تلاش چهار ساله کامران دانشجو برای تحقق طرح 25 ساله تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها چندان موفقیت‌آمیز نبود اما گویا اشارات مکرر رهبر جمهوری اسلامی پس از سال 88، کارساز شده و وزارت علوم اسلامی‌کردن علوم انسانی را به تحقق نزدیک کرده است. تا این جای کار، ۱۲۰ رشته “اسلامی” به دروس دانشگاهی اضافه شده و اعلام شده که علوم سیاسی، جامعه شناسی و روانشناسی بیشترین مغایرت را با معارف اسلامی داشته و باید مورد بازنگری قرار بگیرند.
به این ترتیب به زودی رشته‌هایی مانند “روانشناسی اسلامی گرایش روانشناسی مثبت‌گرا” ، “ارتباطات گرایش حج و زیارت” ، “اندیشه معاصر مسلمین” و “اهل بیت شناسی” در دانشگاه‌های کشور تدریس خواهد شد.
علوم سیاسی، جامعه شناسی و روانشناسی، مغایر با معارف اسلامی
جزئیات اضافه شدن 120 رشته جدید “گروه حوزه-دانشگاه” را علی معصومی، رئیس کارگروه سند راهبردی برنامه‌ریزی و گسترش علوم حوزوی- دانشگاهی اعلام کرده است. به گفته او در این بازنگری‌ها رشته‌های علوم سیاسی، جامعه شناسی و روانشناسی بیشترین مغایرت را با معارف اسلامی داشته و علوم تربیتی واجد بیشترین هماهنگی با معارف اسلامی شناخته شده است. به این ترتیب ۱۲۰ برنامه درسی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکترا، در کارگروه تهیه و تولید یا بازنگری و اصلاح شده است. از این تعداد 10 برنامه مربوط به مقطع کارشناسی، 54 برنامه مربوط به مقطع کارشناسی ارشد و 56 برنامه هم مربوط به مقطع دکتری است.
او پیش از این هم اعلام کرده بود که تا پایان پاییز، کار تدوین “سند راهبردی” به پایان خواهد رسید و مجموعا 145 برنامه درسی جدید و یا تغییر یافته در دستور کار قرار خواهد گرفت. به گفته معصومی “بعد از انقلاب اسلامی آموزش عالی با معارف دینی و اسلامی فاصله زیادی داشت و این موارد در نظام آموزشی کشور جایی نداشته است. تحقق علوم انسانی مبتنی بر مبانی اصیل اسلامی، توسعه و تعمیق الهیات در دانشگاه، تبیین و گسترش مبانی‌های نظریه‌های علوم انسانی و آینده‌پژوهی از برنامه‌های گروه برنامه‌ریزی آموزشی علوم حوزوی است.”
او سابقه فعالیت این گروه را اواخر سال 85 ذکر کرده و تاکید می‌کند: “هدف این گروه هدایت فرآیند تاسیس و گسترش رشته‌های علوم انسانی در حوزه‌های علوم دینی و رشته‌های الهیات و معارف اسلامی در مراکز آموزش عالی کشور است.”
اما این تنها گروهی نیست که در زمینه اسلامی کردن علوم انسانی فعالیت می‌کند و همین تعدد مراکز تصمیم‌گیرنده باعث شده تا نحوه اجرای تصمیمات جدید و حضور سرفصل‌ها و دروس جدید در چارت دانشگاهی کشور مشخص نباشد.
همه در کارِ اسلامی کردن علوم انسانی
در سال 85 که کارگروه سند راهبردی برنامه‌ریزی و گسترش علوم حوزوی- دانشگاهی تشکیل شد، کامران دانشجو هنوز نه وزیر علوم بود و نه رییس ستاد انتخابات کشور. او استانداری تهران را در اختیار داشت و محمدمهدی زاهدی، وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری و نماینده فعلی مجلس از بازنگری سرفصل‌های رشته‌های علوم انسانی خبر داد. او تا سال 87 چندین بار از این که “کتب علوم انسانی ما خوراکی از یافته‌های دانشمندان غربی است” انتقاد کرد اما موفق به ایجاد و اجرای تغییرات اساسی نشد.
هرچند که در شهریورماه سال 1387 اعلام شد بازنگری سرفصل‌های رشته‌های علوم انسانی دانشگاه‌های کشور با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی محول شده است.
اما در آغاز سال تحصیلی 88-89 و در شرایطی که کشور و دانشگاه‌ها هنوز از حواشی انتخابات جنجالی ریاست‌جمهوری متشنج بود، رهبر جمهوری اسلامی انتقادات تندی نسبت به علوم انسانی ابراز کرد: “ ما علوم انسانی‌مان بر مبادی و مبانی متعارض با مبانی قرآنی و اسلامی بنا شده است. علوم انسانی غرب مبتنی بر جهان‌بینی دیگری است؛ مبتنی بر فهم دیگری از عالم آفرینش است و غالباً مبتنی بر نگاه مادی است. خوب، این نگاه، نگاه غلطی است؛ این مبنا، مبنای غلطی است. این علوم انسانی را ما به صورت ترجمه‌ای، بدون اینکه هیچگونه فکر تحقیقیِ اسلامی را اجازه بدهیم در آن راه پیدا کند، میاوریم تو دانشگاه‌های خودمان و در بخشهای مختلف اینها را تعلیم میدهیم؛ در حالی که ریشه و پایه و اساس علوم انسانی را در قرآن باید پیدا کرد.”
آیت‌الله خامنه‌ای در تیر سال 89 بار دیگر این موضوع را مورد اشاره قرار داد تا نشان دهد بر ایجاد تغییر در علوم انسانی مصر است: “ متأسفانه اساتیدی در دانشگاه‌های امروز ما هستند - اگرچه کمند - که درست نقطه‌ی مقابل عمل میکنند - حالا درسشان هرچی هم که است؛ مربوط است یا نیست - و با یک کلمه، این جوان را از آینده‌ی خودش ناامید میکنند، از آینده‌ی کشورش ناامید میکنند، از آینده‌ی حضورش در کشور ناامید میکنند، او را به میراث گذشته خودش بی‌اعتنا میکنند، او را تشنه نوشیدن از سرچشمه‌های ناسالم و آلوده بیگانگان میکنند و رها میکنند.”
و باز در ابتدای سال تحصیلی مواضع خود را روشن‌تر عنوان کرد: “ اینکه بنده درباره علوم انسانی در دانشگاه‌ها و خطر این دانشهای ذاتاً مسموم هشدار دادم - هم به دانشگاه‌ها، هم به مسئولان - به خاطر همین است. این علوم انسانی‌ای که امروز رائج است، محتواهائی دارد که ماهیتاً معارض و مخالف با حرکت اسلامی و نظام اسلامی است؛ متکی بر جهان‌بینی دیگری است؛ حرف دیگری دارد، هدف دیگری دارد. وقتی اینها رائج شد، مدیران بر اساس آنها تربیت میشوند؛ همین مدیران می‌آیند در رأس دانشگاه، در رأس اقتصاد کشور، در رأس مسائل سیاسی داخلی، خارجی، امنیت، غیره و غیره قرار می‌گیرند. حوزه‌های علمیه و علمای دین پشتوانه‌هائی هستند که موظفند نظریات اسلامی را در این زمینه از متون الهی بیرون بکشند، مشخص کنند، آنها را در اختیار بگذارند، برای برنامه‌ریزی، برای زمینه‌سازی‌های گوناگون.”
همزمان با این انتقادات و دستورات بود که “ شورای تحول و ارتقای علوم انسانی” در شورای عالی انقلاب فرهنگی و به ریاست غلامعلی حداد عادل، یکی از نزدیکان و بستگان آیت‌الله خامنه‌ای آغاز به کار کرد.
اما نخستین تاثیرات این شورا که 14 کارگروه داشت، تا دی ماه 89 به تعویق افتاد؛ همان موقع که کامران دانشجو از آغاز بازنگری 38 سرفصل و 52 مورد از منابع درسی علوم انسانی دانشگاه‌ها خبر داد. حتی در سال 89 از چاپ و آماده تدریس شدن کتاب‌های جدید سخن گفته شد اما تا امروز خبری از رشته‌ها و درس‌های جدید نیست.
به صورت موازی، دانشگاه علامه طباطبایی و ریاست آن هم برای بازنگری در رشته های علوم انسانی اعلام “بسیج” کرده بود. صدرالدین شریعتی آبان ماه امسال اعلام کرد که بازنگری 38 سرفصل علوم انسانی این دانشگاه به پایان رسیده و دروس “علوم اجتماعی از دیدگاه قرآن و روایات” ، “ نقد نظریات با نگاه اسلامی و بومی” ، “ 15 واحد اقتصاد اسلامی” و “ روانشناسی از دیدگاه قرآن و روایات” را به تصویب وزارت علوم رسانده‌اند.
به نظر می‌رسد تعدد مراجع تصمیم گیر که فقط یکی از آنها، 120 برنامه جدید را تدوین و تصویب کرده است، مانع از اجرای تحولات مدنظر رهبری در علوم انسانی شده است. مگر آن که وزیر در سال آخر دولت دهم، تدبیری بیندیشد و با استناد به یکی از دستاوردهای این گروه‌ها، تحول بنیادین علوم انسانی را به مرحله اجرا برسانند. آیا خواستِ چهار ساله آیت‌الله خامنه‌ای در دولت احمدی‌نژاد محقق خواهد شد؟
رشته های اضافه شده به برنامه درسی دانشگاه‌ها (منبع: خبرآنلاین) | گروه | گرایش
گرایش |روانشناسی | اسلام و روانشناسی اجتماعی، اسلام و روانشناسی، روانشناسی اسلامی گرایش روانشناسی مثبت‌گرا، روانشناسی شخصیت،
اسلام و روانشناسی اجتماعی، اسلام و روانشناسی، روانشناسی اسلامی گرایش روانشناسی مثبت‌گرا، روانشناسی شخصیت، |علوم اجتماعی |جامعه‌شناسی فرهنگ، دانش اجتماعی مسلمین، علوم و معارف قرآن گرایش تفسیر اجتماعی، فلسفه علوم اجتماعی، دانش اجتماعی مسلمین، فلسفه علوم اجتماعی( دکترا) ارتباطات فرهنگی، ارتباطات گرایش حج و زیارت، دین و رسانه زبان و ادبیات عربی
جامعه‌شناسی فرهنگ، دانش اجتماعی مسلمین، علوم و معارف قرآن گرایش تفسیر اجتماعی، فلسفه علوم اجتماعی، دانش اجتماعی مسلمین، فلسفه علوم اجتماعی( دکترا) ارتباطات فرهنگی، ارتباطات گرایش حج و زیارت، دین و رسانه زبان و ادبیات عربی |علوم سیاسی |اندیشه سیاسی – اجتماعی معاصر ،علوم سیاسی، علوم و معارف نهج‌البلاغه، اندیشه معاصر مسلمین،فقه سیاسی با 3 گرایش،فلسفه سیاسی اسلامی
اندیشه سیاسی – اجتماعی معاصر ،علوم سیاسی، علوم و معارف نهج‌البلاغه، اندیشه معاصر مسلمین،فقه سیاسی با 3 گرایش،فلسفه سیاسی اسلامی |اقتصاد |اقتصاد اسلامی، بانکداری اسلامی، علوم حدیث گرایش اقتصاد اسلامی،مالیه و بانکداری اسلامی، فقه اقتصادی با 4 گرایش، ، فلسفه اقتصاد اسلامی
اقتصاد اسلامی، بانکداری اسلامی، علوم حدیث گرایش اقتصاد اسلامی،مالیه و بانکداری اسلامی، فقه اقتصادی با 4 گرایش، ، فلسفه اقتصاد اسلامی |فقه و حقوق |اصول و فقه اسلامی، فقه خانواده، فقه قضایی، فقه مقارن، فقه پزشکی، علوم اسلامی رشته حقوق بین‌الملل، علوم حدیث تطبیقی، علوم و معارف نهج‌البلاغه، فقه اسلامی ، فقه تربیتی، فقه خانواده ، فقه قضایی با دو گرایش 1 آیین دادرسی 2 جزا و جرم، فقه مقارن، فقه و معارف اسلامی با 4 گرایش،
اصول و فقه اسلامی، فقه خانواده، فقه قضایی، فقه مقارن، فقه پزشکی، علوم اسلامی رشته حقوق بین‌الملل، علوم حدیث تطبیقی، علوم و معارف نهج‌البلاغه، فقه اسلامی ، فقه تربیتی، فقه خانواده ، فقه قضایی با دو گرایش 1 آیین دادرسی 2 جزا و جرم، فقه مقارن، فقه و معارف اسلامی با 4 گرایش، |مدیریت |مدیریت راهبردی فرهنگ، مدیریت سیاست‌گذاری عمومی، مدیریت اماکن متبرکه مذهبی، معارف اسلامی و مدیریت گرایش مدیریت دولتی و سیاست‌گذاری عمومی
مدیریت راهبردی فرهنگ، مدیریت سیاست‌گذاری عمومی، مدیریت اماکن متبرکه مذهبی، معارف اسلامی و مدیریت گرایش مدیریت دولتی و سیاست‌گذاری عمومی |الهیات و معارف اسلامی |اخلاق اسلامی با دو گرایش (فلسفه اخلاق، اخلاق کاربردی)، اخلاق کاربردی، ادبیات قرآنی، ادیان ابراهیمی، ادیان غیر ابراهیمی اهل بیت ع شناسی، پیامبرشناسی، تربیت مربی اخلاق، تربیت اخلاقی، تفسیر روایی، حکمت هنر اسلامی، عرفان اسلامی، عرفان و تصوف، علوم اسلامی رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، علوم اسلامی رشته علوم حدیث، علوم تربیتی گرایش تعلیم و تربیت ارزش‌ها، علوم حدیث گرایش اخلاق ، علوم و معارف قرآنی، فلسفه و حکمت اسلامی، کلام شیعه مبانی و اندیشه‌ها، ، مذاهب اسلامی ، علوم قرآن و حدیث گرایش
اخلاق اسلامی با دو گرایش (فلسفه اخلاق، اخلاق کاربردی)، اخلاق کاربردی، ادبیات قرآنی، ادیان ابراهیمی، ادیان غیر ابراهیمی اهل بیت ع شناسی، پیامبرشناسی، تربیت مربی اخلاق، تربیت اخلاقی، تفسیر روایی، حکمت هنر اسلامی، عرفان اسلامی، عرفان و تصوف، علوم اسلامی رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، علوم اسلامی رشته علوم حدیث، علوم تربیتی گرایش تعلیم و تربیت ارزش‌ها، علوم حدیث گرایش اخلاق ، علوم و معارف قرآنی، فلسفه و حکمت اسلامی، کلام شیعه مبانی و اندیشه‌ها، ، مذاهب اسلامی ، علوم قرآن و حدیث گرایش |فلسفه |فلسفه اخلاق تطبیقی، فلسفه اسلامی ، فلسفه دین، فلسفه ذهن ، ، فلسفه گرایش فلسفه دین، قرآن و علوم با 10 گرایش
فلسفه اخلاق تطبیقی، فلسفه اسلامی ، فلسفه دین، فلسفه ذهن ، ، فلسفه گرایش فلسفه دین، قرآن و علوم با 10 گرایش |سایر |برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، بلاغت و نقد ادبی ، مترجمی عربی، ادیان گرایش ادیان ابراهیمی، ادیان ابراهیمی، اصول فقه اسلامی، ، تاریخ اهل بیت(ع)، تاریخ تشیع، تاریخ تشیع اثنی عشری، تاریخ تمدن، تصوف و عرفان اسلامی، تفسیر تطبیقی، جریان‌های کلامی معاصر، حکمت متعالیه، دین پژوهی، سیاستگزاری فرهنگی، شیعه‌شناسی، عرفان اسلامی ، کلام امامیه، کلام شیعه گرایش امامت، مذاهب کلامی، مطالعات تطبیقی گرایش الهیات مسیحی، مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، علوم و معارف نهج‌البلاغه
برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، بلاغت و نقد ادبی ، مترجمی عربی، ادیان گرایش ادیان ابراهیمی، ادیان ابراهیمی، اصول فقه اسلامی، ، تاریخ اهل بیت(ع)، تاریخ تشیع، تاریخ تشیع اثنی عشری، تاریخ تمدن، تصوف و عرفان اسلامی، تفسیر تطبیقی، جریان‌های کلامی معاصر، حکمت متعالیه، دین پژوهی، سیاستگزاری فرهنگی، شیعه‌شناسی، عرفان اسلامی ، کلام امامیه، کلام شیعه گرایش امامت، مذاهب کلامی، مطالعات تطبیقی گرایش الهیات مسیحی، مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، علوم و معارف نهج‌البلاغه
