در حالیکه رئیس دولت یازدهم رویکرد اصلی دولت را حل و فصل بحران اتمی معرفی کرده، یکی از مشاوران ارشد رهبر جمهوری اسلامی نیز گفته است آیت الله خامنه ای زمینه را برای مذاکره دوجانبه با آمریکا مناسب می یبند و از غرب خواسته این فرصت را از دست ندهد. همزمان در شرایطی که گفته می شود مسئولیت مذاکرات اتمی قرار است از شورای امنیت ملی به وزارت خارجه منتقل شود، سخنگوی این وزارت خانه خواستار مذاکرات معنا دار و هدفمند کشورهای 1+5 با تهران شده است.
مشاور آیت الله خامنه ای در امور بین المللی، انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری اسلامی را “فرصتی” برای غرب دانسته است که اجازه می دهد با نظام اسلامی به توافق برسند؛ اظهاراتی که از سوی کارشناسان پیامی آشکار از جانب محافظه کاران نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی برای پایان دادن به یک دهه بحران اتمی تهران توصیف می شود. علی اکبر ولایتی ، وزیر امور خارجه پیشین، که با خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس گفتگو می کرد به این ترتیب توپ را در زمین غربی ها انداخته و گفته اکنون “مسئولیت” رسیدن به توافق با جمهوری اسلامی بر عهده آن ها است.
این فرد نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی البته خاطرنشان کرده است که تهران نیز این بار با “ادبیاتی متفاوت” نسبت به زمان محمود احمدی نژاد وارد میدان خواهد شد.
اما مهمترین بخش از سخنان ولایتی آنجا است که گفته آیت الله علی خامنه ای در حال حاضر “زمینه را برای پیشرفت در مذاکرات دوجانبه” با قدرت های غربی “از جمله ایالات متحده” آماده می بیند.
این در حالی است که رهبر جمهوری اسلامی ۳۰ تیر ماه در دیدار با مقامات و مسئولان جمهوری اسلامی گفته بود: “آمریکایی‌ها غیرقابل اعتماد و غیرمنطقی هستند و در برخوردهایشان صادق نیستند.”
وی در بخش دیگری از اظهارات خود افزود: “موضع گیری مسئولان آمریکایی در همین چند ماه گذشته، بار دیگر ضرورت خوش بین نبودن به آنها را تأیید کرد.”
وی توضیحی در مورد موضع گیری های مورد نظرش نداد اما به نظر می رسد اشاره وی به وضع تحریم های جدید در ماه تیر و مرداد در کنگره آمریکا علیه جمهوری اسلامی بوده است.
شش ماه پیش مواضع وی از این نیز سفت و سخت تر بود. وی در سی و چهارمین سالگرد پیروزی انقلاب ۵۷ در جمع فرماندهان ارتش گفته بود: “من دیپلمات نیستم، انقلابیم به همین علت صریح، صادقانه و قاطعانه حرف می زنم: پیشنهاد مذاکره وقتی معنا دارد که طرف حسن نیت خود را نشان دهد.”
وی پا را از این هم فراتر گذاشته و به نیروهای داخلی در خصوص استقبال از مذاکره با ایالات متحده هشدار داده بود. آیت الله خامنه ای با انتقاد از “عده ای ساده لوح” یا دارای غرض که از پیشنهاد امریکا ابراز خوشحالی می کنند تصریح کرده بود: “مذاکره با امریکا مشکلی را حل نمی کند چرا که آنها در ۶۰ سال اخیر به هیچیک از وعده های خود عمل نکرده اند.”
اما ولایتی دیروز در یک عقب نشینی آشکار از مواضع اخیر دیپلمات های جمهوری اسلامی تصریح کرده است که “گمان نمی‌کنم تکرار ادبیاتی که پیش از این داشته‌ایم، مفید باشد. ما ناگزیریم که با ادبیاتی متفاوت گفت‌وگو کنیم. هدف مشابه است، اما ادبیات تفاوت می‌کند.”
در آخرین روزهای ماه مهر سال 91 در حالیکه چند روز به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده مانده بود روزنامه نیویورک تایمز با انتشار گزارشی به قلم هلن کوپر، بر اساس ادعای مقامات دولت باراک اوباما ادعا کرد ایران و ایالات متحده برای نخستین بار توافق کرده اند به عنوان آخرین تلاش در صحنه دیپلماسی برای جلوگیری از حمله نظامی، به تنهایی و به صورت رو در رو بر سر برنامه اتمی جمهوری اسلامی مذاکره کنند.
در آن زمان کاخ سفید و مقامات جمهوری اسلامی این توافق را تکذیب کردند آن هم در حالیکه دیگر اخبار حکایت ازسفر پنهانی علی اکبر ولایتی ـ مشاور بین المللی آیت الله خامنه ای ـ به ایالات متحده برای مذاکره با مقامات امریکایی داشت؛ خبری که ولایتی تکذیب کرد.
ولایتی که در یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری جزو 8 نامزد انتخابات بود ، در سومین مناظره زنده تلویزیونی میان کاندیداهای ریاست جمهوری در ماه خرداد شخصا انتقادات تندی علیه دیپلماسی سعید جلیلی ـ– دبیر شورای امنیت ملی و کاندیدای طیف تندروی نظام-ـ مطرح کرد و به او گفت مذاکرات اتمی را با کلاس “فلسفه و اخلاق” اشتباه گرفته است.
به طور سنتی در نظام جمهوری اسلامی، آیت الله خامنه ای سکان دار سیاست های کلان خارجی محسوب می شود. با این حال ناظران با مقایسه کارنامه کاملا متفاوت دولت محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد در عرصه دیپلماسی هسته ای می گویند یک رئیس جمهور میانه رو قادر است از تنش ها میان تهران و غرب بر سر بحران اتمی نظام بکاهد.
در اینجا هم مشاور خامنه ای از غرب خواسته متوجه باشد که “تصمیم گیرنده نهایی” رهبر جمهوری اسلامی است و نه حسن روحانی.
آخرین دور گفتگوها میان تهران و گروه قدرت های جهانی گروه ۵+۱ اواسط فروردین امسال برای دومین بار در قزاقستان برگزار شد اما هیچ نتیجه ای در بر نداشت. احتمالا دور بعدی مذاکرات در ماه اکتبر برگزار خواهد شد.
ایالات متحده خواستار پایبندی تهران به تعهدات بین المللی اش است ، اما از زمان روی کار آمدن باراک اوباما در سال 2009 اصرار قطعی بر تعلیق کامل غنی سازی تهران نداشته است. ناظران می گویند واشنگتن در صورتی که نظام اسلامی با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کامل کند حاضر است غنی سازی در سطح 3.5 تا 5 درصد را بپذیرد. تهران در حال حاضر در سایت فردو اورانیوم را تاسطح 20 درصد غنی سازی می کند؛ امری که موجب سهمگین تر شدن تحریم های کاخ سفید و اتحادیه اروپا علیه کشور و فلج شدن اقتصاد شده است.
با این حال ولایتی گفته جمهوری اسلامی هیچ گاه “دوباره” غنی‌سازی اورانیوم را متوقف نخواهد کرد،چرا که تهران “تجربه تلخی” از این کار داشته است.
تهران از سال 2003 تا 2005 در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی و در دوره ای که حسن روحانی مذاکره کننده تهران با سه کشور اروپایی بود، پذیرفت تا برای اعتمادسازی غنی سازی را تعلیق کند.
همزمان عباس عراقچی سخنگوی وزارت خارجه روز سه شنبه و در جلسه هفتگی با خبرنگاران ضمن اشاره به گفتگوی تلفنی این هفته محمد جواد ظریف، وزیر خارجه و کاترین اشتون ،رئیس هیات مذاکره کننده 1+5- گفته است: “تمایل نداریم وارد مذاکراتی شویم که هدف آن صرفاً مذاکره باشد و گفت‌وگو برای گفت‌وگو مورد پذیرش ما نیست، چراکه تمایل داریم مذاکرات هدفمند، معطوف به نتیجه و دارای چارچوب زمانی مشخص باشد.”
اخبار تایید نشده ای هم حاکی از آن است که مسئولیت گفتگوهای هسته ای از شورای امنیت ملی قرار است به وزارت خارجه منتقل شود و ظریف شخصا مسئولیت مذاکره با ابر قدرت های جهانی را بر عهده بگیرد. رسانه های تندرو دست راستی هنوز واکنشی به این امر نشان نداده اند، اما در صورتی که این اخبار درست نباشد ناظران می گویند احتمال اینکه علی اکبر ولایتی به عنوان دبیر شورای امنیت ملی و مذاکره کننده هسته ای انتخاب شود بالا خواهد بود.
