۲۳ مهر (۱۵ اکتبر) روز جهانی عصای سفید نامگذاری شده است؛ روزی که بهانه‌ای است برای پرداختن به مشکلات فراوانی که نابینایان با آن مواجه‌اند. در ایران هم هرساله در این روز مراسم و همایش‌های متعددی برگزار می‌شود و مسئولان هم وعده‌هایی در راستای بهبود شرایط برای نابینایان می‌دهند؛ وعده‌های که بعضا سال‌ها تکرار شده بی‌آنکه عملی شود. امسال هم مراسمی با حضور نمایندگانی از دستگاه‌های مربوط برگزار شد. علی صابری، عضو کمیته عمران و شهرسازی شورای شهر تهران در خصوص نیازهای نابینایان و روشندلان در همین مراسم گفته است: “نیازهای نابینایان و کم بینایان تنها به مناسب‌سازی معابر و خیابان‌ها ختم نمی‌شود و ما واژه‌ای داریم تحت عنوان دسترس پذیری که عام‌تر و مهمتر از مناسب سازی معابر و خیابان‌هاست.” به گفته او “مناسب‌سازی به تعبیری ظاهری و فیزیکی است؛ در حالی که دسترس پذیری؛ مفهوم مهمتر و گسترده‌تر دارد که به عنوان مثال در محیط‌های مجازی خرید از فروشگاه‌های شهری را فراهم می‌کند.”
امکانات زندگی در حالی برای نابینایان کشور ناکافی است که بنا بر گزارش‌های رسمی، شمار نابینایان و کم بینایان کشور روند رو به رشد دارد. سپهر صالحی نژاد، کارشناس امور توانبخشی و آموزش نابینایان در جلسه علنی اخیر شورای شهر گفته است: “طبق آمار سازمان بهداشت جهانی ایران از لحاظ داشتن تعداد نابینایان در رتبه ۱۶ در دنیا قرار گرفته اما امکاناتی که در کشور برای این دست از افراد وجود دارد نیز در حد ۱۶ کشور اول دنیا نیست.”
کمبود امکانات شهری، نبود فرصت‌های شغلی، مشکلات مالی و خانوادگی و… تنها بخشی از مشکلات نابینایان در کشور است.
مصوبه‌های عملی نشده
برنامه‌های زیادی تا کنون برای تسهیل شرایط معلولان مصوب شده که تاکنون عملی نشده است. چنانچه علی صابری عضو شورای شهر هم با اشاره به مصوبه شورا در سال ۸۴ درخصوص مناسب‌سازی، گفته است: “اگرچه این مصوبه در آن زمان به تصویب رسید اما هنوز اجرا نشده است که البته این طبیعی است چرا که این مصوبه همانند سنگ بزرگی است و ما نمی‌توانیم شهر ساخته شده را خراب کنیم و تمام معابر را برای معلولان مناسب‌سازی کنیم.”
سهیل معینی، مدیر عامل شبکه تشکل های نابینایی و مدیر عامل انجمن باور، نیز در مراسم روز نابینایان گفته است: “نابینایان دارای حقوق شهروندی هستند. حقوقی مثل تردد بدون مشکل، تحصیل، استفاده از تسهیلات اجتماعی و فرهنگی و امثالهم که جایی برای چانه‌زنی نگذاشته است”. مدیر مدیر مسئول ایران سپید، خطاب به نابینایان و به ویژه دانش آموزان حاضر در برنامه گفته: “شما نباید خود را دست کم بگیرید. آن چه امروز به دست ما رسیده، حاصل تلاش های پیشینیان است. امروز جامعه از مشاهده استاد دانشگاه، وکیل و موسیقیدان نابینا تعجب نمی کند، چون این امر در جامعه عادی شده است؛ پس ما حق نداریم به عقب برگردیم و باید از این که هستیم جلوتر برویم.”
قوانینی که اجرا نمی‌شود
در قانون حمایت از معلولان آمده است که حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی تلفن‌چی (اپراتور تلفن) دستگاه‌ها، شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی به افراد نابینا و کم‌بینا و معلولان جسمی و حرکتی اختصاص پیدا کند. همچنین در این قانون تصریح شده: حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی متصدی دفتری و ماشین‌نویسی دستگاه‌ها، شرکت‌ها و نهادهای عمومی به معلولین جسمی ـ حرکتی داده بشود. اما گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از ادارات و سازمان‌ها این قانون را اجرا نمی‌کنند. اما مساله اشتغال تنها مشکل معلولان نیست. بر اساس ماده هشت قانون جامع حمایت از معلولان، واجدان شرایط باید در گروههای سنی مختلف تحت پوشش آموزش رایگان قرار بگیرند، که البته استفاده از این امکان مشروط به معرفی‌نامه بهزیستی است تا فرد متقاضی بتواند از آموزش رایگان در واحدهای آموزشی تابعه وزارتخانه‌های آموزش‌وپرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همچنین دانشگاه آزاد اسلامی استفاده کند. این قانون هم در سال‌های اخیر به درستی اجرا نشده و بعضا دانشجویان معلول مدت‌ها پشت نوبت ورود به دانشگاه‌ها مانده‌اند و یا پس از ورود در پرداخت شهریه‌شان مشکلاتی ایجاد شده است. در برخی موارد هم بهزیستی یا نهادهای مرتبط تنها کمک هزینه پرداخته و دانشجویان از تحصیل کاملا رایگان بهره نبرده‌اند.
یک کارشناس امور توانبخشی پیش‌تر به “روز” گفته بود: “معلولان برای تردد در شهر و انجام کارهای روزمره خارج از منزل با مشکلات زیادی رو به رو هستند. امکان استفاده آنها از بسیاری وسایل نقلیه، مثل اتوبوس‌ها، مترو، حتی تاکسی مناسب بسیار محدود است. معلولان باید بتوانند در مکان‌های عمومی مثل پارک‌ها و پیاده‌روها از مسیرهای ویژه استفاده کنند. شهرداری موظف است مسیرهای مخصوص را به معلولین اختصاص بدهد و رفت و آمد را برایشان تسهیل کند”. به گفته او “تمامی این موارد در قانون پیش بینی شده است اما خیلی کم به آن عمل می‌شود. سینماها و مکان‌های فرهنگی هم به ندرت صندلی مخصوص معلولان را دارند یا می‌بینیم جاهای پارکی که برای معلولین در نظر گرفته شده توسط دیگران اشغال می‌شود و کسی هم اعتراضی نمی‌کند در حالی که در کشورهای پیشرفته حتی امکان توقیف خودرو هم وجود دارد.”
وعده‌هایی در حد حرف
تعدادی از معلولان تحت پوشش سازمان بهزیستی اواخر اردیبهشت ماه امسال روبه روی مجلس شورای اسلامی تجمع کردند و خواستار رسیدگی به مطالباتشان شدند. عدم پرداخت کامل هزینه ایاب و ذهاب و مستمری از سوی سازمان بهزیستی دلیل این تجمع بود. یکی از معترضان در همین خصوص به خبرگزاری ایلنا گفته بود: “معلولینی که از ویلچر استفاده می‌کنند هر ماه مبلغ ۱۸۰ هزار تومان به عنوان هزینه ایاب ذهاب دریافت می‌کنند اما سازمان بهزیستی این ماه حدود ۷۰ هزار تومان را برای حق ایاب و ذهاب پرداخت کرده و مستمری مدد جویان را نیز به طور کامل پرداخت نکرده است.” این درحالی است که در نخستین نشست مطبوعاتی حسن روحانی، مدیر نابینای “ایران سپید” نشریه ویژه نابینایان، با اشاره به وضعیت معلولین و نابینایان، از او درباره برنامههایش برای بهبود زندگی این قشر از جامعه سئوال کرد. پاسخ روحانی این بود: “رسیدگی به معلولان وظیفه انسانی و اسلامی دولت است و در اولویت کار دولت قرار دارد.”
علی ربیعی، وزیر کار در همایشی که به مناسبت روز معلولین برگزار شد گفته بود: “وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و طراحی و اجرای برنامه های مرتبط با گروههای هدف مانند معلولان، کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست، زنان سرپرست خانوار و… با رویکرد توانمندسازی و ایجاد فرصت برابر تاکید داشته است…. می‌دانیم که دولت در شرایط مالی مناسبی قرار ندارد به همین دلیل باید به سمتی حرکت کنیم که با اعمال نوعی تبعیض مثبت در جهت اشتغال معلولان گام برداریم و دستگاه های دولتی نیز قوانین مربوط به حمایت از معلولان را در بخش اشتغال اجرا کنند.” وعده‌هایی که تاکنون به طور کامل عملی نشده و تنها در حد شعار وعده باقی مانده است.
