آرش علی‌پور
زمانی که سوشمیتا بنرجیِ 49 ساله، به افغانستان رفت تا فیلمی مستند درباره وضعیت زنان این کشور تهیه کند، شاید فکرش را هم نمی‌کرد که توسط افراد مسلحی که صورتشان را با دستار پوشانده بودند، از خانه اش ربوده شده، به ضرب 20 گلوله کشته و فردای آن روز جسدش در نزدیکی یک مدرسه دینی در سه کیلومتری خانه‌اش در ولایت پکتیکا پیدا شود. طالبان، دست داشتن در این قتل را رد کرده، اما به گفته جنرال دولت خان زدران، قوماندان پولیس پکتیکا، این قتل به احتمال زیاد توسط طالبان صورت گرفته است.
وضعیت نویسندگان در افغانستان
حدود 12 سال از آغاز حمله نیروهای امریکایی به افغانستان و سقوط طالبان می‌گذرد. در این سال ها مردم افغانستان با تشکیل دولت، انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری، یک زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متفاوتی را تجربه کرده اند. همزمان و با تشکیل حکومت قانونی در افغانستان امیدها برای توسعه فرهنگی این کشور نیز شکل گرفت. ده ها رسانه رادیو تلویزیون خصوصی و صدها نشریه و روزنامه کار و فعالیت را آغاز کردند اما هنوز هم انتظارات واقعی برای توسعه فرهنگی در افغانستان بر آورده نشده است.
الیاس علوی، شاعر اهل افغانستان با اشاره به وضعیت نامناسب ادبیات و فرهنگ افغانستان به دنبال سال‌ها جنگ پس از حمله شوروی، جنگ های داخلی و همچنین حکومت طالبان در این کشور به “هنر روز” گفت: “در دوره کنونی که به نوعی برای اولین بار امنیت نسبی در افغانستان حاکم است، هنوز وضعیت نویسنده‌ها و هنرمندان به شکل مناسبی بهبود پیدا نکرده است.” او در توصیف فشارها و تهدیدهای زیادی که متوجه نویسنده‌های افغان است به اقای رهنورد زریاب، داستان نویس و نویسنده رمان گلنار و آینه اشاره کرد و گفت:” از آقای زریاب تا کنون کتاب های زیادی در ایران و افغانستان و همچنین به زبان های معتبر دنیا منتشر شده است. با توجه به موضوعات داستان های ایشان، گاهی در رسانه ها مورد انتقادات تندی قرار می گرفتند و در سال 1387 نیز به ایشان سوقصد شد. فرد مسلحی تلاش کرد وارد منزل‌شان شود و ایشان را به به قتل برساند که با دخالت همسایه ها موفق نشد.”
وی در پاسخ به این سوال که علت این تهدیدها چه بوده است، به این مساله که در آن دوره بحث های زیادی بر سر استفاده از واژه های فارسی در ادارات و قوانین در گرفته بود اشاره کرد: “آقای زریاب بر این مساله که زبان فارسی باید به اندازه زبان پشتو مورد استفاده قرار بگیرد پافشاری می‌کرد. پیش از سوءقصد نیز مقاله ای در این باره منتشر کرده بودند. پس از سوءقصد، بیشتر اتهامات در این باره برمی‌گشت به قسمتی از بدنه حکومت که با این شیوه مخالف بودند و سعی می‌کردند به ایشان صدمه برسانند.”
علوی درباره اینکه آیا هویت کسانی که به رهنورد زریاب حمله کرده بودند، شناسایی شد، می‌گوید: “ در افغانستان نمی‌شود به راحتی کسانی را که اقدام به قتل یا تهدید یا آدم ربایی می‌کنند پیدا کرد. چون متاسفانه حکومت خیلی فاسد است و در خیلی از موارد کسانی که دستگیر شده‌اند به شکل عجیبی آزاد شده‌اند و خیلی از پرونده ها به سرانجام نمی‌رسد.”
تقی بختیاری، از دیگر نویسنده‌های افغانستان است که در ژانویه 2013 از سوی یکی از بزرگان مذهبی کابل مرتد دانسته و دستور جمع آوری و سوزاندن کتابهای او صادر می‌شود. این نویسنده پس از انتشار رمان گمنامی، مورد نکوهش مذهبیون قرار گرفت و این مساله منجر به زندگی مخفیانه و ترک افغانستان از سوی او و خانواده اش شد.
علوی با اشاره به این مساله که تقی بختیاری پس از این فتوا، با تهدیدهای زیادی مواجه شد، اضافه کرد: “چندین بار نامه های تهدیدآمیز به خانه او فرستاده شد و حتی ماشین او را تخریب کردند. حکم مرتد بودن از سوی خیلی ها به این صورت است که اگر شخص مرتد کشته شود، هیچ بازخواست مذهبی وجود ندارد و به همین دلیل ایشان مدتی در خفا زندگی کردند و در حال حاضر از کشور خارج شده اند. از آن موقع محل زندگی ایشان نامعلوم است.”
علوی درخصوص علل افزایش مهاجرت در میان نویسندگان افغان، می‌گوید: “ یکی از علت های آن تهدیداتی است که به عقیده من بیشتر از سوی جنگ سالارها - که در افغانستان هنوز قدرت زیادی دارند- صورت میگیرد، و همچنین تهدیداتی که از سوی بزرگان مذهبی نسبت به نویسنده ها و هنرمندانی که تا حدی به تفسیر دین اعتقاد دارند، وجود دارد. “
سوشمیتا بنرجی؛ فرار از چنگ طالبان
سوشمیتا بنرجی، متولد کلکته بود. او در سال 1989 با جانباز خان در هند ازدواج کرد، مسلمان شد، اسمش را به صاحب کمال تغییر داد و به همراه همسرش برای زندگی به افغانستان رفت. در آنجا اقدام به اففتاح یک کلینیک درمانی کرد. پس از آن و در دهه 90 با نوشتن کتاب پُر فروش “فرار از چنگ طالبان” و ساخت فیلمی بر اساس آن در بالیوود در سال 2003 به شهرت رسید. کتابی که ماجرای فرار یک افغان از چنگ طالبان را در سال ۱۹۹۵ روایت می کند.
او درکتاب اش نوشته است: “به دلیل آنکه او از پوشیدن چادری یا برقع خود داری می کرد، او را بداخلاق خواندند و مجبورش گردانیدند تا کلینیک اش را ببندد.”
به گفته فهیم دشتی، رئیس اتحادیه ژورنالیسان افغانستان: بنرجی هنگامی که کشته شد، می خواست فیلم مستندی در مورد وضعیت زنان درولایت پکتیکا تهیه کند. سواپان بیسواس ناشر هندی کتاب های او به رویترز گفته است که او تصمیم داشت کتاب دیگری در مورد افغانستان بنویسد. او گفت: “او از اینکه چیزی برای ارائه در نمایشگاه کتاب کلکته در اوایل سال جاری نداشت، غمگین بود، و به من گفت که می خواهد به افغانستان برود تا برای کتاب جدیدش مواد تهیه کند”.
شیر شیندومخوپادهایای، نویسنده بنگالی می گوید: “این حادثه بسیار غم انگیز و بسیار تکان دهنده است. من او را همچون شهید می بینم. او زن شجاعی بود و در آنجا برای زنان کار می کرد.”
از سوی دیگر تردیب چترجی(Tridib Chatterjee) کارشناس هندی در شهر کولکته می گوید، با شنیدن خبر کشته شدن سشمیتا بنرجی متاثر و حیران شده است که چطور وی جرات رفتن به افغانستان را بخود داده بود.او می گوید: “زمانیکه خبر کشته شدن وی را شنیدم، تکان خورده ام، ممکن است وی شب گذشته توسط طالبان کشته شده باشد. در حالیکه وی با خانواده اش در سال های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ که در کابل زنده گی می کرد، چندین بار تهدید هم شده بود، نمی دانم چرا دوباره به افغانستان رفت”؟
