امید معماریان
درحالی که مشکلات ناشی از سهمیه بندی بنزین بدون اعلام نرخ آزاد آن همچنان ادامه دارد، شورای اقتصاد با سرمایه گذاری بیش از دوهزار میلیارد تومان برای افزایش توان پالایشگاهی کشور به ویژه تولید بنزین موافقت کرد. مقامات دولتی به جزییات چنین سرمایه گذاری ای که به گفته کارشناسان بدون مشارکت سرمایه گذاران خارجی درشرایط تحریم چشم انداز روشنی ندارد.
برخی کارشناسان معتقدند اختصاص 2000 میلیارد تومان برای توسعه ظرفیت تولید بنزین، حتی در صورت عملی بودن، با توجه به ماهیت دراز مدت بودن نوع سرمایه گذاری، پاسخی برای مشکلات کوتاه و میان مدت به وجود آمده دراثر سهمیه بندی بنزین نخواهد بود. علاوه برآن توسعه ظرفیت های پالایشگاهی با توجه به تجربیات سالهای گذشته، نیازمند سرمایه گذاری های خارجی است که با توجه به تحریم های درنظر گرفته شده در قعطنامه های اول و دوم شورای امنیت سازمان ملل و قطعنامه تحریم سومی که هنوز احتمال صدور آن منتفی نیست، عملا دور از انتظار به نظر می رسد.
تصمیم سرمایه گذاری یاد شده پس ازآن اعلام شد که رییس جمهوری طی روزهای بعد ازجیره بندی، ازاینکه ایران درآینده به یکی ازصادرکنندگان بنزین تبدیل خواهد شد سخن گفت. به نوشته ایرنا، “این تصمیم شورای اقتصاد به درخواست وزارت نفت صورت گرفته است و براساس آن مبلغ بیست هزار و هفتصد و پنجاه و نه میلیارد و هشتصد و بیست و یک میلیون ریال برای توسعه ظرفیت پالایشگاهی کشور هزینه می شود.”
این میزان سرمایه گذاری قرار است صرف اجرای دوازده طرح تعمیر، نگهداشت و پایداری عملیات در پالایشگاه های آبادان، تهران، لاوان، تبریز، بندرعباس، اراک، کرمانشاه، شیراز، اصفهان و دیگر مناطق، دو طرح توسعه و بهینه سازی فرآیند پالایشگاه های بندرعباس و لاوان، یازده طرح توسعه و بهینه سازی تأسیسات نفتی موجود در مناطق آبادان- ماهشهر، تهران- تبریز، اصفهان- مارون، اسلام آباد- اصفهان، کرمانشاه، پالایشگاه بندرعباس، بندرماهشهر و دیگر مناطق و همچنین طرح احداث تأسیسات نفتی در جزیره قشم می شود.
فشاربرای اعلام بنزین قیمت آزاد
سرمایه گذاری گسترده برای افزایش امکانات پالایشگاهی درحالی دردستور کارمسئولین قرارمی گیرد که دولت ازپاسخگویی نسبت به تبعات کوتاه مدت سیاست جیره بندی بنزین، طفره می رود. اعلام نکردن بنزین قیمت آزاد توسط دولت و پافشاری رییس جمهوری مبنی براینکه مردم با مقدار بنزینی که دراختیارشان قرارمی گیرد زندگی کنند، موجب شده است که عده ای ازنمایندگان مجلس برای ارائه لایحه ای دوفوریتی با هدف درخواست از دولت برای ارائه بنزین آزاد وارد عمل شوند.
یکی ازنمایندگان مجلس شورای اسلامی به ایسنا گفته است که عده‌ای از همکارانش درصددند تا با این طرح دولت را ملزم کنند بنزین را با نرخ آزاد عرضه کند:” در قانون بودجه سال 86 دولت مجاز شده تا بنزین را با نرخ آزاد عرضه کند اما به دلیل اینکه کلمه «مجاز» آمده است دولت این گونه برداشت کرده که ملزم نیست این کار انجام شود.”
قراراست عده ای از نمایندگان استفساریه از این کلمه و قانون را درصحن علنی مجلس مطرح کنند تا تفسیر کلمه مشخص شود:” همچنین تعدادی از نمایندگان می‌گویند که بنزین به قیمت تمام شده در جایگاه عرضه سوخت به فروش برسد و تعدادی نیز می‌خواهند که دولت عرضه بنزین را به بخش خصوصی واگذار کند تا این بخش خود واردکننده و عرضه کننده‌ی آن باشد.”
به موجب طرحی که نمایندگان یاد شده قرار است مطرح کنند، از دولت خواسته خواهد شد تا برای عرضه بنزین آزاد هم سقف تعیین کند. به این معنا که اگر یک خودرو سواری 100 لیتر در ماه سهمیه دارد، بتواند 200 لیتر یا مقداری که به توافق مجلس خواهد رسید، به صورت آزاد مصرف کند. اگرچه این موضوع هنوز نهایی نشده است، اما نشان دهنده فشارهای گوناگونی است که از هم اکنون درخصوص پایان یافتن کارت های بنزین دردست مردم، به مسئولان وارد می شود وآنها را به چاره اندیشی انداخته است.
واردات بنزین، کانون آسیب پذیردولت
درحال حاضر منابع مختلف رقم واردات بنزین ایران را بین سی تا چهل میلیون لیتر تخمین می زنند که نزدیک به پنجاه درصد ازمصرف بازار داخلی را شامل می شود. طی روزهای گذشته مسئولان وزارت نفت اعلام کردند که با صرفه جویی های به عمل آمده، 14 درصد از واردات بنزین کاسته شده است. دولت تلاش می کند تا با مقاومت دربرابر ارائه بنزین آزاد تا آنجا که ممکن است نیازخود را به واردات بنزین کاهش دهد. واردات بنزین یکی از کانون های آسیب پذیر برای دولت درمذاکرات هسته ای وتحریم های سازمان ملل به شمار می رود. عمده نگرانی دولت درشتاب برای جیره بندی بنزین آن بوده است که درصورت عملی شدن هرگونه تحریمی بر روی صنایع نفت وگاز و یا حتی واردات بنزین، آسیب پذیری کشور و دولت دربرابر تبعات آن کاهش یابد.
با این وجود، دولت همزمان با فشارهای روزمره، چندی پیش به همراه مجلس با توافق بر سر لایحه توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت توافق کردند که تا سال 1391 صادرات بنزین و گازوئیل آغاز شده و واردات این دوکالا هم کاملاً ممنوع شود. موضوعی که طی ماه های آینده معلوم خواهد شد که با توجه به میزان مصرف داخلی وتوان تخصصی دولت درافزایش تولید داخلی تا چه میزان عملی خواهد شد.
براساس ماده واحده این لایحه، دولت مکلف است در جهت توسعه حمل و نقل درون شهری و برون شهری کشور و مدیریت بر مصرف سوخت اقداماتی همچون اصلاح و توسعه شبکه حمل و نقل ریلی، اصلاح قیمت ها، بهسازی یا از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، تبدیل خودروهای بنزین سوز به دوگانه سوز، استفاده از سامانه هوشمند حمل و نقل، ساخت و توسعه شبکه آزادراه ها و بزرگراه های بین شهری و… اقدامات لازم را انجام دهد. یک فوریت این لایحه مدتی پیش در مجلس و با رأی بسیار بالای نمایندگان به تصویب رسید و پیش بینی می شود رسیدگی به کلیات آن به زودی در دستور کار مجلس قرار گیرد.
به گفته مسئولان، روزانه در کشور42 میلیون لیتر بنزین تولید می‌شود، در حالی که تنها در ایام نوروز امسال مصرف روزانه بنزین کشور به حدود 90 میلیون لیتر رسید، ولی با اجرای طرح ساماندهی، مصرف روزانه بنزین کشور به حدود 50 میلیون لیتر در روز رسیده است.
کوهکن: نشنیده ام که بنزین نرخ دوم اعلام نخواهد شد
ازسوی دیگر محسن کوهکن عضو هیات رییسه مجلس شورای اسلامی احتمال اعلام نرخ دوم بنزین را رد نکرده و آن منوط به مشاهده تاثیرات طرح سهمیه بندی دانسته است. اوگفته که “ اگر قرار باشد دولت تا آخر سال بنزین آزاد عرضه نکند، باید لایحه‌ای برای اصلاح قانون سهمیه‌بندی به مجلس بیاورد:” اینکه دولت تاکنون نرخ دوم بنزین(عرضه بنزین آزاد) را اعلام نکرده، خلاف قانون نیست، زیرا ما در قانون برای این موضوع تاریخ قرار نداده بودیم. بنابراین باید تا چند ماه آینده صبر کنیم و ببینیم که آمار و اطلاعات مصرف سوخت در کشور چگونه می‌شود و آن زمان برای نرخ دوم بنزین برنامه‌ریزی انجام دهیم.”
کوهکن به ایسنا گفته است که تا کنون ازدولت ومسئولان مربوطه کلمه ای مبنی براین که نرخ دوم بنزین را اعلام نخواهند کرد نشنیده است:”: آنچه من شنیده‌ام کلمات “تاکنون” و “در حال حاضر” بوده است، اما اگر معاون رئیس جمهور عنوان کرده که دولت می‌خواهد تا آخر سال نرخ دوم بنزین را اعلام نکند، باید از سوی دولت لایحه‌ای جهت اصلاح قانون قبلی به مجلس بفرستند، تا مجلس آن را مورد بررسی قرار دهد و در صورتی که به این نتیجه برسد که لازم نیست تا آخر سال نرخ دوم بنزین اعلام شود، از مصوبه قبلی خود عدول کند.”
ازسهمیه جهانگردی تا امتیازویژه برای ایثارگران
نحوه و تاثیرات سهمیه بندی بدون درنظرگرفتن تاثیرات آن در برخی بخش ها همچون توریسم وناوگان حمل ونقل شخصی، عملا باعث شده است که مشکلاتی دراین حوزه پدید بیاید. به گونه ای که حتی سفرهای تابستانی مردم با توجه به سهمیه بندی های موجود عملا امکان ناپذیرشده است به نحوی که یکی ازنمایندگان مجلس پیشنهادکرد که سهمیه خاصی برای بنزین لازم سفرهای مردم اختصاص داده شود.
ازجمله دیگر پیامدهای سهمیه بندی بنزین می توان به پدیده هایی مانند عرضه سوخت ناخالص وکارت های بنزین دربازار آزاد اشاره کرد. به علاوه با نزدیک شدن به پایان میزان بنزین پیش بینی شده درکارتها پیش از مدت تمدید آن، تلاش برای تغییر برخی سهمیه ها وافزایش سهمیه بندی برای گروه های مختلف ادامه دارد. برای مثال برخی معتقدند که میزان بنزین درنظر گرفته شده برای آژانس های مسافری ویا سیستم حمل ونقل خصوصی کفایت نمی کند. برخی هم معتقدند برخی اقشار باید امتیازهای بیشتری را دراین زمینه به خود اختصاص دهند.
ازجمله این افراد می توان اظهارات لاله افتخاری دبیرفراکسیون ایثارگران مجلس اشاره کرد که تصریح کرده که در هفته‌های آینده جلسه فراکسیون ایثارگران تشکیل شده و افزایش سهمیه بنزین جانبازان نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. او به ایسنا گفته است:” هنوز در فراکسیون بحثی در مورد سهمیه‌ی بنزین جانبازان و ایثارگران صورت نگرفته اما با توجه به اعلام نیازی که خود ایثارگران و جانبازان داشتند، این افزایش مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا هرچه سریع‌تر اقدامات لازم انجام شود. به این ترتیب، چنانکه ماجرای سهمیه بندی کالاهای مختلف از سالهای اولیه پس ازانقلاب همواره تبعات وناهنجاری های خاص خود را به همراه آورده، اندک اندک شاهد آن هستیم که تلاش برای افزایش سهمیه ها، آن هم ازطریق امتیازهای ویژه به عنوان یکی از راهبردهای فرار ازسهمیه بندی موجود مورد توجه قرارمی گیرد.