”ابراهیم حاتمی‌کیا تفاوت کرده است”. این جمله شاید اولین جمله‌ای است که تمام سینما دوستان پس از دیدن دعوت به خود و اطرافیانشان گفته‌اند. “دعوت” فیلم جدید در حال اکران ابراهیم حاتمی‌کیا، متفاوت‌ترین فیلم اوست که بیشتر با نقدهای منفی از سوی منتقدان روبرو شده است. اگر مانند مسعود فراستی فیلم دعوت را فیلمی بدانیم که جای هیچ گونه نقد و تفسیر باقی نمی‌گذارد پس باید درباره چه سخن بگوییم؟
چند نگاه به فیلم دعوت و حواشی آن
چگونه یاد گرفتم دست از جنگ بردارم و به زن ها عشق بورزم
ابراهیم حاتمی کیا متولد اول مهرماه 1340 تهران، فارغ التحصیل رشته فیلمنامه نویسی از دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر است. او فعالیتش را از سال 1360 به عنوان فیلمبردار در گروه تلویزیونی “روایت فتح” آغاز کرد و با دستیاری فیلم “توهم” در سال 1364 وارد سینما شد. حاتمی کیا اولین فیلم بلندش با نام “هویت” را در سال 1364 ساخت. با فیلم های “دیده بان” در سال 1367 و “مهاجر” در سال 1368 نظر اغلب منتقدان سینما را به خود جلب کرد اما با فیلم “از کرخه تا راین” در سال 1371 بیش از پیش شناخته شد و با فیلم “آژانس شیشه ای” در سال 1376 به اوج خود رسید. او برای این فیلم سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه و بهترین کارگردانی در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر را از آن خود کرد.
وی که به عنوان کارگردانی مولف و تأثیر گذار در ژانر دفاع مقدس در سینمای ایران شناخته می شود و بسیاری از منتقدان او را بهترین فیلمساز دفاع مقدس می دانند تا کنون 15 فیلم سینمایی را در پرونده خویش ثبت کرده است.
”به رنگ ارغوان” سیزدهمین فیلم سینمایی حاتمی کیا در سال 1383 توقیف شد. او پس از این اتفاق فیلم “به نام پدر” را در سال 1384 کارگردانی کرد. عده ای معتقدند حاتمی کیا با این فیلم از سینمای دفاع مقدس خداحافظی کرد.
اما ساخته جدید حاتمی کیا با نام “دعوت” فیلمی اجتماعی است که ساختاری اپیزودیک دارد و به سوژه “سقط جنین” پرداخته است. فیلمنامه ی این اثر را ابراهیم حاتمی کیا به اتفاق چیستا یثربی نوشته و از پنج اپیزود مجزا و متفاوت تشکیل شده که پنج حکایت از زنانی از طبقات اجتماعی گوناگون است که باردار شده اند و برخوردهای متفاوتی در مقابل همسرانشان با این موضوع دارند…
حاتمی کیا درباره تولید این فیلم می گوید: اوایل سال 1386 تحقیقات در مورد موضوع سقط جنین را برای ساخت یک فیلم سینمایی به گروهی محقق واگذار کردیم. تحقیقات میدانی از جنبه های حقوقی و اجتماعی انجام شد و اصل آن رسیدن به قصه های اولیه بود. در این زمان بود که چیستا یثربی به ما پیوست و به دلیل نزدیکی دیگاهمان احساس کردم بهتر است کار نگارش را به او بسپارم.
حاشیه ها:
1ـ “دعوت” در ابتدا فیلمنامه ای هفت اپیزودی بود که یک اپیزود قبل از شروع فیلمبرداری کنار گذاشته شد و اپیزود دیگری به نام “دانشجو” که لیلا اوتادی و پژمان بازغی بازیگران آن بودند برای اکران عمومی حذف شد.
حاتمی کیا در خصوص دلیل حذف این اپیزود گفت: به نظرم متن، بازی ها و حتی کارگردانی آن چندان موفق از آب درنیامد. ضمن اینکه ما باید فیلم را در مدت زمان معقول فیلم سینمایی حدود 100 تا 110 دقیقه جمع می کردیم. در این شرایط باید یک اپیزود قربانی می شد که با توجه به دلایلی که برشمردم، این اپیزود را از فیلم حذف کردیم.
2ـ یکی از جنجال هایی که پس از اعلام اسامی بازیگران مورد نظر حاتمی کیا برای فیلم “دعوت” به وجود آمد از سوی هواداران و منتقدان ابراهیم حاتمی کیا بود. عده ای معتقد بودند که انتخاب بازیگرانی همچون مهناز افشار و سیامک انصاری و… پشت کردن حاتمی کیا به سینمای ارزشی اش است.
3ـ بنا بود “دعوت” از سوم مهرماه در گروه سینمایی آفریقا اکران شود که به دلیل آماده نبودن کپی های این فیلم برای ارسال به سینماها اکران آن تا عید فطر به تعویق افتاد اما برای اینکه این فیلم مشمول جریمه نشود تا عید فطر تنها در سینما آفریقا به نمایش درآمد و توانست حدود 20 میلیون تومان بفروشد. طبق قوانین اگر تهیه کننده ای در موعد مقرر اقدام به اکران فیلمش نکند، مشمول جریمه خواهد شد.
4ـ تیزرهای مختلف این فیلم با حضور بازیگران فیلم که مردم را به تماشای فیلم دعوت می کنند به صورت مداوم از تلویزیون پخش می شود.
5ـ حاتمی کیا با فیلم دعوت، رکورددار جشن سینمای ایران شد. وی با فیلم “دعوت”، نامزد دریافت هشت تندیس بخش های اصلی جشن سینما ایران شد. فیلم جدید حاتمی کیا در بخش های بهترین فیلم، کارگردانی، فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین فیلمبرداری، چهره پردازی، موسیقی متن و صدابرداری نامزد دریافت تندیس جشن سینمای ایران شد که از این میان گوهر خیراندیش تندیس بهترین بازیگر نقش اول زن را بدست آورد.
6ـ اکران خصوصی “دعوت” با حضور سیدمحمد خاتمی به عنوان میهمان ویژه و جمعی از سینماگران در مجموعه فرهنگی آسمان برگزار شد. کمال تبریزی، محمدعلی نجفی، علی معلم، ثریا قاسمی، بهرام بهرامیان، مهناز افشار، آناهیتا نعمتی، مرتضی رزاق کریمی، مصطفی رزاق کریمی، مهدی کریمی، مجید مشیری، نگار فروزنده و سیما تیرانداز از جمله میهمانان این مراسم بودند.
حاتمی کیا در این نشست گفت: نفس تماشاگر اینقدر برای من محترم است که وقتی پس از چند سال دوری از سینما الآن اینجا هستم به هیچ چیز جز او نمی توانم فکر کنم.
7ـ حاتمی کیا در نشست مطبوعاتی فیلم “دعوت” که در دفتر حک فیلم برگزار شد، گفت: چندان مایل نیستم کودکان به تماشای این فیلم بنشینند و مایل بودم در تبلیغات آن ذکر می شد فیلم برای بالای ۱۸ سال است. اما چون این کار را فریدون جیرانی برای یکی از فیلم هایش کرده و وجهه تبلیغاتی بدی گرفته بود، از آن صرف نظر کردم. گرچه معتقدم ”دعوت” بسیار پاستوریزه تر از برنامه های تلویزیون جمهوری اسلامی ایران است و می توان آن را فیلمی اخلاق گرا دانست.
منتقدان چه می گویند؟!
از زمان شروع اکران عمومی فیلم سینمایی “دعوت” منتقدان به تحلیل و نقد این فیلم پرداختند که ترجیع بند تمام آنها “پا گذاشتن حاتمی کیا به دنیایی جدید و کاملاً متفاوت از آثار پیشین” این کارگردان است.
سعید مروتی در مطلبی که در همشهری آنلاین منتشر کرد “دعوت” را پاسخ به آن هایی می داند که “به نام پدر” را فیلمی کهنه با آدم های تکراری خواندند. او با اشاره به اینکه “دعوت” بعد از “ارتفاع پست” و “به رنگ ارغوان” سومین اثر حاتمی کیاست که به دور از فضای جبهه و آدم های جنگ جلوی دوربین رفته است، می افزاید: “چه کسی می‌توانست تصور کند حاتمی‌کیا روزی درباره سقط جنین فیلم بسازد؟ تصویرگر مردان سلحشور و آرمان‌گرا، حالا در فیلم تازه‌اش به زن‌ها اهمیت داده و مردان را در حاشیه قرار می‌دهد. حاتمی‌کیا با فیلم تازه‌اش، تماشاگر را به تماشای دنیایی تازه “دعوت” می‌کند؛ دنیایی که ارتباطی با “از کرخه تا راین” و “آژانس شیشه ای” ندارد.“
وی “دعوت” را حاصل تلاش فیلمسازی می داند که سعی می‌کند با زمانه جلو بیاید، از پیرامونش غافل نباشد و به رخدادهای جامعه واکنش نشان دهد اما در ادامه می افزاید: “اینکه دستاورد او در این رویکرد تازه چه اندازه قابل توجه است یک بحث است و شجاعت فیلمسازی که این ریسک را می‌پذیرد که خود را از تمام مولفه‌های موفق و امتحان‌پس‌داده‌اش، خلع‌سلاح کند یک بحث دیگر. چنین جسارتی اگر در نحوه نگاه به معضل سقط جنین نیز به خرج داده می‌شد، حالا “دعوت” بسیار تماشایی‌تر از این می‌شد که حالا هست.“
مروتی این فیلم را یک اثر اجتماعی کاملاً اخلاقی می داند که با روایت 5 داستان کوتاه، تجربه‌ای در بیان موجز نیز به شمار می‌آید اما این نکته را نیز ذکر می کند که: “این اپیزودها فراز و نشیب‌هایی دارند و یکدست به نظر نمی‌رسند. همین‌طور که در به‌کارگیری بازیگران نیز این فرازونشیب‌ها مشاهده می‌شود.“
وی در خصوص بازی بازیگران این فیلم معتقد است مریلا زارعی و گوهر خیراندیش بازی‌های خوبی دارند اما برخی از بازیگران متناسب با نقش به نظر نمی‌رسند و یا در اجرا نتوانسته‌اند خاطره خوش بازی‌های درخشان آثار قبلی حاتمی‌کیا را زنده کنند. مروتی یکی از نقاط ضعف “دعوت” را محمدرضا فروتن در نقش یک کارگر لر می داند و اظهار می دارد مهناز افشار با بازی اغراق‌آمیزش، عملاً نتوانسته ظرایف کاراکتر را درست از کار دربیاورد.
سعید مروتی در پایان تحلیلش از “دعوت” می نویسد: “برخلاف اغلب آثار قبلی فیلمساز، این‌بار مردان در حاشیه نشسته‌اند و زنان در کانون ماجرا قرار گرفته‌اند. فیلم از این منظر می‌تواند مخاطبان تازه‌ای را برای حاتمی‌کیا دست و پا کند، هر چند که بعید به نظر می‌رسد دوستداران سینمای او، با این فیلم چندان ارتباط برقرار کنند. آنها همچنان آرزومندند که حاتمی‌کیا بازهم بتواند فیلم خوب بسازد.“
محمد متوسلانی کارگردان فیلم “جستجوگر” و از داوران دوازدهمین جشن خانه سینما نیز در ارزیابی خود از حضور کارگردانان مطرح در جشن امسال، گفت: فیلم هایی نظیر “دعوت” ساخته ابراهیم حاتمی کیا جزو آثار مطرح به نمایش درآمده امسال بود که البته نتوانست انتظارات را برآورده کند.
محمدحسن ساکی نیز در مطلبی تحت عنوان “پنج قلوی نارس” که در شماره 75 نشریه “صنعت سینما” به چاپ رسیده است به نقد “دعوت” پرداخته است. وی در آغاز این تحلیل اظهار داشته: “نام حاتمی کیا آنقدر بزرگ است که بر روی هر فیلمی باشد برای ما کفایت می کند که به دیدنش برویم. حالا به این نام اضافه کنید خیل کثیری از ستارگان سینما و باز اضافه کنید موضوع جنجالی سقط جنین را. روی کاغذ همه چیز برای دیدن فیلمی متفاوت و پرمخاطب آماده است. اما روی پرده چنین اتفاقی رخ نمی دهد.“
وی در ادامه اپیزودهای مختلف فیلم را بررسی کرده و معتقد است از همان دو اپیزود اول (با بازی مهناز افشار و سیامک انصاری ـ محمدرضا فروتن، سحر جعفری جوزانی) می توان فهمید بنیادی ترین معضل فیلم عدم ارتباط میان اپیزودها است. ساکی دو اپیزود اول را در حد فیلم های کوتاه آماتورگونه می داند. از دید او اپیزود سوم (با بازی گوهر خیراندیش و رضا بابک) قابلیت یک فیلم بلند را دارد اما نمی تواند از قابلیت های خود استفاده کند.
او با اشاره به قوی بود اپیزود چهارم، این اپیزود (با بازی کتایون ریاحی و مجید مشیری) را بهترین اپیزود فیلم می داند و معتقد است مخاطب بر پرده ی سینما می خواهد آن زندگی را که تجربه نکرده ببیند در حالی که در این بخش با چند دیالوگ ساده سر و ته قضیه هم می آید.
این منتقد اپیزود پنجم (با بازی مریلا زارعی و فرهاد قائمیان) را هم در حد تبدیل شدن به یک فیلم بلند می داند که فیلمساز نتوانسته از ایده ی خود بهره کافی ببرد و به نوعی آن را می سوزاند.
ساکی در انتها در خصوص اپیزودی که حذف شده این سوال را مطرح می کند که “با توجه به عدم ارتباط قسمت ها آیا واقعاً آن اپیزودی که حذف شده ضعیف ترین بوده یا اینکه چون در اپیزودهای دیگر بازیگران پولسازتری بودند، مصلحتی دیگر حکم می کرد؟” و با این جمله مطلبش را پایان می دهد: “کودک یا باید هفت ماهه به دنیا بیاید یا نه ماهه. زایمان در ماه هشتم خطر مرگ کودک را دارد.“
امیر قادری از دیگر کسانی است که “دعوت” را نقد کرده است. وی در خصوص آدم های موثر فیلم می گوید بازیگران زن فیلم کم کم بر فیلم سایه می اندازند و بازی اغراق شده شان اغلب تأثیر منفی می گذارد؛ اما در نهایت به نظر می رسد فیلم را صاحب شده اند.
این منتقد سینمای ایران در شماره ی 66 هفته نامه “شهروند امروز” در بخش راهنمای فیلم با اشاره به صادقانه بود فیلم ”دعوت” و اولین کار کارنامه کارگردانش که صریح و بی حاشیه به فضای اجتماعی معاصر شهری گریز زده، نظرش را اینچنین بیان کرده است: “این شاید ضعیف ترین فیلم کارنامه ابراهیم حاتمی کیا باشد با این وجود باور کنید از “به نام پدر” فیلم امیدبخش تری است.“
وی نکته مثبت فیلم را ارتباط خوب کارگردان با بازیگرانش ارزیابی می کند و معتقد است اگرچه قرار نیست بازی خیلی خوبی ببینیم اما اغلب بازیگران با تمام وجود در برابر دوربین حاتمی کیا ظاهر شده اند و خودشان را در اختیار داستان قرار داده اند.
بر خلاف امیر قادری، سحر طلوعی که معتقد است حاتمی کیا خنثی و آرام شده و تنها ژست اخلاقی می گیرد در وبلاگ شخصی اش ابراهیم حاتمی کیا را متهم می کند که دروغگوترین و ریاکارترین فیلمش را تحویل تماشاگر می دهد و می نویسد: «حاتمی کیا بی آن که روی فضای پر از نفرت و کینه دور و بر نوزاد زوم کند یا دست کم حواسش به فضای پیرامونی او باشد، فقط نوزاد را به زور وارد داستان می کند. ای کاش این فضا فقط به همان اندازه زمستان و سرما و برف موجود در فیلم خشن و سرد باشد. نوزاد ناخوانده حاتمی کیا با پدری رو به رو خواهد شد که او را نمی خواهد (پدر اپیزود پنجم). با مادری طرف است که در آن مقطع زمانی به کارش بیشتر علاقمند است تا بچه (مادر اپیزود اول). با خواهرانی طرف است که او را مایه بی آبرویی خانواده شان می پندارند (خواهران اپیزود سوم). با این وضعیت نوزاد ”باید” متولد شود، چون “هدیه خدا است”. این پیام اخلاقی حاتمی کیا برای بیننده است. دست حاتمی کیا همین جا رو می شود. ریاکاری اش همین جا لو می رود. ثریا قاسمی فیلم چقدر به آدم های دنیای خارج از فیلم شباهت دارد؟ او بیشتر دستپخت تخیلات نویسنده است تا واقعیت.»
اما ساسان امیرکلایی در یادداشتی در “سایت سینمای ما” نوشته است: « حقیقت اینست که هر اتفاقی که در فیلمهای حاتمی کیا می افتد، ما به ازای بیرونی دارد. برای پیش بینی اینکه در دعوت آدم ها چه می کنند باید زمانه ی حال را دریافت؛ هر اتفاقی که در جامعه می افتد در فیلم حاتمی کیا نمود پیدا می کند.»
فواد آرام یکی دیگر از نویسندگان سایت سینمای ما هم دعوت را فیلمی ملال آور می داند اما معتقد است این اثر چندان هم ناامیدکننده نیست: «یادمان باشد او همه این چیزها را برای اولین بار می آزماید. پس چشم به راه آینده می مانیم تا ببینیم پس از دعوت چه خواهد شد.»
وی “دعوت” را در چند مورد در میان آثار حاتمی کیا صفت اولی می داند: «اولین همکاری با یک فیلمنامه نویس زن/ حضور محوری زن ها، اولین فیلم شهری، اولین همکاری با ستاره ها» و می نویسد: «حاتمی کیای پیام رسان می خواهد پاکی و سفیدی را از دل جامعه ای که راستش چندان پاک و سفید نیست نشان مان دهد. می خواهد هیچ کودک معصومی قربانی نشود. ولی ما که در بطن این جامعه زندگی می کنیم و می دانیم خیلی از صحنه های حقیقی به سیاهی فید می شوند چگونه با دعوت کنار بیاییم؟ آنچه حاتمی کیا نشان می دهد جامعه ای است آرمانی. اتوپیای او اتوپیای ما هم هست. اما این اتوپیا با نمایش غیرواقعی فضای امروز محقق نخواهد شد. برای همین هم بعد اجتماعی دعوت ـ به رغم سوژه حساسش ـ گزنده نیست.»
پرویز نوری هم با نقد این فیلم در شماره 68 هفته نامه “شهروند امروز” “دعوت” را خالی از حس و حال دانسته و نوشته است: «ابراهیم حاتمی کیا به گونه ای ناگهانی از فیلم های سخت مردانه (چون “دیده بان”، “مهاجر” و “از کرخه تا راین”) به یک فیلم کاملاً زنانه “دعوت” خیز برداشته است. عیبی هم ندارد. بسیاری از فیلمسازهای دیگرمان هم سراغ این نوع فیلم رفته اند و اتفاقاً موفق هم بوده اند. اما این فیلم حاتمی کیا ـ اگر آن را با کارهای شاخص او قیاس نکنیم ـ خوب نوشته و نسبتاً خوب هم کارگردانی شده است… تم انسانی “دعوت” حاتمی کیا که می گوید سقط جنین بد است و خداوند بچه را به این دنیا دعوت کرده ـ هر چند واضح و مبرهن ـ اما از طریق قصه هایی که سنجیده در سرما و برف می گذرد، با فیلمنامه ای جمع و جور، با فیلمبرداری یکدست، با بازیگرانی مناسب، با طراحی و رنگ و کارگردانی حساب شده، انگار این فیلم شیک و فمینیستی چیزی کم و کاست ندارد. چرا، فقط یک چیز؛ حس و حال»
علی عمادی نیز در مطلبی که تحت عنوان “سرمایه ای که یک شبه به دست نیامد” در همشهری آنلاین منتشر کرده است با اشاره به اعتماد مخاطبان به حاتمی کیا تصمیم نهایی در خصوص “دعوت” را بر عهده ی مخاطب گذاشته است: «حالا ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلمی متفاوت از کارنامه خود دوباره به سینما بازگشته است. “دعوت” مانند هیچ‌کدام از فیلمهای دیگر او نیست. تماشاگران حق دارند از فیلم خوششان بیاید یا برعکس. اما از حالا زود است تا درباره اعتمادی که حاتمی‌کیا توانسته در جلب مخاطبان خود به‌دست آورد، قضاوت کرد. مسلماً آنهایی که دوست دارند حاتمی‌کیا را مال خود کنند از دیدن چنین فیلمی جا می‌خورند اما باید دید داوری مردم از فیلم چیست؛ آیا هنوز آنها ردپای صداقت را در آخرین ساخته او می‌یابند یا از حاتمی‌کیا هم دلزده می‌شوند؟ زمان همه چیز را معلوم می‌کند.»
سایت خبری الف هم در مطلبی با عنوان «دعوت فیلمی که یک بار دیدن آن هم مشقت بار است» انتقادهای تندی را به فیلم جدید حاتمی کیا وارد کرده و نوشته است؛ «به جرأت می توان گفت حاتمی کیا در آثار اخیر خود چه در تلویزیون و چه اینک در سینما به وضوح ناموفق عمل کرده است.
اگر نیش و کنایه های غیرمنصفانه زمانی باعث شد کارگردان مهاجر، از کرخه تا راین، بوی پیراهن یوسف، آژانس شیشه یی، روبان قرمز و ارتفاع پست تصمیم بگیرد دیگر فیلم جنگی نسازد، اما واقعیت تلخ ضعف فاحش آثار اخیر به مراتب دردناک تر از انتقادات نرم گذشته است.» نویسنده این سایت در پایان از حاتمی کیا خواسته است بار دیگر به سینمای جنگ بازگردد.
اما در مطلب دیگری که به قلم امیرحسین تمنایی در سایت “الف” منتشر شد، تمنایی نوشته است: «در مورد “دعوت” دو نوع نقد با هم پیوند دارد: الف ـ نقد فیلم، ب ـ نقد سازنده فیلم.»
وی این نکته را مورد توجه قرار داده که اکثر کسانی که این روزها به نقد “دعوت” می پردازند معتقدند موضوع فیلم، موضوع قابل تأملی است ولی این فیلم را ابراهیم حاتمی کیا نباید می ساخت.
او در ادامه می نویسد: «علاقه مندان به سینما نیز باید به این نکته توجه داشته باشند که حاتمی کیا یک کارگردان است و حق دارد هر فیلمی بسازد. یک روز از جنگ گفته امروز از اخلاق می گوید. تصور مخاطبان از حاتمی کیا باید یک تصور “انعطاف پذیر” باشد نه یک تصور قالبی غیر قابل تغییر.»
تمنایی حاتمی کیا را سرمایه ی ملی می نامد که نباید او را تخریب کرد و نوشته است: «حاتمی کیا هر چند مختار است و آزاد است به عنوان کارگردان هر فیلمی بسازد اما نباید از یاد ببرد که مخاطبش به محض شنیدن اسم حاتمی کیا، نامهایی چون آژانس شیشه ای، از کرخه تا چهره عباس حیدری و حاج کاظم و سلحشور به ذهنش می آید و مخاطبش نمی تواند حاتمی کیا را بدون آژانس و… تصور کند. اگر محمدحسین لطیفی بعد از روز سوم که فیلمی با موضوع جنگ است، توفیق اجباری را که یک فیلم تجاری است را می سازد، مخاطب و منتقدان آنرا پس نمی زنند و این همه انتقاد نمی کنند و این فرق حاتمی کیا با بقیه کارگردانان است. نکته ای که شاید کارگردان مولف ما باید کمی بیشتر به آن فکر کند!»
علی باقرلی نویسنده ی سایت انتخاب از دیگر کسانی است که در مطلبی با عنوان “می خواهم زنده بمانم!” ابتدا آثار سینمایی حاتمی کیا قبل از “دعوت” را به دو دسته کلی تقسیم می کند و در ادامه ذکر می کند: «حاتمی کیا برای اولین بار سعی کرده یک فیلم تلخ با دیدگاه اجتماعی بسازد. ولی آیا این تفاوت برای او امتیاز مثبتی محسوب می شود یا نقطه ضعف؟ البته اینکه فیلمسازی بخواهد تجربه گرا باشد و قدرت ریسک در عوض کردن ساختار فیلم - و سینمایش - را داشته باشد، فی نفسه چیز خوبی است که می شود اسمش را «جسارت» گذاشت، اما این جسارت زمانی ارزشمند است که فیلمساز، شناخت لازم را از آن مدیوم یا مضمون داشته باشد و نتیجه کار، اثری منسجم و قابل قبول از آب دربیاید که این مؤلفه متأسفانه به هیچ وجه در “دعوت” دیده نمی شود و فیلم به بدترین و ضعیف ترین کار حاتمی کیا تبدیل شده و این از کارگردان توانمند و آزمون پس داده موفقی چون او بعید است.»
وی معتقد است ساختار «اپیزودیک» کار (که حاتمی کیا برای اولین بار از آن استفاده کرده است) بیشترین لطمه را به انسجام روائی فیلم وارد کرده و نکته تعجب برانگیز اینجاست که اتفاقاً حاتمی کیا یک فیلمساز داستان گو است و در این زمینه تبحر فراوانی دارد. اما در این فیلم، ما با داستانک های زیادی رو به رو می شویم که بعضی از آنها می توانستند ایده اولیه جذابی برای ساختن یک فیلم کامل باشند ولی در اینجا همه آنها بدون هیچ نتیجه گیری، عقیم می مانند که در نهایت مخاطب را با یک اثر مغشوش و سردرگم رو به رو می کنند، ضمن اینکه، داستانک ها از لحاظ روایی نیز هیچ ربطی به هم ندارند و هیچ کدام تکمیل کننده دیگری نیستند.
باقرلی شروع فیلم را خوب قلمداد می کند اما این موضوع را مطرح می کند که در جایی که مخاطب منتظر نتیجه است داستان قطع می شود و اپیزود دوم شروع می شود.
او بازی محمدرضا فروتن را تصنعی و نچسب می داند و اپیزود دوم فیلم را بدترین اپیزود فیلم می نامد. وی معتقد است: «به دلیل پرداخت نکردن درست داستانک ها در عمل نتوانسته به ساختار درهم فیلم نظمی مؤثر ببخشد. از مشکلات دیگر فیلم آن است که اپیزودها از لحاظ مدت نمایش و جذابیت یک دست نیستند و از لحاظ درجه خوبی و بدی در نوسانند.»
علی باقرلی در نهایت می نویسد: «جان کلام اینکه این مضمون و این جنس سینما، از دنیای حاتمی کیا دور است و به گروه خونی او نمی خورد و فتح گیشه برای این فیلمساز برجسته ما، نباید به قیمت از دست رفتن اعتبار وی باشد. زمان نشان داده که وی فیلمساز باهوشی است و مطمئناً او با تمرکزی دوباره می تواند جایگاه معتبرش در سینما را حفظ کند.»
سعید احمدی پویا نیز در وبلاگ (هست شب) در مطلبی تحت عنوان “همیشه، یک پای قضیه می لنگد” به نقد “دعوت” پرداخته و نوشته است: «نکته‌ی قابل ذکر، فرض اشتباهی‌است که فیلم بر روی آن استوار شده است. فیلم پنج زنی را به تصویر کشیده‌است که کودکشان سقط نشد و مادر و کودک سالم ماندند. بنا به آمار سازمان بهداشت جهانی در هر ساعت 30 زن بر اثر سقط جنین غیر پزشکی می‌میرند و این آمار گاه روزانه به 750 نفر می‌رسد. با این توضیح، آیا این فیلم خیلی غیرواقعی جلوه نمی‌کند که هیچ‌گونه همذات‌پنداری را در ذهن مخاطب برنمی‌انگیزد و مخاطب احساس می‌کند که فیلم با هر ترفندی می‌خواهد اعلامیه‌ای بر علیه “سقط جنین” باشد، بدون آن که زوایای آن کاویده بشود و نتیجه‌‌گیری به مخاطب واگذار شود. شاید این بار کارگردان مولف سینمای ایران، سوژه بکری برای فیلم یافته‌است و از فضاهای همیشگی خود فاصله گرفته‌است، اما برای آن که از جنس آدم‌های قصه‌اش نیست و دنیای او با آنها فاصله نجومی دارد، نتوانسته است قصه آنها را خوب تعریف کند و به قول شازده کوچولو، همیشه، یک پای قضیه می‌لنگه!»
در کنار تمام این ها روزنامه ی اعتماد ملی در مطلبی با عنوان “دعوت به گفت‌وگو درباره موضوعی مهم که مسکوت گذاشته شده است” به نقد “دعوت” پرداخته است.
نویسنده ی این تحلیل ابراهیم حاتمی‌کیا را فیلمساز مهمی می داند که بخشی از اهمیتش را از موضوع‌هایی می‌گیرد که درباره‌شان فیلم می‌سازد و حاتمی کیا را از معدود کارگردانانی می داند که در فیلم‌هایش درباره چیزهایی حرف می‌زند که به “مساله” تبدیل شده‌اند و برای همین موضوع‌های مطرح شده در فیلمهای او قابلیت این را دارند که به موضوع گفت‌وگوهای عمومی اجتماعی و حتی سیاسی تبدیل شوند. وی در ادامه می نویسد: «اما این سخن بدین معنا نیست که پاسخی که او به مساله طرح شده می‌دهد بهترین پاسخ باشد یا حتی توصیفی که از مسأله می‌کند، توصیفی کامل باشد. او معمولا توصیف و پاسخ خودش را به مسأله مطرح‌شده می‌دهد و خودش آدمی انتزاعی نیست. او معمولا کسانی را نمایندگی می‌کند و این یکی دیگر از دلا‌یل اهمیت حاتمی‌کیا و سینمای او است.»
نویسنده ی اعتماد ملی موضوع “دعوت” یعنی (سقط جنین) را مورد بررسی قرار داده و نوشته است: « مسأله‌ای که اگرچه گریبانگیر زنان و حتی مردان بسیاری است، اما در این باره در فضای عمومی کمتر گفت‌وگو می‌شود. حاتمی‌کیا در دعوت تمام تلاش خود را به کار بسته تا کاری بی‌طرفانه و توصیف‌گر ارائه کند، اما در نهایت می‌توان گفت دعوت فیلمی است علیه سقط جنین. در این فیلم اگرچه به مصائب زنانی که دچار بارداری ناخواسته می‌شوند، اشاراتی می‌شود اما آنچه می‌توان از فیلم نتیجه گرفت، تعریضی ظریف به سقط جنین است. در دعوت بارها تاکید می‌شود که کودک هدیه خداوند است و حتی تاکید می‌شود کودک به دعوت ما (زن و مردی که کودک حاصل رابطه آنان است) آمده است. طبیعی است که طرح چنین دیدگاهی از منظری فمینیستی قابل نقد باشد و احتمالا بتوان این دیدگاه را از زاویه حقوق زنان و تاثیری که در زندگی و انتخاب‌های پیش‌روی زنان می‌گذارد به چالش کشید. با این همه نباید از کارگردانی که خود دارای اعتقادها و دیدگاه‌هایی روشن است انتظار داشت که طبق اعتقادهای دیگران فیلم بسازد. حاتمی‌کیا فیلم خودش را ساخته و دیدگاه خودش را طرح کرده است. اهمیت او در پاسخی نیست که به مساله چالش‌برانگیز (سقط جنین) داده، بلکه در انتخاب این موضوع و گشودن بحثی درباره آن است. او مساله‌ای را طرح کرده و پاسخ خود را به این مساله داده و این نه تنها پایان کار نیست که تازه آغاز کار است.»
نویسنده در ادامه نوشته است: «می‌توان گفت این فیلم دعوتی است به گفت‌وگو درباره موضوعی مهم که مسکوت گذاشته شده است. حاتمی‌کیا سعی کرده است زنانی از طیف‌های مختلف را در برابر این مسأله قرار دهد و همین موضع این امکان را برای تماشاگر فراهم کرده است همچنان که امکان ارزیابی و مقایسه موقعیت‌های مختلف را پیدا می‌کند، امکان ارزیابی و مقایسه مواجهه کارگردان با موقعیت‌های مختلف را نیز داشته باشد.»
وی اپیزود اول را برای “دعوت” شروعی مایوس‌کننده می داند و بازی مهناز افشار را اغراق آمیز و معمولی ارزیابی می کند. نویسنده ی اعتماد ملی در ادامه می نویسد: «تکیه بر اغراق در داستان دوم نیز ادامه دارد و سحر جعفرجوزانی و محمدرضا فروتن در نقش زن و وشوهر شهرستانی و مهاجر به تهران با لهجه غلیظ و اغراق‌شده که نمونه‌اش را فقط در برنامه‌های طنز تلویزیون دیده‌ایم، علی‌رغم اینکه بازی‌هایی به مراتب بهتر از بازیگران داستان اول ارائه می‌دهند، ما را به این نتیجه قطعی می‌رساند که ابراهیم حاتمی‌کیا در پرداخت شخصیت‌هایی که در تجربه زیسته‌اش با زندگی‌شان آشنایی چندانی ندارد، موفق نیست، به خصوص که از داستان سوم فیلم با ورود گوهر خیراندیش در نقش پیرزنی مذهبی و سنتی که دچار بارداری ناخواسته شده، به یکباره انگار اوج می‌گیرد و این روند در داستان‌های بعدی نیز ادامه می‌یابد.»
این نویسنده به نکته‌ای که به لحاظ منطقی در فیلم قابل‌تأمل است می پردازد و اینچنین می نویسد: «به هر روی دعوت فیلم مهمی است، نه تنها از این جهت که فیلم خوبی است، بلکه بیشتر از این جهت که باب بحثی را گشوده است که علی‌رغم اهمیتش مسکوت گذاشته شده و این یکی از ویژگی‌های سینمای حاتمی‌کیاست که سینمایی معطوف به مسأله است.»
پاسخ حاتمی کیا به منتقدان
اما حاتمی کیا نیز در خصوص نقدهای منفی کارش در نشست مطبوعاتی “دعوت” اعلام کرد: اگر طبق خواسته منتقدان فیلم بسازم سقوط می کنم.
وی “دعوت” را فیلمی شخصی دانست و افزود: من سراغ موضوع هایی می روم که رنگ و بویی از من داشته باشند و نمی توانم طبق خواسته منتقدان مسیرم را در سینما تغییر دهم. منتقدانی که واقعاً چیزی غیر از تصویر خود در آینه نمی بیند و با چشمان کور به سالن سینما می روند. من در “دعوت” خطر کردم و پنج قصه را کنار هم قرار دادم به گونه ای که مخاطب زمان اتمام فیلم با تأمل و سکوت همچنان روی صندلی می نشیند. من خودم را آدمی حکیم ندیدم که بخواهم درباره سقط حکم صادر کنم.
این فیلمساز “دعوت” را از آن خود دانست و گفت: این نظر برخی منتقدان است که “دعوت” را متعلق به سینمای من نمی دانند. این فیلم از آن من است. من حق دارم سراغ هر موضوعی که دوست دارم بروم و نباید برای آن به کسی جواب پس بدهم. من ابراهیم حاتمی کیا “دعوت” را ساخته ام و نمی خواهم پشت مخاطب باشم. من تمام تلاشم را می کنم به آنچه در ذهن دارم وفادار باشم.
حاتمی کیا در پایان تأکید کرد اگر طبق خواسته منتقدان فیلم بسازد آینده ای خوشایند نخواهد داشت و دچار سقوط می شود: «من قبله خودم را می شناسم و قطب نمایم را در دست دارم تا مسیر فیلمسازی ام را طبق نظر خودم تشخیص دهم و پیش بروم.»
اما واکنش های مختلف از سوی منتقدان و مردم بهانه ای شد تا ابراهیم حاتمی کیا در گفتگویی با محسن آزرم، مهدی یزدانی خرم و کریم نیکونظر که در روزنامه ی کارگزان منتشر شد عنوان کند: «بعضی‌ها نسبت به من کینه دارند»
حاتمی کیا در این مصاحبه گفت: «از جریان نقد انتظار می‌رفت وقت بگذارد و تحلیل کند و نسبتی بین مخاطب و فیلمساز ایجاد کند. اما متاسفانه چنین اتفاقی نیفتاد.»
وی با اشاره به نقد امیر قادری گفت: «امروز داشتم نقدی از «امیر قادری» را می‌خواندم که پر از نیش و نوش بود. نمی‌دانم عذاب وجدان گرفته که این را چاپ کرده، یا نه. اگر صدق باشد که باید بگویم عذاب وجدان گرفته. اگر هم نباشد، دیگر وقتی می‌خواهی بگویی فیلم بد است، خب بگو. مردم هم که دارند می‌روند فیلم را می‌بینند. اینها چیز تازه‌ای نیست و نیش و نوش را من همیشه داشته‌ام.»
وی در ادامه ی این گفتگو با اشاره به استقبال مردم از فیلم “دعوت” و نگاه مثبت سینماداران به این فیلم گفت: «من این‌روزها وقتی به سالن‌های سینما می‌روم، مدیران سینماها به من تبریک می‌گویند و به خاطر فروش فیلم از من تشکر می‌کنند. خب، من هم شرمنده آنها نیستم. ولی الآن لحن این جوان‌هایی را ببینید که درباره «دعوت» می‌نویسند. انگار قسم خورده‌اند که فیلم را له کنند. حالا من این را به حساب جوانی می‌گذارم، ولی چرا این کینه‌ها را دارید؟ مگر من چه کرده‌ام؟
بعضی وقت‌ها حس می‌کنم دوستان منتقد دوست دارند اگر علمی هم وجود دارد، آن را زمین بزنند. انگار لذت می‌برند. من کسی نیستم که دیگران را تحقیر کنم یا توهینی به کسی بکنم. مرد این ماجرا به‌نظرم «خسرو دهقان» است. او لوطی است. در لوطی‌گری هم حرفی نمی‌زند. می‌فهمم او از کدام فیلم من خوشش نیامده و خودش هم گاهی بروز می‌دهد. اما شما رفتار او را ببینید و مقایسه کنید با رفتار باقی منتقدها. من چه کرده‌ام که به خودشان حق می‌دهند با من این‌طور حرف بزنند؟ من که تلاشم را کرده‌ام. حالا درنیامده. من اصلا در مقام دفاع از فیلم نیستم. این هم فیلمی است مثل باقی آثار من. می‌توانید با من راحت و طبیعی برخورد کنید. ولی وقتی با چیزهایی خارج از متن به فیلم پرداخته می‌شود، دیگر به این راحتی‌ها نمی‌توانم با آن کنار بیایم.»
وی با اشاره به نقد سایت «الف» درباره فیلم “دعوت” اظهار داشت: «سایت “الف” مطلب بلندی نوشته و نویسنده‌اش به من گفته «برو فیلم جنگی‌ات را بساز.» من پشت این نقدها یک اراده سیاسی می‌بینم، اما بحثم بر سر نقد سر جای خودش است. من تشنه شنیدن نقدم. فیلمی ساخته‌ام در 5 قطعه و کاملاً مشخص است حفظ مخاطب با چنین فیلمی چه‌قدر سخت است. مثل این است که قرار بوده با چهار چرخ بروی و حالا یک چرخ را از دست داده‌ای. خب، من این کار را کرده‌ام و به‌نظرم این باید در کار «ابراهیم حاتمی‌کیا» امتیازی به حساب بیاید که تجربه تازه‌ای کرده، نه اینکه بنویسیم اصلاً بلد نیست فیلم اپیزودیک بسازد… یعنی من نمی‌توانستم یک قصه را‌بردارم و فقط همان را فیلم کنم؟ دوستان هم باید متوجه شوند که می‌خواسته‌ام تجربه‌ای بکنم و مهندسی تازه‌ای را در فیلم اجرا کنم. چرا این را نمی‌بینند؟ خب، بگویید او می‌خواسته تجربه کند. آن هم در برابر تماشاگری که بعد از اپیزود دوم دست من برایش رو می‌شود و دیگر چیزی ندارم که تماشاگر را با آن مشغول کنم.»
حاتمی کیا در ادامه ی این مصاحبه گفت: «سوال من این است که چرا فیلم دارد اینقدر خوب می‌فروشد؟ نمی‌شود گفت تماشاگرانی که فیلم را می‌بینند آدم‌های بی‌سوادی هستند. به خدا بین آنها آدم‌های تحصیلکرده و روشنفکر پر است. هر کدام هم نظر خودشان را دارند. اما نقدها چه می‌گویند؟ به چیزهایی استناد می‌کنند که از حوزه نقد خارج است. آقای «مصطفی جلالی‌فخر» که هم دکتر است، هم روشنفکر و هم منتقد. نوشته‌اند که من عضو یک گروه عجیب و غریب و مخفی‌ام و آقای «شمشیری» درباره آینده برایم پیشگویی می‌کند و ایده فیلم را ایشان به من داده است. واقعا نقاد باید این‌طور باشد؟ برای همین‌هاست که فکر می‌کنم جریان نقد متناقض است و صادق نیست. من فیلم “دعوت” را ساخته‌ام و ان‌شاءالله کتابش را هم چاپ می‌کنیم و می‌بینید که چه‌قدر برایش زحمت کشیده‌ایم. حالا در نیامده؟ سر خون به می‌سلامت… اصلاً اشکالی نیست، ولی من این راه‌ها را رفته‌ام. این نبوده که از جشنواره خارجی آمده باشم و به من فیلمنامه‌ای داده باشند تا آن را بسازم. من کارهای خودم را کردم. اگر جواب نداد، بازهم خوب است. این شکست‌ها خیلی برای ما خوب است.»