عباس کیارستمی در مصاحبه با هالیوود ریپورتر
هیچ گاه وضعیت ایران تا این اندازه تاریک نبوده
کلارنس سول
عباس کیارستمی، کارگردان ایرانی و برنده نخل طلایی جشنواره کن که دو فیلم اخیر خود را در خارج از ایران ساخته، می گوید بی ثباتی سیاسی باعث ازبین رفتن خلاقیت های هنری شده است.
کیارستمی هر فصل یک کارگاه فیلمسازی در تهران برگزار می کند؛ درواقع این برنامه ای است که ارتباط این فیلمساز را با کشورش و نسل جدیدی که مشتاق فراگیری است و شاید روزی جای او را بگیرد، حفظ می کند.
او می گوید که این تجربه بسیار عالی بود، ولی در آخرین کلاس هیچ یک از دانشجویان کار جدیدی برای بحث و گفتگو ارائه نکردند.
این کارگردان ۷۲ ساله دراین خصوص به هالیوود ریپورتر گفت: “من به آنها گوشزد کردم که دیگر سر کلاس حاضر نخواهم شد، زیرا از دستشان ناراحت شدم.” او در سفر اخیر خود به هنگ کنگ در جشنواره بین المللی “سینه فن” هنگ کنگ، یک کلاس فیلمسازی حرفه ای برگزار کرده است.
او می گوید که این روزها شرایط در ایران بسیار وحشتناک است. او با اشاره به وضعیت بد اقتصادی و اینکه بسیاری از شاگردانش استطاعت پرداخت هزینه کلاس ها را ندارند، توضیح می دهد که مردم چگونه برای زنده ماندن تلاش می کنند. ازنظر او، بی ثباتی سیاسی، در شرایطی که ایران خود را برای انتخابات آماده می کند، بر کشورش سایه افکنده است. او اقدامات دولت در زمان انتخابات ۲۰۰۹ را به یاد می آورد.
او بدون اینکه به رویداد یا شخص خاصی اشاره کند می گوید که “وضعیت ایران هیچ گاه تا این حد تاریک نبوده”. او در ادامه افزود: ما اکنون با یک علامت سؤال بزرگ روبرو هستیم. شاید معجزاتی در ایران روی دهد تا ملت نجات یابد.” او ابراز امیدواری کرد که شاید انتخابات پیش رو باعث شود چنین معجزاتی به وقوع بپیوندد؛ هر چند او نسبت به این مسأله بدبین است.
او برخلاف برخی از هموطنانش، ازجمله محسن مخملباف و بهمن قبادی، همواره از ابراز دیدگاه های سیاسی خودداری ورزیده. اولین باری که او اظهارنظر سیاسی کرد، در زمان یک کنفرانس مطبوعاتی برای فیلم “کپی برابر اصل” در جشنواره کن بود. او در این کنفرانس گفت که سران جمهوری اسلامی با دستگیری و زندانی کردن جعفر پناهی که می خواسته فیلمی درباره انتخابات جنجال آفرین ۲۰۰۹ بسازد، “به هنر حمله ور شده اند”.
او می گوید: “من سیاستمدار نیستم.” و همچنین گفت که ترجیح می دهد درباره ساخته های فیلمسازان هموطنش، چه اصغر فرهادی وچه محمد رسول اف، صحبت نکند. او در ادامه می افزاید: “به خودم قول داده بودم که دیگر در مورد فیلم های پناهی نظر ندهم، چرا که این کار را نمی توانم آزادانه انجام دهم.” او گفت که حتی فیلم اخیر پناهی به نام “پرده بسته” را که فیلمنامه اش برنده جایزه در جشنواره برلین سال جاری شد، ندیده است.
از کیارستمی معمولاً سؤالات سیاسی پرسیده می شود، زیرا مسیر خلاقانه او نیز به مدت چندین سال ازسوی سران جمهوری اسلامی دچار موانعی شده است. برخی از فیلم هایی که او قبل از انقلاب ۱۹۷۹ ساخته، ممنوع شده اند [و نسخه مادر یکی از این فیلم ها تحت عنوان “گزارش” ازبین رفته است]؛ برخی دیگر نیز که پس از استقرار دولت کنونی ساخته شده اند با مشکلاتی مواجه گشته اند. در اکثر فیلم های او به مضمون های تابو در جامعه ایران اشاره شده که از آن جمله می توان به فیلم “طعم گیلاس” با موضوع خودکشی یا “ده” با موضوع مشکلات زنان اشاره کرد.
او در این باره می گوید: “زمانی که شما مشکلات داخلی دارید، این مشکلات سر از خیابان در می آورند. زیرا من معتقدم که روابط و مشکلات داخل خانواده درواقع مشکلات اجتماعی اند؛ همان طور که یک زن و شوهر زمانی که صبح منزل را ترک می کنند، جزو جامعه محسوب می شوند.”
تمایل او برای استفاده از استعاره باعث شده تا بسیاری از ناظران تصمیم او برای ساخت فیلم در خارج از ایران را به عنوان اقدامی برای مقابله با محدودیت ساخت فیلم در ایران تعبیر کنند. ولی آیا واقعاً اینطور است؟ کیارستمی دراین خصوص اظهارنظری نمی کند. او می گوید صرفاً قصد داشته “تجربیات جدید به دست آورد”.
او در پاسخ به اینکه آیا تجربه ساخت فیلم در ایتالیا و ژاپن او را از محدودیت های فرهنگی ای که در ایران با آنها مواجه بوده، رهانیده است یا خیر، پاسخ می دهد: “در دو فیلم آخرم با محدودیت های بیشتری مواجه بودم. بیشترین مشکل ام انتقال عقاید و احساساتم به بازیگران و عوامل محلی بوده که همواره ازطریق مترجمان شفاهی انجام شده. من نه می توانم از کار آنها تمجید کنم و نه می توانم احساساتم را آنطور که باید، نشان دهم. مثل یک کابوس است؛ مثل این است که دارید خواب می بینید و ارتباط شما با جهان خارج قطع شده.”
او می گوید که با توجه به شرایط موجود و وضعیت مردم اش، فعلاً امید چندانی به ساخت فیلم در ایران ندارد. “درحال حاضر، هنر در ایران به طور کلی با سیاست عجین شده؛ و این مسأله بیش از آنچه که لازم است، دچار سیاست زدگی می شود. به همین دلیل نظردهی روی یک فیلم بسیار سخت شده.”
او در پایان با اشاره به یک مثال گفت: “یک خانم روانکاو ایرانی-آمریکایی از زنان ایرانی مصاحبه هایی بعمل آورده بود و کتابی درباره تجربیات اش با زنان ایرانی منتشر کرده بود. او یک نسخه از این کتاب را نیز برای یک ناشر در آمریکا فرستاد. ناشر آمریکایی از انتشار این کتاب خودداری کرد و گفته بود که دلیل عدم چاپ آن، فروش کم این کتاب است.” کیارستمی در ادامه افزود: “این ناشر گفته بود که من می خواهم کتابی چاپ کنم که معضل زنان ایرانی را نشان دهد، نه نکات مثبت آنان را. متأسفانه این واقعیت است: انگار درحال حاضر رنج هایی که ما می کشیم کافی نیست.”
منبع: هالیوود ریپورتر