نگاهی کوتاه به فیلم “اردشیر محصص :هنرمند سرکش” به بهانه اکران در دانشگاه یو سی ال ای
طنز “گاه مرگ آور محصص”
این نمایی نمادین و آهنگین از خانه ابدی اردشیر محصص…..نمادین از آن سو که تصویرش را روی کتیبه بالای سرش می بینید خیره به بالا و این کتیبه مکمل کتیبه ها یا سنگ نبشته هایی و نوشته هایی است که پیش از این بر بالای سر بزرگ علوی،جمالزاده،صادق هدایت، نادر نادرپور، غلامحسین ساعدی،فریدون فریاد و فرهاد مهراد و خیلی دیگر از نقش آفرینان هنر و ادب که برای ارتقا فرهنگ بوم و بر تلاش کردند و هر یک خشتی بر خشت این فرهنگ افزودند و هر کدام به دلایلی مختلف پیکرشان نیز چونان خودشان تا ابد تن به غربت سپرد. اردشیر نزدیک ترین ایشان بود در تاریخ معاصر.خودخواسته مهاجرت می کند و بی هیچ شکوه و شکایتی در سوئیت کوچکی که از ابتدای ورود به امریکا گرفته بود زندگی می کند و بی وقفه تن به کار می دهد تا مرگ را بی هیچ شکوه و شکایتی در اغوش کشد. تن و کالبد بعد از پرواز ابدی روح برای من یکی مهم است که هر کدام از این کالبدها پیش از این روحی بزرگ را در خود پرورده بودند و هم از این روست که هر مزار هنرمند غربت نشین می شود زیارتکده ای برای دوستداران هنر که با هزار بدبختی و مشقت خودشان را می رسانند برای عرض ادب به روح نقش آفرین هنرمند. سلام به اردشیر…
نگاهی دوباره به اردشیر محصص
به دعوت بخش مطالعات خاورنزدیک دانشگاه لس آنجلس، مستند “اردشیر محصص، هنرمند سرکش”، فیلمی درباره زندگی و آثار این طراح وکاریکاتوریست پرکاروکم حرف که درسال ۲۰۰۸ در ۷۰ سالگی در نیویورک درگذشت با حضور بهمن مقصودلو کارگردان و تهیه کننده این فیلم در روز یکشنبه ۲۴ فوریه ساعاتی قبل از شروع مراسم اسکار در سالن دادهال دانشگاه یو سی ال ای به نمایش گذاشته شد.
درباره فیلم
فیلم “اردشیر محصص:هنرمند سرکش”، زندگی و کارهای این کاریکاتوریست کم حرف را به تصویر کشیده بود. مقصودلو به سراغ معلم مدرسه ی محصص رفته بود و دوستان زمان دانشگاه او، همچون جواد مجابی از محصص می گویند. در فیلم همچنین رضا براهنی، شیرین نشاط، مجید روشنگر، ناصر پاکدامن، (رمزی کلارک وکیل حقوق بشر) و آقای رحمانی دوست محصص صحبت کرده اند. دکتر معظمی و نیکزاد نجومی از دیگر افرادی بودند که در فیلم آنها را می بینیم. این دو سرپرستی تراست اردشیر محصص را عهده دارند تا کارهای او را جمع و جور کرده و درآمد حاصل از فروش آثار او را خرج بیماران کنند.
محصص نپذیرفته بود که در مقابل دوربین مقصودلو حرف بزند، اما کارگردان توانسته بود صدای ضبط شده ی گفت وگوی او با مادرش درباره ی پروین اعتصامی را در فیلم بگنجاند.
نگاهی به فیلم
در این فیلم فیلمساز گذری کوتاه دارد بر زندگی ساده و محقر محصص در آپارتمان کوچک او در منهتن، فضایی خالی از هر گونه اثاثیه بجز رنگ و قلم مو و کاغذ نقاشی ومیزکار که گواهی است به این نکته مهم که زندگی محصص در هنرش خلاصه می شده است.
فیلم از طریق نمایش آثار طراح های اردشیر محصص، تاریخچه مصوری از شرایط مردم ایران از دوران قاجار تا دوران معاصر را بر بستری از موسیقی های مختلف و موثر به نمایش می گذارد.
فیلم با بررسی زندگی و کارنامه اردشیر محصص در ایران و بعدها در آمریکا به تماشاگر فرصتی می دهد تا به ریشه های استعداد، عمق انگیزه ها و روح آزاده او پی ببرد و درطول فیلم ضمن تماشای اثرگزار ترین طرح های آوانگارد، گویش های بصری و کاریکاتورهای سیاسی آقای محصص، از طریق سخنان منتقدان و دوستان نزدیک او با نکات ظریف و دقیقی از زندگی و آثار این هنرمند گوشه گیر و منزوی آشنا شود.
سخنرانی های پیش از اکران در یو سی ال ای
جلسه با سخنرانی مجید روشنگر، سردبیر نشریه بررسی کتاب چاپ لس آنجلس و همکلاس دانشگاهی محصص، با نقل قولی از فریدون رهنما، سینماگر و اندیشمند ایرانی از ماهنامه نگین چاپ ۱۳۵۰ آغاز شد که کارهای محصص را “سیاحت در وضعیت ها” می خواند و می نویسد: “کارهایش، از همه مهم تر پرسش انگیز است. و همین است که مرا به نوشتن این چند خط واداشته است: پرسش انگیز بودن کارهایش. زیرا تا می پرسیم، تا هنوز خواستار پاسخ هستیم، زنده ایم.”
سخنران بعدی عباس توفیق، سردبیر پیشین نشریه فکاهی توفیق بود که درباره تاریخچه همکاری ۸ ساله اردشیر محصص نوجوان با این نشریه سخن گفت و این که چگونه با طرح نوروز ۱۳۳۸ که در شماره شنبه ۳۰ اسفند ۱۳۳۷ به چاپ رسید، “محصص خود را از زیر تاثیر مکتب توفیق بیرون کشید و در زمینه کاریکاتور به سبک مستقلی که متعلق به خود اوست دست پیدا کرد”.
اردشیرمحصص متولد رشت از مادری شاعر و مدیر مدرسه دخترانه و پدری قاضی بود و در لاهیجان بزرگ شده بود. او یکی از مهم ترین کاریکاتوریست های سیاسی ایران بود و طرح هایش را بر اساس آگاهی های عمیقی که از فرهنگ، تاریخ و شرایط اجتماعی و سیاسی ایران داشت می کشید.
او درطول زندگی حرفه ای مورد توجه اغلب روشنفکران، شعرا و نویسندگان ایرانی همدوره خود بود و از سال ۱۹۶۹ که طرح های طنزآلودش به نشریاتی چون اطلس و نیویورک تایمز راه پیدا کرد، درجوامع هنری بین المللی آثار او با هنرمندانی چون گویا، دومیه، بروگل و استاین برگ مقایسه شده است.
بهمن مقصودلو فیلمساز، منتقد و پژوهشگر سینمایی که نخستین بار در سال ۱۹۷۲ فیلم مستند ۲۰ دقیقه ای به نام “اردشیرمحصص و صورتکهایش” را ساخت می گوید: “در آن زمان محصص اولین هنرمند معروف ومطرح ایرانی در سطح جهانی بود. در ژانویه ۱۹۷۱ طرح “شیون سیاه” او به عنوان بهترین کاریکاتور روی جلد چند نشریه به چاپ رسید. مدتی بعد مجله اکتوالیته پاریس او را ستود، مجله گرافیک چاپ سوئیس، اردشیر را “یک بکت دیگر” خواند و در همان دوران مجله “ایده” چاپ توکیو و نشریه “آفریقای جوان” هم طنز “گاه مرگ آور محصص” را تائید و از آن تجلیل کردند و در واقع دامنه معروفیت محصص از پاریس تا توکیو گسترده بود.”
در مستند ۶۰ دقیقه ای “اردشیرمحصص، هنرمند سرکش” آقای مقصودلو می کوشد تا زیبایی های نهفته در هدف و منظوری را که در آثار این کاریکاتوریست ایرانی وجود دارد، به نمایش بگذارد.
درباره بهمن مقصودلو
بهمن مقصودلو بیش از ۴۰ سال به عنوان نویسنده، منتقد سینمایی، تهیه کننده، فیلمساز و عضو هیئت داوری در جشنوارهای سینمایی شرکت داشته است.
او درسال ۱۹۷۴ به عنوان نویسنده و منتقد برای انتشار کتاب های ویژه سینما و تئاتر، جایزه فروغ فرخزاد را دریافت کرد.در آمریکا اولین کتاب او به زبان انگلیسی “سینمای ایران” در سال ۱۹۸۷ توسط انتشارات دانشگاه نیویورک منتشر شد و تاریخ سینمای ایران را در مرکز توجه عموم قرار داد.دو کتاب دیگر او “این سوی ذهن، آن سوی مردمک” درسال ۱۹۹۹ و “آزادی و عشق در سینما” در سال ۲۰۰۳ منتشر شد.او بیش از ده فیلم سینمائی و مستند در آمریکا تهیه کرده که در جشنواره های مختلف به نمایش درآمده اند.فیلم “هفت مستخدم” او با شرکت آنتونی کوئین در سال ۱۹۹۶ در جشنواره لوکارنو به نمایش درآمد.فیلم خواستگاران در جشنواره کن ۱۹۸۸و فیلم منهتن به روایت ارقام به کارگردانی امیرنادری در سال ۱۹۹۳ در جشنواره های نیویورک، ونیز و تورنتو به نمایش درآمد.
بهمن مقصودلو با همکاری بهروز مقصودلو با تهیه فیلم کوتاه “زندگی در مه”۱۹۹۹ اثر بهمن قبادی، با دریافت ۱۵ جایزه سینمایی بین المللی رکورد دریافت جایزه و انتخاب در جشنواره های معتبر بین المللی فیلم های ایرانی را شکست.او تهیه کننده فیلم های “خاموشی دریا” و “احمد شاملو، شاعر بزرگ آزادی” است و فیلم “اردشیر محصص و صورتکهایش” نیز در سال ۱۹۹۶ در جشنواره لایپزیک آلمان به عنوان یکی از بهترین فیلم های کوتاه مستند ایران قبل از انقلاب به نمایش درآمد.او همچنین سازنده فیلم “احمد محمود نویسنده انسانگرا” است.بهمن مقصودلو درحال حاضر پروژه فیلم مستند بلندی از زندگی دکتر محمد مصدق را در دست دارد.
بهمن مقصودلو که ازاواخر دهه ۱۳۴۰ و دوران سردبیری مجله روشنفکر با اردشیر محصص آشنا و دوست شد، در دوران سردبیری نشریه ستاره سینما از اردشیر محصص دعوت به همکاری کرد:
گاردشیر به عنوان یکی از اعضای هیئت تحریریه، در چاپ کتاب های سینمایی و مصورکردن نمایشنامه های بیضائی یا ساعدی در قسمت تئاتر این نشریه با ما همکاری داشت”.
بهمن مقصودلو مستند ۲۰ دقیقه اردشیر محصص و صورتک هایش را زمانی که تهیه کننده برنامه دست ها و اندیشه ها در تلویزیون ملی ایران بود با شرکت سه منتقد هنری، جواد مجابی در روزنامه طلاعات که خود نقاش است، فریدون گیلانی از کیهان و هوشنگ طاهری از نشریه سخن در آپارتمان اردشیر فیلمبرداری کرد: “اردشیر بعد از این فیلم هرگز جلوی دوربین دیگری ظاهر نشد و با هیچ رادیو، تلویزیون یا نشریه ای هم مصاحبه نکرد.”
آقای مقصودلو بعدها این فیلم را با خود به آمریکا آورد و به فستیوال های مختلف فرستاد: “اردشیر دو سال بعد از من به نیویورک آمد و در خیابان سیزدهم زندگی می کرد. من به خاطر علاقه ای که به کارهای او داشتم کاریکاتورهایی را که در نشریات مختلف از جمله نیویورک تایمز از او به چاپ می رسید جمع آوری می کردم.”
بهمن مقصودلو با مرگ اردشیر محصص براثر بیماری پارکینسون در پائیز۱۳۸۷ به این فکر افتاد که نتیجه تحقیقات چند ساله خود را به فیلم کوتاه قبلی اضافه کرده و آن را به شکل مستند کامل تری ارائه کند: “کارمن یک بار دیگر آغاز شد و این بار چهار سال به طول انجامید. برای صحبت با کسانی که اردشیر محصص را می شناختند به لس آنجلس، پاریس و لندن رفتم و گاهی هم فیلمبرداری را برای انجام این مصاحبه ها به اماکن مختلف می فرستادم. فیلم در نهایت در نوامبر ۲۰۱۲ به پایان رسید.”
در فیلم “اردشیر محصص، هنرمند سرکش” فیلمساز به سراغ معلم مدرسه نقاشی محصص علی دولتشاهی و دوستان او می رود. جواد مجابی، رضا براهنی، ناصر پاکدامن، رمزی کلارک (وکیل حقوق بشر)، شیرین نشاط و نیکزاد نجومی از دیگر کسانی هستند که در فیلم از محصص می گویند.
مقصودلو می گوید پژوهش ها و شناخت عمیق موضوع مستند اساس کار او را تشکیل می دهد. او که پیش از این فیلم های مستند دیگری درباره احمد محمود و ایران درودی ساخته است می گوید: “محصص بی شک یکی از بزرگ ترین هنرمندان ما به شمار می رود و من می خواهم نسل جوان ایرانی و غیرایرانی این هنرمندان را بشناسند.”