“باراک حسین اوباما” چهل وچهارمین رئیس جمهور ایالات متحده امریکا همزمان با حلول سال 1388 خورشیدی، و به “مناسبت نوروز”، طی پیامی دویست ثانیه یی ضمن تکریم فرهنگ و تاریخ ایران، خطاب به ملت و دولت جمهوری اسلامی گفت؛ برای مدتی نزدیک به سه دهه، روابط میان دو کشور تیره و تار بوده است. ولی این جشن، یادآوری برای نقاط مشترک بشریت است که همه ما را به هم پیوند می دهد..
میل دارم به روشنی با رهبران ایران سخن بگویم. ما اختلافاتی جدی داریم که با گذشت زمان بر آنها افزوده شده است. دولت من اکنون به دیپلماسی متعهد است که طیف کاملی از مسائلی را که پیش روی ماست مورد بررسی قرار می دهد و درصدد ایجاد یک پیوند سازنده میان ایالات متحده، ایران و جامعه جهانی است. این فرآیند با تهدید به پیش نمی رود. به جای آن ما خواستار برقراری ارتباطی صادقانه و مبتنی بر احترام متقابل هستیم. شما نیز در برابر خود انتخابی دارید. ایالات متحده مایل است که جمهوری اسلامی ایران بر جایگاه راستین خود در جامعه بین الملل قرار بگیرد. شما دارای چنین حقی هستید؛ اما این حق با مسوولیت های واقعی همراه است و به این جایگاه نه از راه ترور یا به مدد جنگ افزار، بلکه از طریق اقدامات مسالمت آمیز که نشان دهنده بزرگی حقیقی ملت و تمدن ایران است می توان دست یافت. و معیار سنجش این بزرگی داشتن توانایی برای ویران کردن نیست، نشان دادن توانایی شما برای ساختن و آفریدن است.» اوباما بر خلاف «جرج بوش» که همواره تلاش می کرد میان «ملت و دولت» ایران تفاوت و اختلاف قائل شود و بر بی اعتمادی نسبت به مسوولان جمهوری اسلامی تاکید کند، در ادامه اظهار داشت؛ «می دانم که این منظور به آسانی تحقق پذیر نیست. کسانی هستند که اصرار دارند ما را بر اساس اختلافاتی که داریم، معرفی کنند. اما شایسته است کلماتی را که سالیانی پیش به وسیله «سعدی» نگاشته شده به خاطر آوریم؛ «بنی آدم اعضای یکدیگرند، که در آفرینش ز یک گوهرند». رئیس جمهور امریکا در پایان پیام نوروزی خود به زبان فارسی گفت؛ “عید شما مبارک.”
واکنش ایران به پیام اوباما
مهم ترین واکنش طرف ایرانی توسط مقام معظم رهبری در نخستین روز سال جدید در اجتماع زائران حرم رضوی علیه السلام ابراز شد. ایشان در جمع بندی سخنان خویش اظهار کردند؛ “حرف ما این است که تا وقتی دولت امریکا روش ها، سیاست ها، اقدامات و جهت گیری های خصمانه 30سال گذشته را دنبال می کند ملت ما نیز همان ملت 30سال گذشته است که روز به روز قوی تر، آبدیده تر و با تجربه تر شده است. ملت ما از اینکه با زبان تهدید و تطمیع با او صحبت کنند بدش می آید؛ البته ما سابقه یی از رئیس جمهور و دولت جدید امریکا نداریم؛ بنابراین بر اساس عملکرد آنها قضاوت می کنیم.” مقام معظم رهبری با اشاره به 30سال تحریم ملت ایران، حمایت واشنگتن از تروریست های جنایتکاری که تعداد زیادی را در ایران ترور کرده اند، تشنج آفرینی در منطقه، حمایت بی قید و شرط از جنایتکاران صهیونیست و تهدید مکرر ایران به حمله نظامی را از جمله نشانه های خصومت بی وقفه امریکا با ملت ایران دانسته و گفتند؛ “مسوولان امریکایی در 30سال گذشته، بارها و بارها به ملت و مسوولان ایرانی اهانت کرده اند و حتی برخی از آنها خواستار ریشه کن کردن این ملت بزرگ و باشرافت شده اند. آنها می گویند به سوی ایران دست دراز کرده ایم و ما می گوییم اگر امریکا در زیر «دستکش مخملی»، «دستی چدنی» را پنهان کرده باشد این اقدام هیچ معنا و ارزشی ندارد… حتی در همین پیام تبریک نیز ملت ایران طرفدار تروریسم و دنبال سلاح هسته یی خوانده شده است آیا این تبریک است یا دنباله همان اتهامات؟… نمی دانیم چه کسی واقعاً در امریکا تصمیم گیر است، رئیس جمهور یا کنگره یا عناصر پشت پرده، اما در هر حال تاکید می کنیم که ملت ایران درباره مسائل مربوط به خود اهل محاسبه و منطق است و احساساتی نمی شود.”
واکنش کنگره به پیام اوباما
تعدادی از اعضای جمهوریخواه کنگره امریکا رویکرد «باراک اوباما» در برابر ایران را مورد انتقاد قرار داده اند. این افراد می گویند پیام نوروزی رئیس جمهور امریکا و تمایل به نرمش در برابر جمهوری اسلامی می تواند عواقبی هولناک در پی داشته باشد. «دن برتن» عضو ارشد جمهوریخواه کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان امریکا می گوید شماری از قانونگذاران در کنگره معتقدند اگر دولت اوباما مجموعه یی جدی از شروط را قبل از مذاکره مستقیم با ایران در برابر رهبران جمهوری اسلامی قرار ندهد، رویکرد دیپلماتیک واشنگتن در تهران به مثابه ضعف امریکا ارزیابی می شود. برتن در نشستی که به بررسی نتایج سفر “جفری فلتمن”، معاون مدیرکل وزارت خارجه امریکا، به دمشق و دیدار با رهبران سوریه اختصاص داشت، خطاب به فلتمن گفت؛ “واکنش آیت الله خامنه یی به پیام نوروزی پرزیدنت اوباما این نکته را تایید می کند.” اما فلتمن گفت برداشت دیگری از واکنش رهبر جمهوری اسلامی دارد و گفت وگو را نه نشانه یی از ضعف که به عنوان بخشی از ابزارهای دیپلماتیک در دست می بیند. برتن با رد این ارزیابی تاکید کرد؛ “این رویکرد رهبران رژیم را به ادامه سیاست هایشان در خاورمیانه تشویق می کند.”
“گری اکرمن” رئیس دموکرات کمیته فرعی امور خاورمیانه در کنگره با یادآوری فلسفه «جان اف کندی»، رئیس جمهور فقید امریکا، می گوید؛ “نزاکت و رفتار خوب نشانه ضعف نیست.” سناتور دموکرات «جان کری»، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس سنا، با انتشار بیانیه یی ضمن ستودن فصاحت اوباما در پیام نوروزی خود به مردم و رهبران ایران نوشت؛ “اینکه یک رئیس جمهور بی همتا، از قدرتش برای تحولات بزرگ بهره می گیرد، می تواند زمینه ساز یک تحول اساسی در “دیپلماسی عمومی” امریکا باشد. نگاهی به هشت سال گذشته نشان می دهد تهدید بدون پشتوانه عملی تنها موقعیت تندروها را در تهران تقویت کرده و مستمسکی برای منحرف کردن اذهان از شکست هایشان در ایران به دست داده است. من از دشواری های یک تحول دیپلماتیک در برابر ایران بی اطلاع نیستم اما در حالی که باید در انتظار چشم انداز تماس مستقیم با ایران بود، اگر در پی شکل دادن فصل جدیدی در برابر ایران هستیم، این گونه رویکرد مستقیم توام با احترام با مردم ایران ضروری است.”
کنگره امریکا در اقدامی بی سابقه قطعنامه یی را در بزرگداشت نوروز به رای گذاشت؛ پیام این قطعنامه به گفته پیشنهاددهنده آن “فرا رسیدن زمان تغییر در روابط دو کشور” است. “مایکل هوندا”، نماینده دموکرات و ژاپنی تبار ایالت کالیفرنیا در مجلس نمایندگان امریکا، که نویسنده قطعنامه “بزرگداشت نوروز” است، طی مصاحبه یی مدعی شد؛ “ایرانیان متحدانی در کنگره امریکا دارند و بهترین راه آغاز تغییر، احترام متقابل است.” مایکل هوندا در این قطعنامه پیشنهادی نوشته است؛ “نوروز آغاز سال نو ایرانیان است که سابقه آن در ایران باستان به بیش از سه هزار سال پیش بازمی گردد… 539 سال پیش از میلاد مسیح، «کوروش کبیر» یکی از اصول اولیه حقوق بشر را با از میان برداشتن برده داری و احترام به آزادی مذهب پایه گذاری کرد و این شاخصه در تاریخ ایران تاثیری چشمگیر بر احترام به حقوق بشر داشته است؛ امری که امریکاییان ایرانی تبار تاکنون آن را حفظ کرده اند. نوروز یادآور مشارکت ارزشمند و پایای امریکاییان ایرانی تبار در ساختار اجتماعی و اقتصادی امریکاست… از این رو مجلس نمایندگان امریکا با به رسمیت شناختن اهمیت تاریخی و فرهنگی نوروز همزمان با برگزاری نوروز از مشارکت امریکاییان ایرانی تبار در جامعه امریکا قدردانی کرده و برای امریکاییان ایرانی تبار، مردم ایران، و تمام آنهایی که نوروز را جشن می گیرند، سالی نو توام با کامیابی آرزو می کند.” تحلیلگران امور ایران و امریکا بر این باورند که جدال میان جمهوریخواهان و دموکرات ها در کنگره امریکا بر سر “ماهیت تهدید” ناشی از ایران نیست، بلکه بر سر”چگونگی رویکرد” امریکاست. از همین رو به نظر می رسد اعضای دموکرات مجلس سنای امریکا در تلاش هستند در صورت عدم همراهی تهران با رویکرد اعلامی دولت اوباما، زمینه را برای تقویت ائتلاف جهانی در برابر ایران آماده کنند.
تفاوت پیام ها
تحلیلگران و ناظران سیاسی و بین المللی حداقل سه تفاوت اصلی میان پیام نوروزی “باراک اوباما” و پیام های مشابهی که در سال های گذشته “جرج بوش” صادر کرده است، قائل شده اند؛ تفاوت اول به رویکرد دولت بوش به ملت و دولت ایران مربوط می شود. دولت بوش همواره با جدا دانستن ملت و دولت ایران تلاش می کرد به طور مستقیم مردم ایران را مخاطب خود قرار داده و با آنها سخن بگوید اما اوباما این بار علاوه بر مردم، رهبران ایران را هم مخاطب قرار داده است. مخاطب دیگر پیام اوباما، متحدان امریکا بودند، چرا که اوباما در نظر دارد در صورت شکست “مسیر گفت وگو” با ایران به اقدام شدیدتر دیپلماتیک علیه ایران روی آورد. از این رو در مراحل بعد، به همراهی متحدان اروپایی و منطقه یی خود نیاز خواهد داشت. به همین دلیل باید به متحدانش نشان دهد که از ابتدا همه راه های “دیپلماسی” را رفته است. تحلیلگران دومین تفاوت را در اهداف پیام می دانند. این عده از آنجا که “باراک اوباما” به صراحت رهبران جمهوری اسلامی ایران را مخاطب پیام خود قرار داده، بر این عقیده هستند که رئیس جمهور امریکا “مشروعیت حکومت ایران” را نیز پذیرفته و دیگر سخنی از «تغییر رژیم» در ایران را مطرح نکرده است. اهل نظر، سومین تفاوت را در محتوای پیام می داند. این گروه مدعی شده اند که «باراک اوباما» با استفاده از عبارت «جمهوری اسلامی» به مردم و رهبران ایران “احترام” گذاشته است؛ اقدامی که دولت های قبلی امریکا برای جلوگیری از مشروعیت بخشی به حکومت ایران، به ندرت آن را انجام می دادند.
پیامدها
در حالی که برخی تحلیلگران و کارشناسان امور ایران و امریکا، “تغییر لحن و ادبیات” پیام نوروزی اوباما را معرف «تغییر رویکرد» واشنگتن در قبال ایران می دانند، روزنامه اقتصادی “اکونومیست” طی مقاله یی نوشت؛ “اگر گفت وگوی موجود سران ایران و امریکا به نتیجه نرسد، پیامد آن تشدید تحریم های مالی ایران است.” اکنون سوال کلیدی و راهبردی این است که “آیا اقدام اخیر «باراک اوباما»، یک «تغییر رویکرد بنیادی» در قبال ایران است، یا حداکثر باید آن را یک «تغییر تاکتیک» به حساب آورد؟» صاحب نظران می گویند برای ارائه «پاسخ درست» به این «پرسش راهبردی»، ابتدا باید شناخت دقیقی از چالش های موجود میان ایران و امریکا داشت. بدون تردید مساله فلسطین، حمایت از حماس و حزب الله، برنامه هسته یی، حقوق بشر و دخالت در عراق و افغانستان، طی سال های اخیر همواره منشاء اختلافات ایران و امریکا بوده است. مسوولان ایران نیک می دانند که اگر بخواهند اختلافات موجود میان تهران- واشنگتن را در چارچوب قواعد و رویه های «حقوقی- بین المللی» حل و فصل کنند نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به دست نخواهند آورد. از طرف دیگر در این شرایط اگر پاسخ مناسب و منطقی به طرف مقابل ارائه نکنند، به طور عینی و رسمی در برابر جامعه جهانی قرار خواهند گرفت و در عمل به اقدامات ضد ایرانی دولت اوباما، مشروعیت می بخشند. در چنین هنگامه یی تهران چه سیاستی باید در پیش گیرد تا اولاً، به افکار عمومی داخل و خارج از کشور اثبات کند محتوای پیام نوروزی و رویکرد نرم افزارگونه اوباما، «ماهیتی چدنی» با «پوشش مخملی» دارد. ثانیاً، به دور از رفتارها و تصمیمات شتاب زده، مصالح، منافع و امنیت بلندمدت کشورمان تامین شود”.
منبع: اعتماد، شانزدهم فرودین
