اجرای مجدد نمایشنامه ملاقات با بانوی سالخورده اثر فریدریش دورنمات توسط حمید سمندریان پس از 35 سال، از حوادث مهم تاریخ نمایش روزگار ماست. از این رو پس از اجرا جلسه نقد و بررسی با حضور کارگردان، طراح صحنه و بازیگران نمایش برگزار شد که گزارش همکار ما را از این جلسه می خوانید….
گزارش جلسه نقد و بررسی نمایش ملاقات بانوی سالخورده
ما بیگناهان گناهکار
جلسه نقد و بررسی نمایش “ملاقات بانوی سالخورده”، نوشته فریدریش دورنمات، با حضور حمید سمندریان، کارگردان؛ خسرو خورشیدی، طراح صحنه و همچنین احمد ساعتچیان، پیام فروتن، نقی نعمتی، خسرو خورشیدی، گوهرخیراندیش و پیام دهکردی از بازیگران این نمایش در تالار اصلی تئاتر شهر برگزار شد.
حمید سمندریان جلسه را با تاکید بر این موضوع آغاز کرد که به عنوان کارگردان درباره نمایش حرفی برای گفتن ندارد و حرف‌هایش را در قالب اجرا زده است. این نمایشنامه نیز جزو نمایشنامه‌هایی است که تماشاگران می‌توانند از ابعاد مختلف به آن نگاه کرده و هر کدام برداشت‌‌های متفاوتشان را داشته باشند. محور اندیشه‌ای که در این نمایش وجود داشته، نابودکننده بودن فقر است که بشر را تبدیل به جانور بی‌گناه و یا گناهکار می‌کند.
وی ادامه داد: وقتی این نمایشنامه را اولین بار حدود 35 سال پیش اجرا کردم، در مراوده‌هایی که با دورنمات داشتم، زمانی او از من پرسید که به نظرت ماهیت اندیشه نمایش چیست؟ به او پاسخ دادم: به نظر من عدالت!
این اثر در عین تراژیک بودن رگه‌هایی از طنز و کمدی نیز دارد. تراژدی وقتی ظهور می‌کند که بشر فقر و گناه را می‌شناسد. بعد از آن مسئولیت کاری که انجام خواهد داد بر عهده خودش است. امروزه ما بیگناهان گناهکاریم. چرا که همگی در کارهای مختلف دخالت داریم. در دنیای او زور به معنی عقل است. من سعی کردم در بیان این مفهوم نمایش صریح باشم.
من در این نمایش سعی کردم تا راوی صادقی باشم. در بخشی از این نمایش می‌بینیم که به جماعتی برای پول پیشنهاد قتل دوست شان را می‌دهند. آنها در ابتدا قبول نمی‌کنند، اما به مرور زمان این پیشنهاد را پذیرفته و حتی آن را انجام می‌دهند. می‌بینیم ثروت وسوسه‌انگیز است و فقر از انسانی بی‌گناه، موجودی گناهکار می‌سازد.
سمندریان همچنین تصریح کرد که نقادان در سراسر جهان درونمات را نویسنده‌ای ناراحت معرفی می‌کنند که نسبت به پدیده‌های جهان اعتراض می‌کند.
سمندریان در مورد اجرای نمایش “گالیله” توضیح داد: چند سال پیش تلاش‌هایی برای اجرای این نمایش انجام شد، که بی‌نتیجه ماند. هنوز هم چشمم دنبال گالیله است. نمایش “ملاقات بانوی سالخورده” یخ‌های اطراف “گالیله” را تا حدی آب کرد و حساسیتم در مورد آن را کمتر کرده است. اما از آنجایی که هنوز تردید دارم که این نمایش را بتوان اجرا کرد، ترجیح می‌دهم در مورد پیشنهاد نمایش “مکبث” که از سوی مرکز هنرهای نمایشی مطرح شده، جدی‌تر فکر کنم.
وی خاطرنشان کرد: درحال حاضر سرگرم ترجمه این نمایش هستم و تصور می‌کنم که حدود سه ماه طول خواهد کشید. بعد از آن درباره سبک اجرایی این نمایش فکر خواهم کرد؛ البته ترجمه‌های دیگری از این نمایشنامه در کشور وجود دارد، اما من می‌خواهم نگاه خودم را در ادبیات و کلام آن نیز اجرا کنم. 4 ماه فرصت نیاز دارم که بتوانم کار ترجمه آن را به اتمام برسانم.
سمندریان در ادامه به شاگردان رشته بازیگری‌اش اشاره کرد و گفت: من به شاگردانم با ذوق و عشق آموزش می‌دهم، اما هیچ گاه به آنها تعهد ورود به بازار کار را نمی‌دهم.
سمندریان در انتقاد به وضعیت سالن‌های نمایش تصریح کرد: سالن‌های نمایش ما از جمله همین سالن، استاندارد نیستند. این نقایص بزرگ به کار و همین‌طور به بازیگر لطمه می‌زند. مثلا تالار وحدت مخصوص موسیقی است و مناسب برای کار نمایش نیست و آقای بیضایی نیز با اجرای نمایش خود درتالار وحدت در واقع فداکاری می‌کند.
خسرو خورشیدی در ادامه نشست درباره طراحی صحنه نمایش گفت: در ابتدا قرار بود دکورهای این نمایش دکورهای ساده‌ای باشد، اما در این نمایش طراحی من دستخوش تغییر شد. حجم‌هایی را برای صحنه طراحی کردم که در عین سادگی قرار بود با پخش شدن اسلاید جان بگیرد. من حتی برای برخی صحنه‌ها لباس‌های بازیگران را هماهنگ با این اسلایدها طراحی کرده بودم، اما به نقص در امکانات نور این کار اجرایی نشد.
پیام دهکردی، بازیگر نقش “آلفرد ایل” ضمن انتقاد شدید از شرایط موجود اعلام داشت که هیچ کدام از کسانی که مسئول این شرایط ایجاد شده هستند، پاسخگوی عملکردشان نیستند. این وضعیت به کار ما لطمه بسیاری زده است. من شرمنده تماشاگران و استادم آقای سمندریان هستم. دلگرمی ما حضور در کنار استادی همچون حمید سمندریان است. اجرای این نمایش به یک معجزه شبیه است. وی همچنین تاکید کرد که منتقدان می‌بایست در نقدهای خود به این مشکلات نیز توجه کنند.
فرخ‌نعمتی بازیگر این نمایش نیز در تاکید چند باره خود بیان داشت: اگر صرفا ارادت من به آقای سمندریان نبود، کلاهم هم اینجا می‌افتاد، برای برداشتنش بر نمی‌گشتم.
همچنین علی رامز، بازیگر دیگر این نمایش در صحبت‌های خود اذعان داشت: در این نمایش در شرایطی بی‌سابقه مجبور شدیم با لباس و گریم نمایش از داخل رستوران برای حضور در صحنه تردد کرده و از میان تماشاگران عبور کنیم. این اقدام ما باعث تعجب آنها شده بود.
احمد ساعتچیان نیز ضمن تعریف خاطراتی از دوره آموزش در کلاس‌های آقای سمندریان، در چند نوبت به ستایش فضایل اخلاقی استادش پرداخت.
در انتهای این نشست نیز گوهرخیراندیش، بازیگر نقش خانم زاخانسیان خود را همچنان دانشجوی آقای سمندریان دانست و به این موضوع تاکید کرد که همکاری با آقای سمندریان باعث شده هنوز هم به یافته‌های جدید بازیگری دست پیدا کند.