امیرحسین لطیفی
با آنکه مسئولان اقتصادی دولت نهم در هفته‌های گذشته دائما ارائه لایحه کسری بوده به مجلس را انکار کرده بودند، بالاخره مشخص شد که وجود کسری در بودجه سال 86 در خصوص واردات بنزین و چند بخش دیگر قطعی است و از این رو دولت اعلام کرد که برای واردات بنزین لایحه‌ای جداگانه به مجلس فرستاده است و برای جبران کسری بودجه در دیگر بخش ها نیز لایحه کسری بودجه را تهیه کرده که در آبان ماه به مجلس ارائه خواهد شد.
این در حالی است که یک موسسه بین المللی معتبر اقتصادی در گزارش جدید خود پیش‌بینی کرده است که کسری بودجه ایران تا سال ۱۳۹۰ در حدود سه برابر خواهد شد. بر اساس اعلام “موسسه بیزینس مانیتور”، این مرکز در گزارش سه ماهه چهارم سال 2007 خود، ضمن برآورد کسری بودجه ۸۰ هزار و ۹۲۹ میلیارد ریالی برای ایران در سال ۸۵ پیش‌بینی کرد که این میزان در سال جاری به ۱۰۷ هزار و ۵۲۴ میلیارد ریال افزایش یابد که منفی ۵. ۲۱ درصد تولید ناخالص داخلی است.
این موسسه معتبر اقتصادی در حالی برای بودجه ایران در سال 86 این مقدار کسری را پیش‌بینی کرده است که در گزارش پیشین خود اعلام کرده بود کسری بودجه ایران امسال ۲۵ هزار میلیارد ریال افزایش می‌یابد. اما اکنون با توجه به اقدامات جدید دولت احمدی نژاد، این برآورد بیش از پیش‌بینی قبلی افزایش داشته است.
بر اساس این گزارش، در سال 87 کسری بودجه ۱۱۶ هزار و ۹۰۰ میلیارد ریالی یا منفی ۴. ۴۸ درصد تولید ناخالص داخلی گریبان‌گیر دولت احمدی نژاد خواهد بود که با تداوم روند صعودی این شاخص در سال ۸۸ به ۱۴۶ هزار و ۱۹۵ میلیارد ریال یا منفی ۴. ۳۸ درصد تولید ناخالص داخلی خواهد رسید. این گزارش سال ۸۹ را سالی دانسته که تراز بودجه‌ای ایران به منفی ۱۹۰ هزار و ۵۰۴ میلیارد ریال خواهد رسید که منفی ۴. ۶۲ درصد تولید ناخالص داخلی خواهد بود و در آن پیش‌بینی شده که رقم ۲۳۹ هزار و ۹۳۰ میلیارد ریال برای کسری بودجه ایران در سال ۱۳۹۰ به ثبت برسد که نسبت به سال ۸۵ افزایش ۱۵۹ هزار میلیارد ریالی یا ۲. ۹۶ برابری خواهد داشت.
روند رو به سقوط
بیزینس مانیتور در گزارش سه ماهه سوم ۲۰۰۷ خود عنوان کرده بود که در سال گذشته (1385) کسری بودجه ایران معادل ۸۸ هزار و ۱۶۵ میلیارد ریال بوده است که این میزان در سال جاری به ۱۱۳ هزار میلیارد ریال (منفی ۵. ۴۷ درصد تولید ناخالص داخلی) افزایش می‌یابد.
کسری بودجه ایران در سال 85 بالاترین میزان در یک دهه اخیر بوده و انتظار می‌رفت که از امسال شاهد کاهش کسری بودجه دولت باشیم. اما برخی اقدامات اخیر دولت از جمله بی‌انضباطی مالی، افزایش هزینه‌های جاری نسبت به میزان تصویب شده و افزایش هزینه پروژه‌های عمرانی نسبت به اعتبارات مصوب از دلایل این وضعیت ذکر می‌شود.
بدین ترتیب در گزارش پیشین این موسسه برآورد شده بود که در سال ۱۳۹۰ ایران شاهد کسری بودجه ۷۴ هزار میلیارد ریالی باشد که نسبت به سال ۸۵ کاهش ۱۴ هزار میلیارد ریالی را نشان می‌داد. اما اکنون رقم ۲۳۹ هزار و ۹۳۰ میلیارد ریال برای کسری بودجه ایران در سال ۱۳۹۰ اعلام شده که نسبت به سال ۸۵ افزایشی ۱۵۹ هزار میلیارد ریالی را نشان می‌دهد.
بحران کسری بودجه
وزیران دولت احمدی نژاد در هفته‌های اخیر و پس از آنکه اظهارات وزیر اقتصاد درباره کسری 16 درصدی در بودجه امسال از سوی معاون اول احمدی نژاد تکذیب شد، موظف شدند تا تعیین تصمیم نهایی دولت درباره کسری بودجه، سکوت خبری را در این باره مراعات کنند.
اما این تلاش در هفته گذشته با اعلام دوباره موضوع از زبان مدیران دولتی بیرون از کابینه ناکام ماند. معاون طرح و توسعه وزارت علوم یکی از کسانی بود که به‌رغم تکذیب معاون اول احمدی نژاد، از کسری بودجه در حوزه تحت مسئولیت خود خبر داد. وی همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید با اعلام کسری بودجه 300 میلیارد تومانی دانشگاهها در سال جاری، گفت: “عدم جبران کسری بودجه، دانشگاهها را با مشکلات جدی آموزشی و پژوهشی روبرو می‌کند. “
معاون توسعه وزارت بهداشت نیز از کسری بودجه 620 میلیارد تومانی در این وزارتخانه خبر داد و گفت: “قرار شده است که بقیه اعتبارات مصوب امسال را در بخش آموزش پزشکی تخصیص 100 درصد بدهند تا فعلاً با بحران مواجه نشویم و کسری بودجه در نیمه دوم سال در قالب لایحه اصلاح بودجه تأمین شود. ” این در حالی است که معاون امور مجلس وزارت بهداشت هفته پیش اعلام کرده بود: “این وزارتخانه در نیمه دوم سال، کسری بودجه نخواهد داشت. “
در همین شرایط دولت از ارائه یک “لایحه 1،5 میلیارد دلاری” به مجلس برای واردات بنزین خبر داد. این لایحه در حالی ارائه شده که در بودجه سال جاری 2،5 میلیارد دلار برای واردات بنزین در نظر گرفته شده، اما دولت برخلاف همه ادعاهای قبلی در خصوص صرفه‌جویی در مصرف بنزین به دنبال سهمیه‌بندی، اعلام کرده که این بودجه تمام شده است!
در همین زمان فراهانی، مدیرکل تامین و توزیع شرکت پخش فرآورده‌های نفتی از ارائه لایحه متمم بودجه در بخش بنزین به مجلس خبر داد و گفت: با توجه به وضعیت کنونی قیمت بنزین در بازارها بیش از 5⁄1 میلیارد دلار برای واردات بنزین مورد نیاز است که بدین ترتیب روزانه 15 میلیون لیتر بنزین در روز وارد می‌شود.
لایحه کسری 86، یک ماه قبل از لایه بودجه 87
در نخستین روز هفته دولت، خبری به نقل از دانش جعفری، وزیر اقتصاد دولت احمدی نژاد که در اردبیل بود، اعلام شد که براساس آن دولت در نظر دارد یک ماه قبل از تقدیم بودجه 87 یعنی در آبان ماه، لایحه‌ای را به منظور جبران کسری بودجه امسال به مجلس تقدیم کند. این خبر به سرعت در محافل خبری اقتصادی پیچید و واکنش‌های متفاوتی را نیز، البته غالبا از نوع منفی و انتقادی، برانگیخت. منتقدان معتقد بودند دولت نه تنها زمان مناسبی را برای تقدیم این متمم با توجه به زمان ارائه لایحه بودجه 87 انتخاب نکرده، بلکه همزمان لوایح دیگری را که محل تامین منابع آن مشخص نبود، به مجلس فرستاده است. یکی از این لوایح، لایحه مصرف 4 میلیارد دلار از محل صرفه جویی بنزین برای برخی امور با قید دو فوریت بود که البته فوریت آن به تصویب نرسید.
مجموع این واکنش ها، پرویز داوودی، معاون اول احمدی نژاد را بر آن داشت تا یک هفته پس از انتشار اظهارات دانش جعفری، در سفر خود به استان خوزستان ارائه لایحه متمم بودجه 86 به مجلس را منتفی اعلام کند. داوودی هیچ توضیح بیشتری در این باره نداد، اما کمی بعد مسئولان دولتی از احتمال ارائه “اصلاحیه” به جای متمم خبر دادند؛ اصطلاحی که هرچند در بحث بودجه‌بندی بی‌سابقه و جدید بود، اما به معنای جابجا کردن برخی ردیف‌ها و افزایش اعتبارات جاری در عوض کاهش اعتبارات عمرانی توصیف شد.
با این حال منابع درون سازمان “سابقا مدیریت و برنامه ریزی کشور”! و همچنین نمایندگان مجلس در روزهای اخیر در گفت‌وگو با رسانه‌ها از تقدیم قریب‌الوقوع لایحه متمم بودجه 86 خبر دادند. حسینی، معاون پارلمانی این سازمان نیز این موضوع را تایید کرده از “تقدیم لایحه جبران کسری بودجه به مجلس به زودی” خبر داد و گفت: “این لایحه مراحل پایانی کار خود را در دولت طی می کند. “
یک مقام دیگر این سازمان نیز به رسانه‌ها خبری را اعلام کرد که پیش از این هم از سوی تحلیل‌گران پیش‌بینی شده بود اما توسط دولتمردان تکذیب شده بود: “بیشتر کسری بودجه سال 86 مربوط به اعتبارات سفرهای استانی است. ” یعنی همان اعتباراتی که در زمان سفرهای استانی دولت، از سوی احمدی نژاد و وزیران به طور بی‌حساب و یکشبه اعلام می‌شد و اکنون دولت از تعیین محل تامین آن عاجز مانده است.
باید منتظر ارائه لایحه متمم بودجه امسال ماند و دید آیا این موضوع حقیقت دارد یا خیر، و در این صورت آیا هنوز هم دولت نهم بر موفقیت سفرهای استانی اصرار دارد؟