روزبه میرابراهیمی
یکسال پیش در چنین ماهی بود که محمود احمدی نژاد در”جمع جوانان برگزیده کشور” گفت: “دانشجو باید امروز در دانشگاه بر سر رییس‌جمهوری فریاد بزند که چرا استاد لیبرال و سکولار در دانشگاه ها حضور دارد”، و تنها مدتی کوتاه زمان لازم بود تا موجی از صدور احکام اخراج و بازنشستگی برای بسیاری از اساتید برجسته کشور آغاز شد.
موجی که در هفته اخیر با صدور حکم های اخراج جدیدی جمعی دیگر از سرشناسان عرصه دانشگاه را خانه نشین کرد. سایت “آفتاب” از اولین رسانه های داخلی بود که خبر از احکام جدید داد. آفتاب در خبر خود نوشت:” برخی اخبار رسیده از برکناری و اخراج برخی از اساتید مخالف سیاست‌های دولت، در آستانه بازگشایی دانشگاه‌ها، حکایت دارند.”
در پی آن، سایت های مختلف از اخراج دکتر حسین بشریه، دکتر بهزاد شاهنده، دکتر هادی سمتی و دکتر میرجلال‌الدین کزازی خبر داده و افزودند که حکم اخراج این اساتید مجرب و باسابقه از جانب عمید زنجانی، رئیس دانشگاه تهران به آنان ابلاغ شده است.
دکتر حسین بشیریه را پدر جامعه‌شناسی سیاسی ایران می خوانند، که نه تنها فضای آکادمیک ایران در سالهای اخیر تحت تاثیر اندیشه و آثار ایشان بوده که بسیاری جریان دوم خرداد را محصول اندیشه های این استاد علوم سیاسی می‌دانند. چه اینک بسیاری از اساتید علوم سیاسی و نیز تئوری پردازان سیاسی ایران زمانی شاگردان او بوده‌اند.
در همین حال چندی پیش خبری نیز مبنی بر اینکه حسین بشیریه برای همیشه از ایران می رود نیز قوت گرفته بود چرا که همان زمان اخباری منتشر شد که حسین بشیریه از یک کشور خارجی تقاضای اقامت دائم کرده و این در حالی بود که این استاد دانشگاه تهران برای گذران یک فرصت مطالعاتی از کشور خارج شده بود و بارها تاکید کرده بود که به هیچ وجه حاضر نیست صندلی استادی خود در دانشگاه تهران را از دست بدهد. هر چند پیشنهادهایی از سوی دانشگاه جرج تاون امریکا به وی داده شده بود، اما شایعه خروج وی از ایران و اقامت وی در خارج از کشور با بازگشت دکتر حسین بشیریه رنگ باخت.
به علاوه، دکتر هادی سمتی استاد برجسته روابط بین‌الملل که در سالهای اخیر در محافل آکادمیک خصوصا در محافل علمی خارج از کشور به طور جدی منبعی برای تحلیل و شناخت مسائل ایران بوده است، و دکتر بهزاد شاهنده نیز، برجسته‌ترین استاد متخصص مسائل شرق آسیا و چین.
نکته قابل توجه این است که این سه استاد صاحب کرسی در دانشگاه در یک سال اخیر به واسطه فرصت مطالعاتی در دانشگاه های خارج از کشور به تحصیل یا تدریس مشغول بوده اند، و اینک که به سر کار بازگشته اند تا به تدریس بپردازند با حکم اخراج به دلیل غیبت مواجه شده‌اند! آنها متهم هستند که یک یا دو ترم بیش از فرصت مطالعاتی یک ساله خود، در دانشگاه‌های خارجی به مطالعه و تدریس اشتغال داشته‌اند.
اعتراض در دانشگاه تهران
انتشار خبر این احکام برای اساتید برجسته و محبوب عرصه دانشگاه واکنش های فراوانی را در پی داشت. از جمله انجمن اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دیروز با صدور بیانیه ای به موج جدید برکناری اساتید اعتراض کرد.
در بخش هایی از این بیانیه که وب سایت نوروز آن را منتشر کرده ، آمده است: “دانشگاه این روزها سخت‌ترین روزها را پشت سر می‌گذراند. هرچند در این مرز و بوم نهاد علم همواره مورد تعدی و تجاوز نهاد قدرت بوده است. صاحبان قدرت هیچ‌گاه تیغ نقد صاحبان اندیشه را تحمل نکرده‌اند و همواره علم را دربند و محصور خواسته‌اند. در دوسالی که از به قدرت رسیدن صاحب منصبان جدید می‌گذرد، دانشگاه تجربه تلخ روزهای فشار و تحدید را تجربه می‌کند. زمزمه‌های انقلاب فرهنگی دوم، حذف اساتید دگراندیش و اسلامی کردن دانشگاه از زبان تازه به قدرت رسیده‌ها به گوش می‌رسد. این روزها سینه دانشگاه مالامال درد است ای دریغا مرهمی! “
اعضای این انجمن در بیانیه خود می افزایند:“هنوز سنگینی ستاره‌ها بر شانه‌های دانشجویان سنگینی می‌کند و هنوز دانشجویان دربند به تمامی آزاد نشده‌اند. هنوز زخم «بازنشستگی اجباری» درمان نشده است که ضربتی دیگر بر پیکره علم و دانشگاه وارد می‌شود.”
در ادامه این بیانیه آمده است: “همین دیروز بود که تعدادی از اساتید برجسته حقوق و علوم سیاسی به حکم بازنشستگی خانه نشین شدند. دکتر درودیان استاد صاحب کرسی حقوق مدنی ایران، دکتر رئیس طوسی استاد صاحب کرسی اقتصاد سیاسی نفت و دکتر ساعی استاد صاحب کرسی مسائل جهان سوم، مشمول حکم بازنشستگی شدند.هنوز درد این خانه‌نشینی تسکین نشده بود که اینک اخباری در مورد اخراج سه تن از اساتید دیگر صاحب کرسی علوم سیاسی شنیده می‌شوند.دکتر بشیریه، دکتر سمتی و دکتر شاهنده.”
در پایان این بیانیه دانشجویان یادآور می شوند:“از مسئولین که این حکم را صادر کرده‌اند باید پرسیده شود که در غیاب این اساتید، رشته علوم سیاسی به چه منظور تداوم می‌یابد؟ آیا اساتیدی که بعضا با هزینه شخصی به مسافرت رفته تا دانش خود را به سطح دانشگاه های دنیا برسانند باید اینگونه برخورد شود؟ سوال اصلی این است که اگر قرار است هر روز یکی از اساتید علوم سیاسی به بهانه‌ای از دانشگاه خارج شوند بهتر نیست رشته علوم سیاسی در ایران تعطیل شود تا کسی به زحمت اخراج و بازنشسته کردن نیز نیفتد؟”
سابقه
روند خانه‌نشینی اساتید برجسته از سال گذشته و با بازنشستگی بیش از 40 عضو هیات علمی دانشگاه تهران آغاز شد که به گفته عباسعلی عمید‌زنجانی رییس دانشگاه تهران مشکلات جسمی، فکری و مشکلات زندگی عامل صدور حکم آنان بوده است. استادانی از سوی رئیس روحانی دانشگاه تهران “غیرممتاز ” نامیده شدند که در فهرست بازنشسته‌شده‌های اجباری اساتید برجسته‌ای چون محمد مجتهدشبستری، عالم‌زاده و علی‌آبادی از دانشکده الهیات و حسنعلی درودیان، احمد ساعی، سیدعلی آزمایش، آشوری، صفایی، رضا رییس‌طوسی و عراقی از دانشکده حقوق و علوم سیاسی به چشم می‌خورد. رییس دانشگاه تهران در همان روزها این اساتید را چنین بدرقه کرد:” استادان ممتاز در فهرست بازنشستگان نیستند”.
رییس دانشگاه تربیت مدرس هم در دو ترم تحصیلی گذشته تعدادی از روسای دانشکده‌ها، مسوولا‌ن گروه‌های آموزشی و استادان باسابقه را برکنار کرد. ازجمله این موارد، اخراج محسن کدیور از دانشکده فلسفه دانشگاه تربیت مدرس بود که پس از برخوردهای چندمرحله‌ای صورت گرفت. اساتید منع تدریسی تربیت مدرس علاوه بر کدیور مسافران دیگری نیز داشت؛ سعید حجاریان، محمدتقی احمدی، ابوالفضل شکوری، هاشم آقاجری، مسعود غفاری، حاتم قادری و…
پیش از آنها نیز اساتید دیگری چون حسن نمک دوست نیز سرنوشت مشابهی پیدا کرده بودند.
البته به نوشته روزنامه اعتماد هر چند دکتر میرجلال الدین کزازی استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه همزمان با قوت گرفتن خبر برکناری اش می گوید که “اخراجی در کار نیست و من خود درخواست بازنشستگی کردم چون زمان تدریس من به پایان رسیده است و لازم است پس از 33 سال پیشینه تدریس در دانشگاه درخواست بازنشستگی کنم. “
دکتر کزازی در حالی این بازنشستگی را بازنشستگی پیش از موعد و اجباری نمی داند که هنوز معلوم نیست که چرا استاد مسلمی که بین دانشجویان بسیار محبوب است قصد کناره گیری و بازنشستگی دارد؟ زیرا دکتر میرجلال الدین کزازی استاد دانشگاه علوم، استادی است که به گفته خود و بسیاری از شاگردانش عاشق ادبیات و تدریس است و بسیاری از استادان زبان و ادبیات فارسی از شاگردان وی هستند…
کنترل بیشتر بر اساتید
از سوی دیگر، در اواخر هفته پش، انتشار خبر صدور بخشنامه ای از سوی وزارت علوم برای هماهنگی اساتید برای سفر خارج از کشور با حراست دانشگاه نیز تعجب بسیاری را در پی داشت.
سایت بازتاب ضمن انتشار این خبر نوشت:” بنا بر این بخشنامه، اساتید دانشگاه‌ها موظف شده‌اند تا هرگونه سفر خود به خارج از کشور را علاوه بر سفرهایی که به عنوان فرصت مطالعاتی یا سفرهای علمی و پژوهشی با هزینه دانشگاه به خارج از کشور انجام می‌دهند، به حراست دانشگاه متبوع خود، اعلام کنند.”
بنابر همین گزارش “ این سفرها، شامل سفرهایی است که با هزینه مؤسسات دیگر (غیر از دانشگاه) انجام می‌شود و حتی سفرهای سیاحتی، زیارتی و شخصی نیز در این زمره هستند.”
موج جدید محدودیت ها در عرصه دانشگاه در حالی با برکناری برخی از اساتید افزایش یافته که از مدتی پیش نهاد ها امنیتی در تحلیل های خود صریحا اساتید دانشگاه ها و چهر های آکادمیک را هدفی برای “ انقلاب های مخملی” نامیدند و همزمان با این تحلیل فشارهای مضاعفی را بر این عرصه تحمیل کردند. فشار هایی که با اعتراض بسیاری از نیروهای فعال در عرصه مواجه شده است.