وحید ثابتیان
ژاپن ده میلیارد دلار از وام های ایران را، همزمان با روزهائی که بر سر پرونده هسته ای ایران، در شورای امنیت سازمان ملل کشمکشی بین قدرت های جهانی درگیرست، مسدود کرد. کارشناسان معتقدند عمل ژاپنی ها تندترین و اثرگذارترین محدودیت اقتصادی است که بر ایران تحمیل می شود.
صورت مساله این است که ژاپن، دومین وارد کننده نفت جهان [بعد از آمریکا] 10 میلیارد دلار ازاعتبارات پروژه های مربوط به نه طرح عظیم نفت و گاز در ایران را تا زمانی که تهران برنامه هسته ای اش را متوقف کند، مسدود کرده است. این اقدام پس از اقدام هفته های گذشته برخی بانک های اروپایی برای مسدود کردن هرنوع تجارتی با دولت وبازرگانان ایرانی صورت می گیرد واز فشار روز افزون اقتصادی بر تهران حکایت می کند.
فومیو هوشی، رییس بانک دولتی همکاری های بین المللی روز گذشته به خبرنگاران گفته است که “نه پروژه، نه سپاسگزاری”. این مقام بانکی ژاپن گفته است که وام دهی به ایران تا زمانی که نتیجه خوبی از مذاکرات بین اروپا، ایران وآمریکا به دست بیاید متوقف می ماند. این درحالی است که مقامات تهران تلاش کرده بودند طی سالهای گذشته با چرخش به سمت ژاپن، روابط خود را با اروپا کاهش دهند.
به گفته کارشناسان مسدود شدن وام های ایران توسط ژاپن به ویژه در اقتصاد ایران تاثیر منفی می گذارد که دولت احمدی نژاد برای بالا بردن ظرفیت تولید نفت خود [که باید آن را تا چهارسال دیگر آن را به 4.6 میلیون بشکه نفت در روز برساند] به سرمایه گذاری های خارجی نیاز مبرم دارد.
مقامات بانکی و دولتی ایران درماه های گذشته با تبلیغات کوشیدند از اثر روانی محدودیت های اقتصادی که رخ می دهد بکاهند و به دنبال هر یک از این رویدادها اعلام داشته اند که اثری در اقتصاد کشور ندارد. آخرین بار بعد ازتوقف رابطه دلاری با بانک های بزرگ اعتباری اروپایی بود که رییس بانک مرکزی اعلام داشت اروپائی های دیگری آماده همکاری بانکی و پولی با ایران هستند و مشکلی در جهت ارتباطات بانکی ایران با جهان وجود ندارد. مخرج مشترک تمام تبلیغاتی که به نظر می رسد مقدمه ای برای مقابله با تحریم اقتصادی شورای امنیت است اشاره به قراردادهای ایران با چین و ژاپن و فرانسه و آلمان است که به نوشته روزنامه های هوادار دولت بازار ایران را رها نمی کنند. در این تبلیغات به خصوص به طور مدام یادآوری می شود که کشورهائی مانند چین و ژاپن چنان به سوخت فسیلی وابسته اند که تحت هیچ شرایطی بازار ایران را از دست نمی دهند.
اما ورای تبلیغات واقعیت های اقتصادی نشانه هائی از خود نشان می دهد که اگر بهای نفت به این شدت در شش ماه گذشته افزایش نیافته بود، پیش از این آشکار شده بود. از همین روست که مقامات اقتصادی و بانکی ایران از اظهار نظر درباره تصمیم ژاپن خودداری کرده اند و به نظر نمی رسد که آن را چنان که هست انعکاس دهند.
مدیرشرکت اینپکس درپروژه مربوط به ایران نیز از اظهار نظر دررابطه با این قطع وام ازسوی بانک های ژاپنی خودداری کرد.
این اتفاق درحالی رخ می دهد که بهای نفت نیز طی ماه های گذشته بیش از 25 درصد کاهش یافته است به گونه ای که نفت خام ایران هم اکنون دربازارهای جهانی بشکه ای 52 دلاربه فروش می رسد.
منوچهر تکین، تحلیلگر مرکز مطالعات جهانی انرژی به بلومبرگ گفته است که اگر ژاپن حمایت های مالی خود را متوقف کند، مقامات ایرانی مجبور خواهند شد که پروژه های خود را که بیش از 80 درصد آن به انجام رسیده است را با شریکان دیگری به انجام برسانند وپروژه هایی را که تازه عملیات اجرایی آن را آغاز کرده اند، متوقف کنند.
ژاپن طی سال2005 ، نزدیک به 13.8 درصد نفت خام خود را از ایران تهیه کرده است. بزرگترین بانک ژاپن که به کشورهای دیگر وام می دهد، پیش از این حدود 10 میلیارد دلار برای 9 پروژه ای که عمدتا درصنایع نفت وگاز بودند، درنظر گرفته بود.
درششم اکتبر بود که شرکت اینپکس که برزگترین شرکت اکتشافات نفت ژاپن را به عهده دارد اعلام کرد که از پروژه نفت آزادگان چشم پوشی خواهی کرد. ایران که همواره از اعطای این پروژه به ژاپن در حالی که ازسوی آمریکا درزمینه صنایع نفت وگاز با تحریم مواجه بود، به عنوان نشانه ای از قدرت خود یاد می کرد، بعد از شکست در تلاش هایش برای قانع کردن ژاپن، در تبلیغات داخلی خود اعلام داشت که ژاپن اصرار دارد که در حد ده در صد در پروژه آزادگان دخیل باشد و پیمانکار جدید هم آن را پذیرفته است. گفته شده بود که این پروژه عظیم به طرف های روسی وچینی خواهد شد اما در ماه های گذشته تحولی در این باره رخ نداده و به نظر می رسد که دولت ناچار باشد از پوشش شرکت های متعلق به سپاه پاسداران استفاده کند و با خرد کردن پروژه آن را بین پیمانکاران دست دوم توزیع کند که از اثر روانی منفی آن در بازار سرمایه های کشور جلوگیری کرده باشد.
این گونه بندزنی ها به گفته کارشناسان فن معمولا هزینه عظیمی بر دوش کشور می گذارد و در نهایت هم در زمان تعیین شده به سرانجام نمی رسد. میدان نفتی آزادگان از بزرگترین پروژه های نفتی کشور به شمار می رود که تا کنون برسرانجام آن بارها به دلیل کارشکنی ویا اختلاف با طرف های قرارداد، توقف هایی صورت گرفته است. چین وروسیه از آن جا با تحریم ایران درشورای امنیت مخالفت می کنند که در صورت عملی شدن آن، منافع اقتصادی شامل پروژه های اقتصادی سنگین را از دست خواهند داد.
بانک سوییسی UBS که ازعمده ترین بانک های اعتباری اروپا وجهان به شمار می رود پیش ازاین اعلام کرده بود که با توجه به خطر های سرمایه گذاری درایران به دنبال تجارت جدیدی با ایران نیستند. این بانک حتی فراتر این بعد ازیک مهلت مقرر به بستن همه حساب های افراد ایرانی وشرکت هایی که درایران مستفر هستند وهمچنین دولت ایران پرداخت. Total SA, ENI SpA و Statoil ASA ازجمله شرکت های بین المللی نفتی هستند که تا کنون علی رغم تحریم های آمریکا پروژه هایی را درایران تکمیل کرده اند.
محاصره اقتصادی وکاهش قطع روابط بانکی واعتبارهای بین المللی درحالی روز به روز دامنه بیشتری پیدا می کند که محمود احمدی نژاد دردیدارروزهای گذشته خود ازصدا وسیما بروضعیت خوب شاخص های اقتصادی تاکید کرد. او به خصوص ازبهبود وضعیت سرمایه گذاری خارجی در ایران سخن گفت. ادعائی که آمار و ارقام تائیدش نمی کند اما برای روحیه دادن به بازار و افکارعمومی لازم می نماید.
احمدی نژاد درچنین شرایطی تصریح کرده است: “حقیقت این است تمام شاخصههای اقتصادی ما بسیار خوب است و تقاضا برای سرمایهگذاری چند برابر فزاینده و صادرات غیرنفتی نیز چند برابر فزاینده سرمایه گذاری در بورس آرام و رو به رشد شده است. برخلاف بورسهای خاورمیانه ما روزانه 18 تا 20 میلیارد تومان انتقال وجوه داریم و توانستهایم در طول هفت ماه 12 درصد سود کسب کنیم که این پیروزی بزرگی است که این در سایر بخشها نیز صادق است. در عرصه سیاست خارجی و فناوری هستهای نیز بسیار خوب ظاهر شدهایم و توانستهایم با هشت کشور صنعتی خود را در میان آنان جا کنیم و در حال حاضر نیز نمیتوانند کاری انجام دهند، تصور میکنم که در صورت مخالفت با ما، ما از اهداف خود دست خواهیم کشید که این طور نیست. “