیزان و کبوترها»، ترجمه سهیل سمی از داستان «وات» را که به گفته بکت «فقط تلاشی است برای عاقل باقی ماندن و جلوگیری از مجنون شدن»اش منتشر کرد. «پارتیزان و کبوترها» را بهروز حاجی محمدی ترجمه کرده است.
نشر چشمه نیز هفته قبل «نقب زدن به آمریکا» هفدهمین رمان آن تایلر برنده جایزه پولیتزر را با ترجمه گلی امامی راهی بازار کرد. او در این رمان تجربه زندگی با یک مرد ایرانی را دستمایه قرار داده تا دوگانگی زندگی ایرانی و آمریکایی را واشکافی کند.
البته این کتاب چهارسال پیش با ترجمه کیهان بهمنی تحت عنوان «حفره‌ای تا آمریکا» توسط نشر افراز منتشر شده بود.
پرفروشهای هفته
تقریبا همه هفت کتاب(محو، کتاب نیست، ما، تو شدن، نقطه، شعر قفس و قطره) علیرضا روشن شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار شیرازی‌الاصل در لیست پرفروشهای دوهفته اخیر شهرکتاب امیرکبیر بوده‌اند به‌طوری که برخی از این کتاب‌ها در مدت کوتاهی به چاپ‌های سوم و چهارم رسیده‌اند. کتاب چاپ دوم «قصه‌ها و افسانه‌های» لئوناردو داوینچی که لیلی گلستان ترجمه‌اش کرده و چندماه قبل منتشر شده بود جزو پرفروش‌ترین کتابهای هفته گذشته نشر ثالث بود. علاوه بر این ترجمه علی عبدالهی از گزین گویه‌های نیچه باعنوان «آدمی با دیگران» که همزمان با کتاب داوینچی منتشر شده بود، نیز پرفروش بود.
باوجود همه انتقادات موجود به یغما گلرویی درمورد ترجمه‌هایی که به گفته منتقدانش در اصل رونوشتی از کارهای دیگران است برگردان او از کتاب «نامه به کودکی که هرگز زاده نشد» اوریانا فالاچی که چندی پیش ازسوی نشر دارینوش روانه بازار شده بود کماکان جزو پرفروشهای چندهفته گذشته راسته کریم‌خان بوده است.
انتشارات جهان کتاب این‌هفته نیز سهمی در لیست پرفروشهای هفته دارد. «عاشق کتاب و بخاری کاغذی» شامل گفتارهایی از مهدی آذریزدی است که باوجود تیراژ پایین فروش خوبی داشته و در مدت کوتاهی به چاپ چهارم رسیده است.
معمولا هر کتابی از احمدشاملو پرفروش است. و طبیعی‌ست که هرچقدر که کتاب جدید باشد میزان فروش آن بیشتر خواهد بود. فیلمنامه «میراث» احمد شاملو که در نمایشگاه کتاب تهران نیز فروش خوبی داشت این‌هفته در لیست پرفروشهای نشر نگاه قرار گرفته است. بد نیست بدانید که شاملو این فیلمنامه را برای ساخت به مسعود کیمیایی می‌دهد که در نهایت ساخته نمی‌شود. این داستان که با پس زمینه ماجرای فرقه دموکرات آذربایجان و در آذرماه سال ۲۴ رخ می‌دهد داستان مواجه پسری با پدرش است که در خانه مرده و فضای مرگ تمام خانه را پر کرده است.
رخداد
شاید بتوان گفت مهم‌ترین رخداد این هفته شکایت نشر تیسا از پخته‌خواری چند سودجو است که ترجمه محمود فرجامی از کتاب بی‌شعوری خاویر کلمنت در حوزه روان‌شناسی اجتماعی را با کمترین تغییرات و با همان طرح‌جلد منتشر و تاکنون هزاران مجلد از آن را در بازار کتاب به‌فروش رسانده‌اند.
به گفته یک منبع موثق، درحالی‌که نسخه الکترونیکی این کتاب در اینترنت قابل دسترسی‌ست، یک مرکز پخش که دفعتا مجوز انتشار نیز دارد کتاب را با کمترین تغییرات در متن و جلد بازنشر کرده و روانه بازار کرده است. این درحالی‌ست که همین ناشر در طی برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز با اجاره غرفه‌ای مقابل غرفه نشر تیسا، کتاب بازنشر شده را به‌عنوان کتاب اصلی به مشتریان عرضه می‌کرد. نشر تیسا نیز پس از پیگیری‌های فراوان تصمیم می‌گیرد تا با مشورت وکیل از ناشر متخلف شکایت کند.
یادبود
درگذشت رضا دانشور
چهارشنبه شب هفته گذشته، رضا دانشور نویسنده و نمایشنامه‌نویس ایرانی در سن ۶۸ سالگی به دلیل ابتلا به سرطان در یکی از بیمارستان‌های پاریس درگذشت. دانشور را با رمان جنجال‌برانگیز خسروخوبان (که روایتی‌ست با پس‌زمینه جنگ ایران و عراق) می‌شناسند اما این نویسنده که از اوایل دهه شصت در فرانسه زندگی می‌کرد علاوه بر رمان‌های «عاشورا، عاشورا»، «کپرنشین‌ها» چند نمایشنامه ازجمله «کجای سال دو هزار منتظرت باشم»، «خورشید روی یخ»، «شهر لوط» و «مسافر هیچ کجا» و چند مجموعه داستان نظیر «شش داستان لوح»، «محبوبه و آل» و «هی هی جبلی قم قم» از خود به‌یادگار گذاشته است.
سفر همیشه محمود اعتمادزاده؛ م.ا.به‌آذین
۱۰ خرداد نهمین سالمرگ محمود اعتمادزاده (م. ا. به‌آذین)، نویسنده، مترجم و فعال سیاسی معاصر ایرانی است که در سال ۱۳۸۵ براثر ایست قلبی در بیمارستان آراد تهران درگذشت. به‌آذین که ازجمله بنیان‌گذاران کانون نویسندگان ایران به‌شمار می‌آمد حدود ۲۰ رمان، داستان کوتاه، نمایشنامه، خاطرات سیاسی و نقدهای ادبی و سیاسی نوشت که از آن میان می‌توان به کتابهای دختر رعیت (۱۳۳۰)، نقش پرند(۱۳۳۴) مُهره‌ی مار(۱۳۴۴)، قالی ایران(۱۳۴۴)، گفتار در آزادی(۱۳۴۷)، شهر خدا(۱۳۴۹)، مهمان این آقایان(۱۳۵۰، چاپ ۱۹۷۵ در کلن)، از آن سوی دیوار(۱۳۵۱)، نمایشنامه کاوه (۱۳۵۵)، بار دیگر و این بار… (۱۳۸۸) اشاره کرد. علاوه بر این ترجمه‌های او از آثار نویسندگانی چون انوره دو بالزاک ( نظیر بابا گوریو، زنبق درّه، چرم ساغری، دخترعمو بت) و رومن رولان (ازجمله ژان کریستف، جان شیفته و سفر درونی) یا میخائیل شولوخف (چون رمان‌های زمین نوآباد، دُنِ آرام) و ویلیام شکسپیر (نظیر شاه لیر، هملت، اتللو) هنوز جزو پرطرفدارترین ترجمه‌ها از آثار این نویسندگان هستند. او همچنین فاوست گوته، «استثناء و قاعده» نوشته‌ی برتولت برشت و «نامه سن میکله» اثر اکسل مونته را نیز به فارسی ترجمه کرده است.
روایت اول‌شخص
دکتر عباس میلانی؛ تاریخ‌پژوه
من دو کتاب دارم که چندماه پیش یکی از آنها به زبان انگلیسی منتشر شد و کتاب دوم نیز تصور می‌کنم هفته آتی در دسترس علاقه‌مندان قرار گیرد. البته باید عنوان کنم که اثر دوم، چاپ مجدد همان کتاب «نگاهی به شاه» است که ابتدا به زبان انگلیسی منتشر شد و سپس متن فارسی آن (یا به‌عبارتی روایت خودم از متن انگلیسی The Shah) را به کمک بنیاد پرشین سیرکل در تورنتو منتشر کردم.
در چاپ دوم متن فارسی که احتمال قریب به یقین طی چند روزآینده منتشر خواهد شد علاوه بر ویرایش و بازبینی برخی اغلاط تایپی یا برگردان نادرست برخی تاریخ‌های شمسی به میلادی و بالعکس یا در برخی از اسامی، ۶۴ صفحه نیز به کتاب افزوده شده است. از این تعداد بیش از سی صفحه اسناد نویافته و سی‌صفحه دیگر دربرگیرنده عکس‌هایی هستند که پیشتر منتشر نشده بودند. تصاویری که در چاپ دوم به کتاب اضافه شده‌اند شامل مواردی می‌شوند که برای فهم رخدادهای تاریخی می‌توانند یاری‌رسان باشند. دلیل اصلی اضافه شدن این عکس‌ها به انتقاداتی برمی‌گردد دایر براینکه گاه در متن کتاب از رخ‌دادهایی سخن گفته شده که می‌بایست تصاویر مربوط به آنها نیز ارائه می‌شد.
علاوه بر این شاید بتوان گفت که اسناد اضافه شده به چاپ دوم ازجمله مهم‌ترین اسناد تاریخی نویافته مربوط به عصر پهلوی (نظیر اسناد کنفرانس گوادلوپ و…) به‌شمار می‌آیند که پیشتر جزو اسناد طبقه‌بندی شده سفارت انگلستان و وزارت امورخارجه امریکا محسوب می‌شدند؛ اما اخیرا با گذشت بیش از ۳۰ سال از تاریخ رخدادهای مستند شده، آن اسناد در دسترس پژوهشگران تاریخ معاصر قرار گرفته است. طبعا وجود این اسناد که دلایل خارجی سقوط سلطنت پهلوی را توضیح می‌دهد در فهم مباحث مطرح در کتاب، به مخاطب یاری خواهد کرد.
اما کتاب دوم که گفتم چندماه قبل منتشر شده، دربرگیرنده مجموعه مقالاتی‌ست که عنوان انگلیسی Politics and Culture in Contemporary Iran را با زیرعنوان Challenging the Status Quoبر روی جلد دارد. در این کار من به‌همراه همکارم آقای لری دیموند از دانشگاه استنفورد، ویراستاری کتاب حاضر را برعهده داشتیم و علاوه بر اینکه به همراه آقای دیموند یک مقدمه مشترک بر این کتاب نوشته‌ایم، شخصا یک مقاله نیز درباره جنبش‌های دموکراتیک در ایران معاصر در کتاب دارم که تفصیل آن فرصت دیگری می‌طلبد. در این مجموعه مقالاتی از حسین بشیریه، زنده‌یاد سیمین بهبهانی، مهدی یحیی‌نژاد، روح‌انگیز کار، فاطمه حقیقت‌جو، محسن نامجو، آرش نراقی، سعید گلکار و دوهمکار امریکایی از دانشگاه هاروارد پیرامون وجوه مختلف درهم‌تنیدگی فرهنگ و سیاست در ایران معاصر آمده است. همانطور که در ابتدا عنوان کردم این مجموعه‌مقاله را انتشارات لین رینر (Lynne Rienner) اوایل امسال منتشر کرد.
فارغ از این دو کتاب، چندی‌ست روی یک موضوع بسیار مهم در تاریخ ایران متمرکز شده‌ام که البته باوجودی‌که قراردادی نیز دراین‌باره با ناشری برای تحویل کتاب تا پایان سال ۲۰۱۵ داشتم، به دلیل آنچه بیهقی «پهنای کار» می‌نامد چاپ آن به تعویق افتاد. و اما در مورد کاری که در دست تکمیل دارم چنین سالی است که در استنانفورد کلاسی در باب داد و ستد فرهنگی ایران و اسلام و غرب تدریس می کنم. بر اساس کند و کاو های این کلاس و کنجکاوی های دیگرم امیدوارم با بازخوانی دقیق برخی متون تاریخی و مذهبی ابعاد این مناسبات اغلب پر تنش را بهتر بشناسم.
رضا رئیسی؛ داستان‌نویس
در تدارک نگارش یک رمان درباره ریحانه جباری هستم. دختری که ماه های پیش اسمش بر سر زبان ها بود و ناگهان در میان بهت و ناباوری اعدام شد. داستان غم انگیزی که به نظر من دست بسیاری در مرگ او آلوده شد و حالا دیگر همه در حال شستن و پاک کردن دستان خود هستند. تاکنون پیرامون ماجرا ۱۵۰ ساعت مصاحبه تصویری گرفته ام که بی شک یک فیلم مستند از لابلای گفتگوها تدوین خواهم کرد. مراحل تحقیق به پایان رسیده است و در حال طراحی و بستن چهارچوب اصلی داستان هستم. کارهای دیگری هم نیمه تمام در دست دارم اما داستان ریحانه همه چیز را تحت شعاع قرار داده است. در داستان ریحان سراغ هر کس رفتم خودش یک رمان بود.
ثانیه آخر
مجموعه پنج جلدی کتابهای «پنی فاجعه» نوشته جوئنا نادین نویسنده کودک و نوجوان آمریکایی تا پایان خردادماه با ترجمه شهلا انتظاریان توسط انتشارات پیک ادبیات منتشر خواهد شد.
کتاب صوتی «طنز و شوخ طبعی ملانصرالدین» کتاب گویای «طنز و شوخ‌طبعی ملانصرالدین» نوشته طنزپرداز فقید عمران صلاحی است که پس از سه سال انتظار مجوز نشر گرفته و به‌گفته مدیرمسئول موسسه نوین کتاب گویا در هفته پیش‌رو راهی بازار می‌شود. این کتاب را داریوش کاردان، کارگردان و بازیگر رادیو و تلویزیون روایت خواهد کرد. «طنز و شوخ طبعی ملانصرالدین» را مهدی زارع آهنگسازی و تنظیم کرده است.
اسدالله امرایی برگردان کتاب گفتگو با فیدل کاسترو رهبر انقلاب کوبا، را باعنوان «شب به خیر کوماندانته» به نشر ثالث سپرده است و قرار است در آینده‌ای نه‌چندان دور توسط این ناشر چاپ شود. این کتاب به مدد مصاحبه و گفتگوهایی که ایگناسیو رامونت به عنوان یک روزنامه‌نگار با رهبر انقلاب کوبا داشته، دوره های مختلف زندگی کاسترو را در قالب گفتگو با وی، به‌همراه تصاویری جذاب و مستند، رخدادهای تاریخی دوران مبارزه و قدرت رهبر کوبا روایت می‌کند.
