یک مقام وزارت بهداشت به طور رسمی از رواج مصرف الکل در تهران و برخی مناطق دیگر ایران خبر داده است. رییس شورای سیاستگذاری وزارت بهداشت اعلام کرده نوشیدنی‌های الکل در بعضی فروشگاه‌ها هم ارائه می‌شود و اعتیاد به الکل را مهم‌تر از دیابت و بیماری‌های قلبی دانسته است.
این نخستین بار نیست که از سوی مقامات مسوول نسبت به رواج و افزایش مصرف الکل در ایران هشدار داده می‌شود. آخرین موضع اعلام شده به جلسه “سند نقشه راه پیشگیری از سوء مصرف مواد” در روز دوشنبه 25 اردیبهشت برمی‌گردد که باقر لاریجانی، رییس شورای سیاستگذاری وزارت بهداشت اعلام کرد: “گاهی گزارشاتی توسط بیمارستان ها و پزشکان از رواج مصرف الکل در مناطق جنوب تهران که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند، به دست ما می‌رسد که نگران کننده است.”
او هشدار داد: “باید به صورت جدی وارد این عرصه شویم زیرا نمی توان در خصوص فروش این گونه مواد که در حال حاضر در برخی از فروشگاه ها هم انجام می شود بی تفاوت بود. باید نسبت به این قضیه حساس باشیم و حتی بیشتر از امراضی مثل دیابت و بیماری های قلبی و عروقی به آن توجه کنیم.”
همچنین عباسعلی ناصحی، مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت با اعتراف به اینکه “اطلاعات ما راجع به اعتیاد به الکل در کشور کم است و باید تولیت خود در حوزه پیشگیری و درمان این معتادان را بیشتر کنیم” عنوان کرد که “در برخی مناطق کشور آمار سوء مصرف الکل بالاست و به این مساله کمتر توجه شده است.”
عرق با الکل 40 درصد
در ایران تعداد دقیق معتادان به الکل از سوی مراجع رسمی اعلام نشده که این امر ناشی از ممنوعیت رسمی شرب مواد الکلی و درهم آمیختگی آن با مباحث شرعی است. با این حال در سال 1390 نتایج تحقیقی منتشر شد که نشان می‌داد 25 درصد دانشجویان مصرف الکل را بدون اشکال می‌دانند و 20 درصد هم الکل مصرف می‌کنند. جامعه آماری این تحقیق، یک هزار و 500 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران در مقاطع مختلف تحصیلی و در حال تحصیل در دانشکده‌های مختلف بود. البته پس از انتشار گسترده نتایج این تحقیق، سعید معیدفر، استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران توضیح داد که این پژوهش را آذرماه سال ۸۴ به درخواست سازمان مدیریت و برنامه ریزی آن زمان انجام داده و جدید نیست. این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه در تحقیق تاکید شده “قطعا شرایط دانشگاه از بیرون پاک‌تر است” شرایط را برای انجام تحقیقات جدید بسیار دشوار و دور از علاقه‌مندی مسوولان فعلی دانسته بود.
در سال 1387 هم وقتی سردار روزبهانی، رئیس پلیس امنیت اخلاقی از “کاهش سن مشروب خواری به 15 و 16 سال” خبر داد، فرصتی پیش آمد تا رسانه‌ها به موضوعی که تابو قلمداد می‌شد ورود پیدا کنند.
هفته نامه “سلامت” به سراغ موضوع الکل طبی و عرق‌سگی رفت و گزارش داد: “الکل سفید به یکی از پرفروش ترین اقلام در داروخانه ها تبدیل شده است. به خاطر وفور متقاضیان، الکل سفید بدون نسخه پزشک و چند برابر قیمت فروخته می شود. سود حاصل از فروش الکل سفید برای داروخانه های مختلف بین 70 تا 100 درصد برآورده شده است.”
برپایه این گزارش “مشروب با درجه الکلی بیش از 90 درصد که به نام عرق سگی خوانده می‌شود، بیشترین سهم را در تامین نیاز معتادان دارد. برپایه آمار وزارت صنایع و معادن ایران، 20 شرکت تولیدکننده الکل اتیلیکی با ظرفیت اسمی 16 میلیون و 281 هزار لیتر در کشور به تولید الکل سفید مشغولند که حاضر نیستند گزارشی از میزان تولید واقعی خود ارائه کنند.”
همین هفته‌نامه در سال 89 به سراغ شاهین شادنیا، دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران رفت و از قول او نوشت : “پایه شروع مصرف الکل (غلظت الکل مصرفی) در جوانان ایرانی بالاست؛ به طوری که این میزان غلظت الکل مصرفی در اروپا 3درصد و در کشور ما 40 درصد است”
او وجود معتادان به الکل را “غیرقابل انکار” توصیف کرد و توضیح داد: “مشروبات دست‌ساز که توسط افراد سودجو ساخته می‌شود، حاوی ناخالصی‌هایی از جمله متیل الکل (الکل چوب) است که عوارض بسیار خطرناکی دارد. الکل چوب موجود در مشروبات الکلی دست‌ساز، بسیار سریع از راه مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب می‌شود. در مراحل اول، به خاطر وجود الکل اتیلیک، علایم خفیف و فقط در حد مستی ایجاد می‌کند ولی با گذشت زمان، الکل اتیلیک تحت تاثیر آنزیم‌هایی مثل آنزیم الکل دهیدروژناز متابولیز شده و ایجاد فرمالدهید می‌کند. در مرحله بعدی این ماده تحت تاثیر آنزیم دیگری به نام آلدهیدروژناز قرار می‌گیرد و تولید اسید فورمیک یا جوهر مورچه می‌کند. این اسید نیز با آسیب رساندن به سلول‌های مغزی موجب مسمومیت شدید، کاهش سطح هوشیاری و کما و نهایتا مرگ می‌شود.”
آمار سازمان پزشکی قانونی درباره مسمومیت الکل هم قابل توجه است. بنا بر اعلام معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور در شش ماهه اول سال 89، بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل 74 نفر جان خود را از دست دادند که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل 23.3 درصد رشد داشته است. در این مدت تهران با 33 مورد مرگ ناشی از مصرف الکل رکورددار بود.
از دیگر آمارهای موجود در این زمینه می‌توان به دو پژوهش منتشر شده از سوی وبسایت الف در سال 87 اشاره کرد. بنا بر نتایج تحقیقی که روی هشت هزار جوان 15 تا 35 ساله در 22 منطقه شهرداری تهران صورت گرفته بود مشخص شد متوسط سن مصرف الکل به 20 سال می‌رسد.
یافته های تحقیق دکتر سراج زاده یک استاد دانشگاه روی پنج هزار و 231 دانشجو در 21 دانشگاه کشور در سال تحصیلی 82-81 هم مورد استناد قرار گرفته است؛نتیجه این تحقیق نشان می دهد 47.6 درصد از دانشجویان مورد پرسش، اعلام کرده‌اند “زیاد” و “خیلی زیاد” مشروب الکلی را تفریحی، مورد استفاده قرار می دهند و 28.8 درصد از دانشجویان نیز گفته اند در “حد زیاد” و “خیلی زیاد” به مشروبات الکلی معتادند.
تازیانه و اعدام؛ روش هایی که بی‌اثر بود
فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در آخرین آمار اعلام شده حجم کشفیات الکل در سال 1388 را پنج میلیون لیتر اعلام کرده و افزوده که این میزان 20 تا 30 درصد کل الکل وارد شده به کشور است. به این ترتیب حجم الکل نوشیدنی وارد شده به کشور، 16 تا 25 میلیون لیتر برآورد می شود؛ یعنی بدون درنظر گرفتن مشروبات دست‌ساز و الکل‌های طبی، به ازای هر فرد ایرانی چیزی حدود سه و نیم لیتر مشروب الکلی وارد ایران می‌شود.
سخت‌گیری‌های انجام شده بنا بر اعتراف خود مقامات پلیس، باعث افزایش قیمت مشروبات الکلی و پرسود شدن تجارت آن از یک طرف و روی آوردن جوانان به نوشیدن الکل با پایه بالا و خطرناک شده است.
تا پیش از سال 1373 قانونی که برای مجازات قاچاقچیان مواد مخدر به کار می رفت، قانون منع قاچاق مصوب 1312 بود تا اینکه مجمع تشخیص مصلحت تصویب کردکه “تولید الکل و ترکیبات الکلی و نوشابه‌های غیرالکلی و آب میوه به طریق صنعتی در داخل کشور به نحو غیر مجاز یا عرضه آنها برای فروش قبل از این که مالیات مربوط پرداخت یا ترتیب پرداخت آن داده شده باشد، از موارد قاچاق اموال موضوع درآمد دولت محسوب می گردد و با توجه به شرایط و امکانات و دفعات و مراتب جرم مرتکب به جزای نقدی حداکثر تا ده برابر درآمدی که برای دولت مقرر می باشد محکوم خواهد شد.”
بر طبق ماده 703 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375 مجلس شورای اسلامی هم “هرکس مشروبات الکلی را بسازد یا بفروشد یا درمعرض فروش قرار دهد یا از خارج وارد کند یا در اختیار دیگری قراردهد به سه ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق و از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی یا یک یا دو مورد از آنها محکوم می شود.”
نوشیدن الکل که در فقه اسلام، “شرب مسکر” و یا “شرب خمر” نامیده می شود، حرام است و مرتکب آن مشمول مجازات “حد” می‌شود. حد شرب مسکر برای مرد و یا زن هشتاد تازیانه است. از سوی دیگر اگر کسی سه بار ولو به مقدار اندک مرتکب این جرم شود، بار چهارم اعدام خواهد شد. اما ولی‌الله حسینی، قاضی محاکم کیفری استان تهران معتقد است: “در جرائم مصرف الکل اثبات جرم دچار مشکل است زیرا حتی اگر پزشکی قانونی هم ثابت کند متهم الکل مصرف کرده تا خود اقرار نکند حد اجرا نمی‌شود مگر اینکه علم قاضی در تشخیص جرم کمک کند و این یک چالش قانونی است.”
با این حال تصویر تازیانه زدن مرتکبین “شرب خمر” در خیابان‌های ایران تصویر ناآشنایی نیست؛ مجازاتی که به نظر می‌رسد در کنترل مصرف الکل ناکارآمد بوده و تنها باعث شده تا گونه خطرسازتری از مصرف الکل رواج پیدا کند و اکنون مسوولان وزارت بهداشت نیز نسبت به آن هشدار می‌دهند.
