سید محمد خاتمی، در تازه ترین موضع گیری خود خواستار خارج شدن جامعه از وضعیت امنیتی و تغییر قانون انتخابات شد و خطاب به مسولان جمهوری اسلامی تاکید کرد که تغییر فضا به نفع همه است و نمی‌توان با سرکوب، سئوال‌های مردم درباره انتخابات را انکار کرد.خاتمی که در16 آذر 1383 در پاسخ به دانشجویانی که علیه او شعار میدادند گفته بود “بعد از من کسانی خواهند آمد که عمل خواهند کرد و شما نتیجه عملشان را خواهید دید” از روز کودتای انتخاباتی تاکنون چه مواضعی در قبال حکومت از سویی و مردم از سوی دیگر اتخاذ کرده است. در این گزارش به بررسی مواضع وی در چند ماهه اخیر پرداخته ایم.
سوال با سرکوب از بین نمی رود
رئیس جمهور سابق ایران روز گذشته در جمع فعالان دانشجویی دانشگاههای تهران، خواستار تغییر نحوه برگزاری انتخابات شد و اعلام کرد مادامی که نحوه برگزاری انتخابات تغییر نکند، حضور اصلاح‌طلبان در این عرصه بی‌معنی است.
این اولین باری نیست که آقای خاتمی از نحوه برگزاری انتخابات انتقاد می کند. او دو سال پیش هم در کرمان با انتقاد از قانون فعلی انتخابات در ایران گفته بود: “به صراحت می‌گویم قانونی که الان داریم، قانون عادلانه‌ای نیست”.
او در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر لزوم خارج شدن جامعه از وضعیت امنیتی اظهار داشت: “با برچسب خائن زدن، برانداز خواندن و سرکوب کردن، سئوال جامعه از بین نمی‌رود و نمی‌توان با سرکوب، سئوال‌های مردم درباره انتخابات را انکار کرد.”
به گفته این شخصیت اصلاح طلب، “مردم سالم‌ترین و نجیب‌ترین حرکت را از خود نشان دادند که نشانه بلوغ این ملت است. صدها هزار نفر از مردم بسیار آرام و بدون سازماندهی آمدند و اعتراض ساده‌ای کردند، ولی متأسفانه حوادثی که به دنبال آن پیش آمد، سبب افزایش بی‌اعتمادی شد”.
رئیس جمهور سابق ایران افزود: “کاش به جای این همه محدودیت و این حجم ناسزا، حاکمیت از آقای موسوی می‌خواست که به صحنه آمده و این جنبش را مدیریت کند تا جنبش از مسیر خود منحرف نشود”.
آقای خاتمی ادامه داد: “اگر شعاری در متن جامعه مطرح می‌شود که اکثریت جامعه آن را نمی‌پسندند، نگوییم که بیگانگان و دشمنان دخالت کرده‌اند. البته دشمن از فضای ناسالم هم سوءاستفاده خواهد کرد”.
به اعتقاد این عضو مجمع روحانیون مبارز، “جنبش ایرانی حرکتی خلق‌الساعه و التهابی عاطفی نیست که با یک انگیزه روانی به‌وجود بیاید و با ترس از بین برود؛ بلکه بسیار عمیق و گسترده است.”
رئیس جمهور سابق ایران با بیان اینکه “اگر با حرکت و اعتراض مدنی مردم برخورد شود ممکن است اعتراض مدنی به آن گستردگی وجود نداشته باشد” در عین حال یادآور شد که: “چون اصل تقاضا و طلب در جامعه وجود دارد و مورد سرکوب قرار گرفته است، به صورت‌های دیگری ظهور و بروز می‌کند که آن وقت همه در این زمینه زیان می‌بینند”.
آقای خاتمی با تاکید بر اینکه مسولان جمهوری اسلامی “نباید انتظار داشته باشند که فقط آنچه مورد تایید آنهاست بیان شود” افزود: “امروز آدم‌هایی که برای انقلاب زحمت کشیده‌اند، مورد جفا قرار می‌گیرند و با یک جنگ روانی و ایجاد فضای امنیتی، به عنوان دشمن و منحرف معرفی می‌شوند.”
به گفته او، “دور افراد خط کشیدن و دایره خودی را محدود کردن و بخش‌های مهمی از جامعه را خارج از دایره خودی معرفی کردن، بی‌انصافی است.”
اولین واکنش ها
جمله معروف خاتمی در 16 آذر 1383 در دانشگاه تهران مبنی بر اینکه “بعد از من کسانی خواهند امد که عمل خواهند کرد و شما نتیجه عملشان را خواهید دید” هر چند در آن زمان با واکنش تند دانشجویان و همچنین جامعه سیاسی کشور مواجه شد اما اکنون به عنوان یکی از کلیشه های جنبش سبز در سایت ها، وبلاگ های و پایگاههای اجتماعی جوانان ایرانی به چشم میخورد. خاتمی که خود ابتدا رقیب اصلی محمود احمدی نژاد در انتخابات دهم بود، به نفع میرحسین موسوی کنار رفت و از هوادارانش خواست به نخست وزیر زمان جنگ رای دهند. او و حامیان درون حکومتی اش که هرگز تصور تقلبی به بزرگی 22 خرداد را نمی کردند با آوردن میرحسین موسوی به صحنه انتخابات گمان کردند می توانند توطئه ها را خنثی کنند. در آن زمان خاتمی در بیانیه ای که از انصراف او از کاندیداتوری در انتخابات خبر می داد با بیان اینکه “ملت ایران تا رسیدن به جایگاهی که باید در تاریخ داشته باشد و شایسته آن است، فاصله زیادی دارد” ناکارآمدی‌ها، کج‌روی‌ها، بدفهمی‌ها و بی‌تدبیرها را از عوامل ایجاد چنین فاصله‌ای برشمرد و خاطرنشان کرد: “چنین عواملی سبب شده است که روند و روالی که جامعه ما برای رسیدن به آن جایگاه داشته است، با خلاء روبه‌رو شود”.
او مدتی بعد در واکنش به مناظره انتخاباتی میرحسین موسوی و محمود احمدی نژاد، اظهار داشت: “آنچه را که از این مناظره دیدم، تقابل کامل بی‌هنری با هنرمندی بود و بی‌هنر کسی است که اثبات خود را در نفی دیگران می‌بیند و برای نقد کردن دیگران برای اثبات خویش، به هر دروغ و هر بهتانی متوسل می‌شود”.
سرکوب اعتراضات
رئیس جمهور سابق ایران در اولین واکنش به کشتار، بازداشت و سرکوب مردم توسط حکومت با انتشار بیانیه ای در 31 خرداد ماه، خواستار آزادی سریع دستگیر شدگان و بازکردن راههای ارتباطی و اطلاع رسانی شد و اعلام کرد: “ضرب و جرح و ارعاب که نمونه تأسف آور آن را در روز شنبه شاهد بودیم و موجی از دستگیری از زنان و مردان و نخبگان سیاسی و فرهنگی کشور از اولین ساعات اعلام نتایج تاکنون و ممانعت از اجتماعات آرام و باوقار مردم که از نشانه های فرهنگ بالای هموطنان است، مشکلات را افزون می کند”.
او با تاکید بر اینکه “ارجاع امر به مرجع یا مراجعی که باید حافظ حقوق مردم و مجری انتخابات سالم و آزاد و ناظر بر آن باشند، ولی خود مورد انتقاد و شکایت اند راه حل مسأله نیست” خواستار تشکیل هیاتی عادل، کاردان، بیطرف و شجاع که به ویژه مورد اعتماد معترضان هم باشد و پذیرش داوری منصفانه آن هیأت از سوی مسولان جمهوری اسلامی شد.
خاتمی همچنین هشدار داد که: “فرصت ها به سرعت می گذرد و به تهدید تبدیل می شود، در حالی که بر این باورم که هنوز راه رهایی از این وضعیت آشفته بسته نیست و نیازی به امنیتی کردن و نظامی کردن فضا ندارد”.
دیدار با خانواده زندانیان و شهدای سبز
خاتمی سپس در منزل شهدای جنبش سبز همچون سهراب اعرابی، اشکان سهرابی، کیانوش آسا، مسعود هاشم زاده و خانواده های زندانیان سیاسی و مطبوعاتی حاضر شد و ضمن ابراز همدردی با آنها گفت: “اگر اولین حادثه‌ای که منجر به کشته شدن عده‌ای شد روز 25 خرداد باشد، امروز چهلم آنان است؛ گرچه در این مدت بر عدد کشته‌شدگان و دستگیر شدگان افزوده شده است و چه خوب بود که سنت اربعین (چهلم) این عزیزان را در اجتماعی بزرگتر که مطمئنا صدها هزار نفر در آن شرکت می‌کردند اجراء می‌کردیم که متاسفانه از این امر جلوگیری کردند”.
نامه به شاهرودی
او همزمان همراه با میرحسین موسوی در نامه ای مشترک به رئیس قوه قضائیه نوشت: “برخوردهای خشونت آمیز با اجتماعات و افراد عادی و نیز حمله به مجتمع های مسکونی و منازل مردم به جرم اینکه اعتراض خود را با ذکر مبارک الله اکبر نشان می دهند و ضرب و جرح زنان و مردان وتخریب ساختمان و ویران کردن و مسایلی صورت می گیرد که با هیچ یک از معیارهای قابل قبول جمهوری اسلامی سازگار نیست و نتیجه ای جز بد بینی جامعه به نظام نخواهد داشت”.
در نامه مشترک خاتمی و موسوی تصریح شده بود: “دستگیری این شخصیت ها و افراد که غالبا نقش فعال و موثری در خدمت به مردم کشور و جلوگیری از خشونت و رفتارهای غیر مدنی دارند نه تنها مشکلی را حل نخواهد کرد بلکه موجب تخریب افکار عمومی و تشدید نگرانی و ناآرامی هاست”.
آنها از رئیس قوه قضائیه خواسته بودند که “بر حکم مسوولیت شرعی و قانونی و نیز احساس مسوولیتی که در دفاع از حقوق شهروندان دارد نسبت به خاتمه دادن به وضعیت نگران کننده و تحریک آمیز کنونی و جلوگیری از برخورد خشونت آمیز با مردم و آزادی دستگیر شدگان، هرگونه اقدام و مساعدتی را که میسر است مبذول نماید”.
بی اعتباری دادگاهها
خاتمی یک روز بعد از برگزاری اولین جلسه دادگاه نمایشی محاکمه معترضان به انتخابات، آن را نمایشی خواند و اعترافات مطرح شده را فاقد اعتبار عنوان کرد.
رئیس جمهور سابق ایران ضمن انتقاد شدید از روند برگزاری جلسه محاکمات و با تکیه بر حق و حرمت مردم، دادگاه را مغایر با قانون اساسی دانست.
او با تاکید بر اینکه “اعترافاتی که در شرایط خاص بیان شده است، از نظر قانونی هیچ گونه اعتباری ندارد” به بی اطلاعی وکلای متهمان و محاکمه شوندگان از زمان دادگاه و محتوای پرونده اشاره کرده و شرایط برگزاری جلسه را حاکی از “مخدوش بودن شرایط واقعی یک دادگاه علنی” دانست.
به اعتقاد او: “در این جریان به جای ایراد اتهام جدی به متهمان، به اصل نظام، مردم و بسیاری از شخصیت های موثر و معتبر که بیش از همگان برای اسلام و نظام ملت ایران دلسوزی داشته اند اهانت شد و در واقع تکرار مطالبی بود که به کرات برخلاف موازین قانونی و شرعی از برخی تریبون های خاص ابراز شده بود”.
ایستادگی بر احقاق حقوق مردم
سید محمد خاتمی که به اتفاق چهره های شاخصی چون نوه آیت الله خمینی، هاشمی رفسنجانی و بسیاری دیگر از سران جمهوری اسلامی از حضور در مراسم تنفیذ و تحلیف محمود احمدی نژاد توسط آیت الله خامنه ای خودداری کرده بود، در 20 مهرماه هشدار داد که: “نظام با زور دوام پیدا نمی کند”.
او با تاکید براینکه “ما همچنان روی حرف های خودمان هستیم” و با انتقاد صریح و دوباره از نتایج انتخابات گفت: “معتقدیم کسانی که به رای مردم معتقد نیستند و حاضرند در رای مردم تصرف کنند یا آن را نادیده بگیرند، با این انقلاب و جمهوری اسلامی بیگانه‌اند. این راه و رسم ماست و صحبت ما این است بیاییم همین قانون اساسی را پیاده کنیم.
خاتمی که در یزد سخن می گفت، با حمله به کسانی که مخالفان سیاسی خود را به براندازی می کنند اظهار داشت: “نتیجه روش‌هایی که مخالف خود را متهم به براندازی می‌کند، براندازی است. نمی‌توان با برخورد سخت افزاری در وضعیت موجود برای مدت درازی از نظام حفاظت کرد.”
او گفت: “صحبت از دعوای راست و چپ، اصولگرا و اصلاح‌طلب نیست، صحبت سر این است که جریان تنگ‌نظر، خشونت گرا و یک سو نگر متحجر و متوهمی که بسیاری از آنان سابقه چندانی در انقلاب ندارد یا امتحانشان را نداده و یا امتحانشان را به بدی پس داده اند، می‌خواهند همه آنهایی را که نمی‌پسندند از صحنه بیرون کنند نه تنها از عرصه حاکمیت بلکه در جامعه نیز و از نظر آنها حتی اصولگرای با شخصیت هم نباید در جامعه حضور داشته باشد. این جریان اصلاح‌طلب را متهم می‌کند به همه اتهاماتی که شایسته دشمنان انقلاب و اسلام هست و نتیجه اعمال این جریان رقم خوردن عرصه به گونه‌ای است که تصویری از اسلام و انقلاب نشان داده می شود که فقط عده معدودی که امکانات وسیعی در اختیارشان هست از آنها نمایندگی می‌کنند و جز آنها همه باید از صحنه بیرون روند. این جریان باید بداند که با زور نمی‌تواند در متن جامعه و مردم حاکمیت یابد و هیچ‌گاه جا نخواهد افتاد، با زور و با روش‌های پلیسی و نظامی می‌شود برای مدتی روش و شیوه و استراتژی را پیش برد ولی این روش‌ها و استراتژی‌ها نمی‌توانند دوام پیدا کنند”.
خاتمی افزود: “این فضای یک‌جانبه و نسبت ناروا دادن و دفع و رفع و از صحنه بیرون راندن چهره‌هایی که واقعا سرمایه نظام هستند روش‌های نخ نمایی است که عکس خودش نتیجه می‌دهد و قضاوت جامعه قضاوت دیگری خواهد بود چون اکثریت جامعه از آن چه رخ داده و می‌دهد ناراضی است و وقتی در توجیه آن عمل غلط، رفتار غلطی با افراد و شخصیت‌ها می‌شود قضاوت مردم عکس آن چیزی است که مطلوب بعضی جریان هاست”.
برچیدن فضای امنیتی حاکم بر کشور
خاتمی آنگاه با میرحسین موسوی دیدار کرد و این دو رهبر جریان اصلاح طلبی ایران در این دیدار که 23 مهرماه صورت گرفت، خواستار برچیده شدن “فضای امنیتی” حاکم بر کشور شدند و نسبت به “تداوم اوضاع ناگوار کنونی بخصوص ادامه بازداشت ها، محدود کردن آزادی های اساسی بر خلاف قانون اساسی و موازین شرعی و اخلاقی، رواج بد اخلاقی‌ها، تهمت‌زدن‌ها و ناروا گوئی‌ها” ابراز نگرانی کردند.
خاتمی و موسوی خطاب به مسولان نظام تاکید کردند که: “آنچه امروز بیش از هر چیز مورد نیاز است بازگشت به قانون اساسی و پرهیز از نقض، تحریف یا توجیهات ناروا نسبت به این میثاق گرانسنگ ملی است و اگر راه نقد سیاست‌ها و رفتارها بر روی کسانی که در دلسوزی و دلبستگی آنان به جمهوری اسلامی و سرافرازی و استقلال میهن تردیدی نیست، بسته شود، اگر با حضور انتقادی و اعتراض مدنی مردم مقابله شود و اگر تریبون‌های رسمی و رسانه‌هائی که باید در خدمت آرمان‌های انقلاب و مصالح جامعه باشند با جعل، تحریف، دروغپردازی، اهانت و ناروا گوئی فضا را آلوده تر کنند بی‌تردید مناسبترین موقعیت برای فعال شدن جریان‌هایی پدید خواهد آمد که با اصل انقلاب و نظام سر سازگاری ندارند”.
اولین حضور در همایشی عمومی
رئیس جمهور سابق ایران سپس در اولین حضور در همایشی عمومی در جمع هنرمندان اعلام کرد: “کسانی که خود را محور عالم می‌دانند و در این زمینه دچار توهماتی هستند و این توهمات را عین حقیقت می‌پندارند، همچنین دارای خصلتی هستند که می‌پندارند در صورتی می‌توانند باشند که دیگری نباشد و این دیگری یا باید تسلیم توهم آنها شود یا از میان برخیزد، اهل گفت‌وگو نیستند و اگر زور پیدا کنند زور را به جای منطق می‌نشانند. این افراد نه تنها در مسیر گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها مشکل ایجاد می‌کنند بلکه در داخل یک فرهنگ نیز با رفتارهای خود سبب می‌شوند عرصه زندگی بر انسان‌ها تنگ و تنگ‌تر شود.”
او سپس در 9 آبان ماه در دیدار با اعضای شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و علوم پزشکی تهران با تاکید مجدد بر بحرانی بودن اوضاع کشور گفت: “اگر ما که به اصل نظام اعتقاد داریم، نتوانیم حرف بزنیم، دیگران که اعتقادی ندارند، دست به عمل خواهند زد و نتیجه عمل آنها چیزی نیست که مطلوب ما باشد”.
رئیس بنیاد باران تاکید کرد: “ما همچنان در مقام نقد قدرت موجود باقی می مانیم”.
خاتمی همچنین در گفتگو با پایگاه اطلاع رسانی جماران از مسولان کشور خواست که “بپذیرند که در جامعه بحران و مشکل وجود دارد”.
اعتراض براندازی محسوب می شود
خاتمی در دیدار با جمعی از اعضای هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران هم اعلام کرد که “کسی استبداد را تحمل نخواهد کرد”.
او با انتقاد از خشونتی که حکومت در برخورد با اعتراضات پس از انتخابات اخیر ریاست جمهوری در کشور به خرج داده گفت: “اگر خدای نکرده رفتارها و برنامه ها طوری باشد که در ذهن جامعه القاء شود که در این نظام خشونت و ارعاب و تهدید رسمیت دارد و دشمنان هم از این زمینه استفاده کنند، خود نظام بیش از همه زیان می بیند”.
وی سپس پرسید: “آیا در جریان حوادث اخیر، رضایت جامعه و به خصوص نخبگان آن افزایش پیدا کرده است؟ اگر نکرده است، باید فهمید که مشکلی وجود دارد و عاملان این وضع، تضعیف کنندگان نظام هستند”.
خاتمی با اشاره به شعارهایی که اخیرا سر داده می شود، علت مطرح شدن این گونه شعارها را در این دانست که “به مردم احترام گذاشته نمی شود، اعتراض و انتقاد براندازی به حساب می آید و رسانه های رسمی هر چه می توانند به افرادی که مورد توجه مردم هستند ناسزا و دروغ می گویند”.
او با تاکید بر اینکه “جامعه و دانشگاه را نمی توان به صورت پادگانی اداره کرد” از فضای امنیتی به وجود آمده در دانشگاهها و جامعه انتقاد کرد.
اهانت و تهدید خاتمی
رئیس جمهور سابق ایران که بارها مورد حمله و هتاکی حامیان محمود احمدی نژاد و در مواردی مورد اهانت رئیس دولت نهم قرار گرفته است با اعلام کاندیداتوری در انتخابات به شدت مورد تهدید قرار گرفت، تا جایی که روزنامه کیهان در سرمقاله ای هشدار داد ممکن است خاتمی سرنوشتی مانند بی نظیر بوتو پیدا کند.
اما خاتمی در واکنش به اهانت ها و تهدیدهای کیهان نشینان که کاندیداتوری او را با هدف تخریب روند انتخابات دانسته و در مورد ترور او هشدار داده بودند، اظهار داشت: “این تخریب‌ها همواره نتیجه عکس داده است و فقط باعث زحمت دوستانی است که آن را انجام می‌دهند و البته موجب لطمه به ارزش‌ها می‌شود”.
پس از آن کیهان در مطلبی دیگر، خاتمی را “تدارکاتچی شرمگین” نامید و هشدار در مورد حذف فیزیکی او را تکرار کرد.
اما رئیس دولت اصلاحات که بارها مورد حمله رسانه های اقتدارگرا قرار گرفته بود هرگز گمان نمی برد از سوی این رسانه ها که حامیان سرسخت محمود احمدی نژاد هستند، متهم به عامل بیگانه بودن و تلاش برای انجام انقلاب مخملی شود. او که اواخر مهرماه به اتفاق داریوش شایگان، برنده اولین جایزه گفتگوی جهانی از سوی سازمانی در دانمارک شد، از سوی حسین شریعتمداری، متهم به خروج از دایره انقلاب شد.
شریعتمداری در کیهان نوشت: “خاتمی اگرچه طی چند سال گذشته و مخصوصاً در جریان فتنه اخیر نشان داد که رویکردی نه فقط متفاوت، بلکه متضاد با نظام و انقلاب و امام(ره) پیدا کرده است ولی کماکان داعیه همراهی با نظام اسلامی را دارد و هنوز به صراحت، خروج قطعی خود از اردوگاه انقلاب را اعلام نکرده است. پذیرش جایزه مورد اشاره و قبول اشتراک با یکی ازجرثومه های پلید و دشمنان تابلودار حضرت امام(ره) نظیر داریوش شایگان می تواند به مفهوم اعلام خروج کامل وی از اردوگاه ایران اسلامی تلقی شود”.
کیهان پیش از این مدعی شده بود “برخی کشته شدگان وقایع بعد از انتخابات را اوباش استخدام شده توسط خاتمی و موسوی به قتل رسانده اند”.
روزنامه کیهان که به نظر میرسد در میان حامیان احمدی نژاد، سر حلقه حمله به سید محمد خاتمی را داراست، در مقاله ای دیگر “میرحسین موسوی را تلویحا عامل آمریکا” خوانده و خواستار آن شده بود که او و محمد خاتمی پاسخ‌گوی “جنایات هولناک و خیانت آشکار باشند.”
این روزنامه همچنان با اشاره به اعترافات مطرح شده در دادگاه نمایشی معترضان به انتخابات، تیتر اول خود را به این موضوع اختصاص داد و نوشت: “اسناد خیانت موسوی و خاتمی فاش شد”.
اما شاید مهم ترین تلاش کیهان برای تخریب رئیس جمهور سابق ایران در اصرار این رسانه بر دیدار خاتمی با جرج سوروس باشد که با ناکامی مواجه شد. این موضوع هم از سوی خاتمی و هم از سوی سوروس تکذیب شد.
حمله به خاتمی تا بدانجا پیش رفت که در حالی که رئیس جمهور سابق در میان هزاران نفر از مردم حامی جنبش سبز در مراسم روز قدس شرکت کرده بود، گروهک فشار به رهبری ابوالفضل شریعتمداری، فرزند حسین شریعتمداری و با اطلاع قبلی از مسیر عبور خاتمی ناگهان به او حمله کردند.آنها عمامه خاتمی را بر زمین انداختند و قصد ضرب و شتم رئیس دولت اصلاحات را داشتند اما با توجه به جمعیت انبوه مردم، بلافاصله مردم در برابر این گروهک تندرو ایستادند و جواب این تعرض را به خوبی به آنها دادند.
