قاب

مانا نیستانی چهارشنبه ۲۴ تير ۱۳۸۸

نگاهی به دومین کتاب پرشین کارتون

همزمان با ششمین سالگرد تأسیس گروه پرشین کارتون که سایت اینترنتی موفقی را شکل داده اند و در این چند سال در حمایت از کارتون مطبوعاتی ایران بسیار کوشیده اند، دومین کتاب پرشین کارتون، گلچینی از کارتونهای مطبوعاتی هم، توسط “نشر کوچک” به زیور طبع آراسته شده است.

کتاب اول را که سال هشتاد و شش در شصت و چهار صفحه به چاپ رسیده بود باید یک دستگرمی برای این مجموعه ی تازه به حساب آورد که بسیار پربار تر و جامع تر از اولی (با حجمی تقریباً سه برابر) درآمده و برگزیده آثار مطبوعاتی منتشره در فاصله زمانی هشتاد و شش تا هشتاد و هشت را در ستون “ضربان تصویر” روزنامه اعتماد ملی، دربرگرفته است.

این بار آثار کارتونیست ها را یک بیوگرافی کوتاه، عکسی با کیفیت از هنرمند و از همه مهمتر، تصویری از صفحه روزنامه که اثر در آن چاپ شده، همراهی می کند. ایده بسیار خردمندانه ای که بر جایگاه اصلی آثار تأکید دارد: روزنامه، که طرح و نقش هنرمند کارتونیست مثل قطعه ی پازلی در کنارسایر اخبار، مطالب و گزارش های اش می نشیند و در این فضا انگار که معنایی دیگر می گیرد.

در واقع کتاب دوم پرشین کارتون را می توان اولین مجموعه قابل تأمل از آثار کارتون مطبوعاتی منتشره در یک روزنامه ایرانی دانست و همین امر، اهمیتی دوچندان به آن می دهد. سنت چاپ سالیانه یا هر از چند گاه کارتون های یک نشریه، عرفی رایج در اروپا و آمریکا است اما از آنجا که شرط اول فراهم آمدن چنین پدیده ای در وحله اول، ماندگاری یک نشریه است طبعاً در ایران که روزنامه ها اکثراً جوانمرگ می شوند، هیچگاه شاهد مجموعه هایی از این دست نبوده ایم، پس این اولین است و البته مزایا و نواقص ناگزیر اولین ها را دارد.

مزیت بزرگ چنین مجموعه ای، تأکید بر هویت و شخصیت مستقل ستون کارتون یک روزنامه است که در مواقعی می تواند حتی جریانساز باشد و حرکتی را در کارتون مطبوعاتی یک کشور پدید آورد. معروفترین مثال، سنًت کارتون های نیویورکر است که بیش از چند دهه قدمت دارد و با وجود استفاده از ده ها کارتونیست متفاوت، شخصیتی یگانه و متمایز از سایر نشریات، به نمایش گذاشته است. هرچند قیاس نیویورکر با اعتماد ملی مع الفارق است و شرایط سخت سیاسی-فرهنگی، خطوط قرمز، مشکلات و محدودیت ها امکان رشد و تکوین طبیعی کارتون مطبوعاتی را گرفته است اما مسیر تکاملی “ضربان تصویر” در این چند سال، اراده دستیابی به چنین هویت متمایزی را نشان می دهد.

بی شک مدیر هنری روزنامه یا مسئول انتخاب آثار، نقش مهمی در تعریف هویت یک ستون کارتون دارد. دو مدیر هنری مؤثر را می توان به عنوان نمایندگان دو جریان اصلی کارتون مطبوعاتی ایران در نشریات پس از دوم خرداد مثال زد: احمدرضا دالوند، مدیر هنری روزنامه “جامعه”، هویتی اندیشه محور و نخبه گرا برای ستون کارتون این روزنامه تعریف کرده بود که بیشتر، سنت کارتون روشنفکری دهه پنجاه را به خاطر می آورد. تأثیر کارتونهای بدون شرح جامعه را همچنان بعد از ده سال، در بخشی از کارتون مطبوعاتی امروز ایران می توان مشاهده کرد. از طرف دیگر نیک آهنگ کوثر به عنوان مسئول ستون کارتون روزنامه هایی چون مناطق آزاد و روزنامه زن، نگاهی حرفه ای و مخاطب گرا به سبک کارتون مطبوعاتی آمریکایی به ستون های اش تزریق می کرد.

در کنار این دو جریان شاخص، هادی حیدری که خود بر آمده از سنت “جامعه” بود و البته تجربه همکاری با “گل آقا” را هم داشت، تلفیقی از این دو نگاه را در ستون های کارتونی که مدیریت می کرد – به عنوان مثال “مشارکت”- به نمایش می گذاشت: “ضربان تصویر”، جدیدترین ستون کارتون تحت نظارت او – و دیگر اعضای پرشین کارتون- نمایشگر چنین تلفیق و تنوعی است. از سمتی شاهد آثار انتزاعی و نیمه انتزاعی هنرمندانی چون گلمحمد خداوردی و اردشیر رستمی هستیم و از سوی دیگر علی درخشی و سعید نوروزی که از “طنزو کاریکاتور” و “گل آقا” برآمده اند آثاری در این مجموعه دارند. اما جالب اینجا است که معمولاً مخاطبگرا ترین آثار هنرمندان تجریدگرا و نخبه گرا ترین کارتون های کارتونیست های مخاطب گرا را می توان در ستون “ضربان تصویر” مشاهده کرد، این یعنی تمایل هنرمندان متفاوت، برای نزدیک شدن به زبانی مشترک که در طول زمان، “ضربان تصویر” برای ارتباط با مخاطبان خود برگزیده است، زبانی که متانت و اندیشمندی را به شکلی قابل فهم نه عبوس در اختیار بیننده قرار می دهد.

مسلماً تنگ تر شدن فضای سیاسی و مطبوعاتی، آثار را ناگزیر به سمت گنگی و ابهام یا معماگونگی رانده است و محدودیت ها و مشکلاتی که همه می شناسیم مانع از آن شده تا شخصیت “ضربان تصویر” رشد و تکوین طبیعی داشته باشد، با این حال همین موفقیت نسبی به گواه مجموعه آثار دومین کتاب پرشین کارتون، کاری بوده کارستان که هادی حیدری به کمک سایر اعضاء گروه: یحیی تدین، حسن کریم زاده و کیوان زرگری موفق به انجام آن شده اند.

به امید آن که اعتماد ملی جوانمرگ نشود تا هر سال شاهد مجموعه تازه ای از پرشین کارتون باشیم و هواخور مطبوعات ایران آنقدر باز بشود که تا چند سال بعد بتوان با اطمینان از چیزی با عنوان سنت کارتون روزنامه “اعتماد ملی” و ستون “ضربان تصویر” یاد کرد.