شخصیت پردازی منسجم
زندانی خیابان دوم
نوسینده: نیل سایمون- کارگردان: مهدی گلیج- بازیگران:حسین کشفی اصل. مه لقا باقری. محمد ارفعی. دلارا نوشین. آیه کیانپور. نوشین تبریزی. طراح صحنه: احمد کچه چیان. کاری از گروه تئاتر گیومه. سالن اصلی تالارمولوی. ساعت 17:15
تجربه نمایش‌های مورد استقبال قرار گرفته یک دهه اخیر و نگاهی به تاریخ نمایش‌های ایرانی در حوزه ارتباط تماشاگر و صحنه به راحتی نشان دهنده میزان علاقه و اشتیاق تماشاگر ایرانی به دیدن آثار کمدی و به ویژه طنز کمیک است. هرگاه یک کمدی خوب و خوش ساخت در سالنی به اجرا درآمد و توانسته ضمن سرگرم کردن و به خنده واداشتن مخاطب موضوعاتی را هم به صورت مفاهیم پنهان در پس کمدی مطرح کند، تماشاگران زیادی از آن استقبال کرده‌اند و این امر گواهی بر این ادعاست که زبان کمدی در مواجهه با مخاطبان ایرانی نسبت به سایر حوزه‌ها موفق‌تر است و سلیقه مخاطبان ایرانی بیشتر از دیگر شیوه‌ها با کمدی انطباق پیدا می‌کند. نمایش “زندانی خیابان دوم” نوشته نیل سایمون هم یکی از همان دست کمدی هایی است که اغلب مورد توجه ذائقه ایرانی قرار می گیرد. این نمایش مدتی است به کارگردانی مهدی گلیج در سالن اصلی تالار مولوی بر صحنه است.
نیل سایمون که امروزه از برجسته ترین نمایشنامه نویسان عصر حاضر است در تولید آثار خود به زیبایی توصیفگر رخدادهای اجتماعی انسان های پردغدغه ای است که حال و هوای زندگی خود را با شرایط ناسازگار شهری روایت و همراهی می کنند. سایمون به صورت کاملا دقیقی به جزییات رفتارها و تردیدهای جامعه می پردازد وبا ذره بینی که به عنوان یک جامعه شناس در دست دارد مسائل واتفاقات را بزرگنمایی کرده وپرداخت آنها را به عنوان سرمشق کارهای خود قرار می دهد. سایمون نه تنها درجامعه شناسی نمایشنامه هایش تبحر خاصی دارد بلکه به زیرکی روانشناسی وبرخوردهای افراد موجود درمتون خود را طراحی کرده و با فرضیات متعدد و دیالوگ نویسی مینیاتورگونه خود تصاویر قابل اعتنایی را خلق می کند. تصویری که او از مشکلات و بیم ها و امیدهای کودکانه زندگی روزمره بزرگسالان در جوامع مدرن بشری می سازد، گرچه اندکی اغراق شده است، اما از واقعیت های پیرامونمان سرچشمه می گیرد و به هیچ وجه تحمیلی و باسمه ای نیست. واقعیتی که مخاطب تئاتر امروز برای پالایش خود از طریق دیدن آن بر صحنه نمایش، بدان نیازمند است.
درواقع سایمون با بررسی دقیق مسائل ذهنی کاراکترهای خود درموقعیت ها، ابعاد و پیچیدگی های جهان مفروض نمایشی را خلق و با تثبیت هراتفاق شیرین دررویدادها و انگاره های سطحی تلخی و سیاهی های فرد فرد آنها را بازگو می
کند.
او به عمق شخصیت هایش نقب می زند و پیوندها و گسست های آنها را کالبدشکافی می کند. به همین علت اگرچه شکل گیری شخصیت های آثارش برگرفته از جغرافیای طبیعی محل سکونت اوست، اما از آنجایی که به شدت انسانی نوشته شده اند، می توانند بی کم و کاست و بدون داشتن دغدغه آداپتاسیون در همه جای دنیا به روی صحنه روند و با مخاطب نیز- صرفنظر از داشتن هر فرهنگی- ارتباط برقرار کنند. او بر شخصیت پردازی آثارش توجه و تأکید فراوان دارد به گونه ای که اساس نمایشنامه هایش بر شخصیت پردازی استوار است. “1
به این ترتیب او رویدادهایی را می آفریند که جهانی است و امروزه به عنوان نقص زندگی بشراست. اساس نگارش نمایشنامه های سایمون کاراکترمحور است ومعمولا رخدادهایی درآثارش به دست می آید که از آن می توان به عنوان گروتسک نمایشی نام برد. همچنان که در نمایش “زندانی خیابان دوم” به کارگردانی مهدی گلیج نیز موقعیتی به شدت عصبی کننده و بغرنج و در عین حال طنز وجود دارد: نمایش درباره فردی به نام “مل ادیسون” بوده که براثر بحران اقتصادی امریکا کارش را ازدست داده، به بیماری پارانویا دچار می‌شود. ادنا، همسر او برای حل مشکلات برسرکاری می رود. اما با ورود خانواده مل پس از 9 سال حوادثی رخ می‌دهد که…
نمایش از ابتدا با گره اصلی آغاز شده است و تاپایان (گره گشایی)به مدت 90 دقیقه با ریتم مناسب و بدون خستگی و ملال ادامه می یابد. در این میان چیستی و چگونگی یک رابطه دوطرفه بین زن و شوهردروضعیت بحرانی به خوبی تعریف و توصیف می شود.
از آنجا که در این نمایش تماشاگر با هیچ اتفاق خاصی روبه رو نیست، نقش دیالوگ و کلام اهمیت فوق العاده ای می یابد. شخصیت های نمایش نیز همچون دیگر آثار سایمون در مرحله پرداخت و شکل گیری از لابه لای کلمات و دیالوگ ها خود را نشان می دهند. نویسنده با دیالوگ های حساب شده و کاربردی، به خوبی موقعیت ها را معرفی می کند و تغییر می دهد. گلیج نیز در مقام کارگردان با احاطه کامل بر متن، موضوع مطرح شده در متن را برجسته می کند و آن را با افزودن عبارت ها و تکیه کلام های به جا و متناسب به اصل نمایشنامه، می پروراند. “زندانی خیابان دوم” نمایشی متکی بر یک موقعیت طنز و مبتنی بر گفتارهای کمیک بعدی است که این گفتارها همه در ادامه آن موقعیت اولیه می‌آیند و شکل گیری هر گفتار مقدمه‌ای می‌شود برای گسترش و بسط گفتار بعدی! در واقع این زبان و کلام نمایشی است که شکلی از موقعیت را به وجود می‌آورد و همه رویدادهای نمایشی تابع پیگیری و گسترش گفتارهای قبلی هستند.
کارگردان در انتقال ساده مفهوم نمایش‌اش موفق عمل کرده و لی اشکال او در پرداخت کمدی اثر است. گلیج برای پرداختن به کمدی “هتل پلازا” به جز موقعیت و موضوع اصلی، کمتر به سراغ خلق کمدی موقعیت رفته و همه قدرت‌های اجرایی نمایش‌اش را به خلاقیت و مهارت بازیگران و مهمتر از آن به پردازش زبان و گفتار کمیک محدود کرده است. البته این خلاقیت تنها درمورد دوبازیگر اصلی نمایش مصداق دارد و در ابتدای صحنه چهارم نمایش است که با ورود بازیگرانی که نقش خواهران وبرادر مل ادیسون را ایفا می کنند به یکباره شیرازه بازیگری کار از هم پاشیده و ریتم نمایش دچار افت بسیار محسوسی می شود. به نظر می آید سرچشمه مشکلات درون گروهی این بازیگران دربرابر تماشاگران هم رخنه کرده و ناهماهنگی و استرس در ارائه کاراکترها هم متوجه اتمسفر موجود در آن صحنه به خصوص شده است. نوشین تبریزی، سامان دارابی، آیه کیانپورودلارا نوشین همگی به یک اندازه درعدم کیفیت صحنه چهارم نمایش دخیل هستند.
اما شاید بتوان گفت نقش مترجم در نمایشنامه های ترجمه شده از این دست، اگر بیش از کارگردان نباشد، کمتر از آن نیست. زیرا برگردان زبان یک متن در حالی که ویژگی های ذاتی و بومی آن نیز حفظ شود کار چندان ساده ای نیست. شهرام زرگر- که نمایشنامه های بسیاری از نیل سایمون و دیگر نمایشنامه نویسان مطرح دنیا را ترجمه کرده- به این مهم نائل شده است و با ترجمه روان و ساده این اثر، به توفیق نمایش یاری رسانده است.
”زندانی خیابان دوم” یک کمدی سیاه است و بیش از آن که قصد خنداندن مخاطب را داشته باشد، قصد اندیشیدن و بازنمایاندن چهره خود مخاطب را دارد. داستان زندگی “مل وادنا ادیسون” تنها حکایت جامعه آمریکا در دهه 70 نیست، بلکه داستان جوامعی است که تنها یک ایدئولوژی خاص را به ذهن مردمانش تزریق می‌کند و در گذار از جامعه سنتی به جامعه سرمایه‌داری فرد را به راحتی قربانی می‌کند. در واقع زندانی خیابان دوم تلنگری‌ست برای مخاطب تا از یاد نبرد که انسان است و حق اندیشیدن آزاد و مستقل را دارد. 1- بازآفرینی شخصیت در آثار سایمون- نوشته تیم جانبلر- ترجمه شهرام زرگر
