همزمان با بالا گرفتن جنجال بر سر سانسور مهمترین اثر ادبی قرن ششم ایران، وزیر ارشاد سه شنبه و چهارشنبه، دست بردن در محتوای “خسرو و شیرین” را تکذیب و ادعا کرد نسخه “کودکان” دستکاری شده است. این در حالی است که ناشر “خسرو و شیرین” پیشتر چنین ادعایی را رد کرده بود.
سید محمد حسینی روز گذشته و پس از پایان جلسه هیات دولت، در جمع خبرنگاران، قصد وزارت ارشاد برای ممیزی منظومه “خسرو و شیرین” را رد کرد و گفت: “من در جای دیگر هم اعلام کردم که چنین مسأله‌ای وجود نداشته است و اطلاعاتی که درباره‌ی ممیزی این کتاب ارائه شده بود، تکذیب می‌شود.”
وزیر ارشاد در حالی منکر ممیزی یکی از برجسته ترین منظومه های تاریخ ادبیات شده که پیشتر مدیر اداره کتاب وزارت ارشاد، صراحتا بر “تلطیف” شاهکار نظامی گنجوی تاکید کرده بود. درست یک هفته پیش بود که محمد اللهیاری فومنی اصلاحات وارده بر خسرو و شیرین را “لازم الاجرا” دانسته و گفته بود نسخه ای که برای نوجوانان منتشر می شود باید “متناسب با سن” آن ها باشد.
آغوش و مستی، ممنوع!
جامعه ادبی ایران زمانی از احتمال سانسور یکی از مهمترین آثار ادبی قرن ششم ملتهب شد که دوشنبه هفته گذشته فریبا نباتی، مدیر بخش فرهنگی انتشارات “پیدایش” به خبرگزاری مهر گفت: “پس از هفت بار انتشار این کتاب برای چاپ هشتم تصمیم بر این شد قطع کتاب عوض شود و تنها با همین تغییر ظاهری کتاب برای دریافت مجوز به ارشاد رفت که وقتی کتاب را برگرداندند، چندین و چند مورد اصلاحیه هم بدان وارد کرده‌اند.”
بر اساس روایت این ناشر، وزارت ارشاد تصمیم گرفته است عباراتی چون ”آغوش”، “در آغوش کشیدن”، “به خلوت رفتن” و “گرفتن دست” را از بیت های این منظومه عاشقانه پاک کند. هم چنان واژه “ مست” نیز قدغن اعلام شده است تا جایی که مصرعی چون “ چو مست از جام می نگذاشت باقی” نیز باید تماما از کتاب 6500 بیتی نظامی کنار گذاشته شود.
چنین ممیزی هایی باعث شده است تا فریبا نباتی بگوید: “حال و حوصله کار فرهنگی برایمان باقی نماند.”
به گفته وی “ممیزی کتاب‌ها خیلی روحیه کار را از بین می‌برد.”
اداره کتاب:با “پیدایش” برخورد می کنیم
پس از آن بود که مدیر اداره کتاب وزارت ارشاد در واکنشی خشم آلود به روزنامه “تهران امروز” گفت: “طبیعتا ما نیازی نمی بینیم که در کتاب کودک، از شدر آغوش گرفتن» و «می» صحبت شود.”
الهیاری هفته گذشته همچنین اظهارات فریبا نباتی را به مثابه “فشار آوردن به اداره کتاب” دانست وعلنا تهدید کرد که (اداره کتاب) حتما با این انتشاراتی( ناشر) برخورد خواهد کرد.
خط و نشان وزارت ارشاد برای صنف ناشران با انتقاد های جدی مواجه شد تا آنجا که الهیاری دو روز پس از آن منکر مواضع خود شد و گفت: “اگر تخلفی صورت پذیرد، مراجع ذی‌صلاح نسبت به برخورد با آن اقدام خواهند کرد. بنده نیز اعلام نکردم که با فردی و یا ناشری برخورد می‌کنم.”
جریان مرموز علیه کتابخوانی
در همان حال وزارت ارشاد نیز با انتشار بیانیه ای جداگانه، مواضع فریبا نباتی را که در یک خبرگزاری داخلی منتشر شده بود مسبب ایجاد “جریانی مرموز علیه اداره کل کتاب و کتابخوانی” دانست که: “حتی رسانه‌های بیگانه را که تشنه ایجاد هجمه علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران هستند را نیز به تکاپو واداشته است.”
گفتنی است وزیر ارشاد دو روز پیش نیز در نخستین واکنش به جنجال بر سر سانسور خسرو و شیرین، ادعای مدیر اداره مبنی بر اینکه کتاب اصلاح شده برای نوجوانان منتشر می شود را تکرار کرد تا بگوید:” آن‌چه ممیزی می‌شود کتاب‌هایی است که افراد تازه می‌نویسند و برگرفته و اقتباسی از آن کتاب‌هاست، البته با نثر دیگر مخصوصأ هنگامی که برای کودکان و نوجوانان نوشته می‌شود باید مراقبت بیشتری صورت گیرد.”
سید محمد حسینی و محمد اللهیاری فومنی در حالی سانسور مذکور را برای نسخه “غیر بزرگسالان” معرفی کرده اند که هفته گذشته محسن طائب، مدیر انتشاراتی “پیدایش” ادعای آن ها را به چالش کشیده و گفته بود:“ما برای چاپ هشتم کتاب درخواست مجوز برای گروه سنی بزرگسال داشته‌ایم و چاپ‌های اول تا هفتم این کتاب برای کودکان و نوجوانان بوده است و اگر منظومه خسرو و شیرین نیاز به ممیزی داشت، در همان چاپ‌های قبلی که برای گروه سنی کودک و نوجوان بود، باید بدان وارد می‌شد. اتفاقا این بار که کتاب را می‌خواستیم برای گروه سنی بزرگسال منتشر کنیم، این حذفیات را خواسته‌اند.”
سانسور مثنوی
همزمان با طرح این مواضع و مباحث بود که مصطفی رحماندوست نیز پرده از سانسور در دیگر متون کلاسیک ادبی برداشت و گفت: “خیلی کتاب‌ها هست که ما قرن‌هاست داریم آنها را می‌خوانیم، ولی وزارت ارشاد آنها را سانسور کرده است.“
این شاعر و مشاور رئیس کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران “مثنوی” مولانا را یکی از قربانیان سایت های سانسور وزارت ارشاد دانست و خاطرنشان کرد: “سانسور در وزارت ارشاد بر مبنای سلیقه است و نه قانون”
هشدار آیت الله خامنه ای
گفتنی است دامنه سانسور در دولت احمدی نژاد در شرایطی به آثار متعلق به نه قرن قبل رسیده است که رهبر جمهوری اسلامی اواخر تیر ماه با تاکید بر “بر لزوم ترویج کتابهای خوب و سالم و جلوگیری از تغذیه معنوی ناسالم” متذکر شده بود: “لزوماً هر کتابی مفید نیست و نمی توان بازار کتاب را آزاد گذاشت تا کتابهای مضر وارد جامعه شوند.”
آیت الله علی خامنه ای در دیدار با مسئولان کتابخانه های بزرگ عمومی، مسئولان را به “بازنگری جدی” برای ترویج مطالعه کتاب های مفید و سالم، به ویژه در میان نوجوانان و جوانان فراخوانده بود.
اخلاقی سانسور کنید
مواضع میانه جناح راست به محافظه کارانی همچون علی مطهری – نماینده تهران- تعلق دارد که می پندارند سانسور پیرامون “مسائل اخلاقی” باید انجام شود و نه “مسائل سیاسی” . فرزند آیت الله علی مطهری اواخر تیرماه، اندکی پیش از طرح سخنان آیت الله خامنه ای گفته بود: “از انتشار رمانی که مسایل جنسی را تشریح می‌کند جلوگیری کنیم، ولی درباره عقاید و اندیشه‌های اجتماعی، سیاسی و مذهبی نباید سخت‌گیری کرد.”
ممیزی، تجاوز به تخیل
گفتنی است سیاست ممیزی کتاب در جمهوری اسلامی که با انقلاب فرهنگی اول آغاز شده بود، در زمان دولت محمد خاتمی تعدیل شد و ناشران به مدت هشت سال توانستند تا اندازه ای از تیغ سانسور در امان بمانند. اما از زمان به قدرت رسیدن محمود احمدی نژاد در سال 84، ممیزی کتاب به یکی از اصلی ترین سیاست های فرهنگی دولت برای کنترل نویسندگان و روشنفکران بدل شده است. عبدالله کوثری از مترجمان برجسته کشور در انتقاد از چنین سیاستی گفته: “ممیزی کتاب در ایران به تخیل نویسنده و مترجمان ایرانی تجاوز کرده است.”
نگرانی اصحاب نشر و نویسندگان و مترجمان زمانی افزایش یافت که دو ماه پیش وزیر ارشاد از آغاز به کار نهاد جدیدی تحت عنوان “هیات نظارت بر کتاب” خبر داد. محمد حسینی اعضای این گروه را “شخصیت های شناخته شده ای” معرفی کرد که وظیفه شان “نظارت قوی تر” بر انتشار کتاب خواهد بود.این هیات همچنین وظیفه دارد تا علاوه بر کتاب بزرگسالان، آثار کودکان را نیز ورق زند و سانسور کند.
گفتنی است پیش از این تنها اداره کتاب در وزارت ارشاد وظیفه بازخوانی کتاب ها را بر عهده داشت اما با فعالیت هیات جدید به موازات این اداره، بر حجم سانسور و عدم اعطای مجوز به کتاب ها افزوده خواهد شد.
سال 88 مهدی کروبی هنگام مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری به صراحت گفته بود در صور پیروزی در انتخابات ممیزی کتاب را حذف خواهد کرد: “ممیزی کتاب به شکل کنونی و پیش از چاپ ملغی می‌شود و هیچ فردی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا جای دیگری حق ندارد نویسنده یا ناشری را مجبور به چیزی کند که قبول ندارد.”
