تنها چند روز پس از ممنوعیت ورود برخی از اقلام دارویی از جمله قرص و کپسول ترامادول، یک روزنامه صبح تهران از گسترش فروش بدون نسخه و غیر قانونی این “پر عارضه‌ترین نوع مواد مخدر” در داروخانه‌های ایران خبرداده است. این گزارش با انتشار آمار تکان دهنده‌ای اعلام کرده از سال ۸۳ و زمان ورود این دارو به ایران، میزان مسمویت‌های ناشی از سوء مصرف آن سالانه ۳۰ درصد و در نتیجه مرگ ناشی از سوءمصرف ترامادول هم افزایش داشته است.
ترامادول، یک داروی شیمیایی مسکن است که اگر چه خاصیت تسکین درد آن حدود ۱۰ برابر ضعیف‌تر از مرفین است اما کار‌شناسان پزشکی هشدار داده‌اند که این دارو شبه مخدر محسوب می‌شود و مصرف تدریجی آن وابستگی روانی و جسمی شبیه اعتیاد به تریاک را در فرد ایجاد می‌کند. این دارو حدود یک دهه پیش وارد بازار دارویی و گردونه اعتیاد در ایران شده است.
در ایران که در صدر کشورهای مصرف کننده انواع مخدر قرار دارد، همزمان با گسترش تجارت مواد مخدر، سن اعتیاد به شدت در حال کاهش است؛ طوریکه برخی از رسانه‌ها از آن به عنوان “اصلیترین مشکل غیر رسمی” مدارس نام برده‌اند. با وجود نبود آمار دقیق از میزان مصرف مواد مخدر آمارهای دولتی نشان می‌دهد که سن اعتیاد در ایران به کودکی رسیده است.
در شهریور ماه امسال مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت اعلام کرد که هم‌اکنون نزدیک به ۹۴ و هشت دهم درصد از جمعیت معتادان را مردان و پنج و دو دهم درصد را زنان تشکیل می‌دهند.
در خرداد ماه نیز حمید صرامی، مدیرکل فرهنگی و پیش‌گیری ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران، از کاهش سن اعتیاد از ۲۳ سال به زیر ۲۰ سال خبر داده و گفته بود: “برپایه آمارهای سال ۱۳۸۶، دو میلیون معتاد قطعی در کشور وجود دارد که ۶۰ درصد از این افراد، متأهل و دارای پنج تا شش فرزند هستند. بنابر این، ۱۲ میلیون نفر از خانواده‌ها در برابر تهدیدهای اجتماعی قرار دارند.”
تاکید مراکز پزشکی و آماری ایران بر وجود جمعیت دو میلیونی مصرف کنندگان قطعی مواد مخدر،در حالیست که وزیر بهداشت رسما اعلام کرده با درنظرگرفتن خانواده‌های معتادان، ۵ تا ۱۰ میلیون نفر در ایران، درگیر معضل اعتیاد هستند.
بر اساس گزارش ها میزان موادی که سالانه، توسط نیروهای انتظامی در ایران کشف می‌شود، بیشتر از هر کشور دیگری‌است. در حالیکه دولت اذعان کرده آن‌ها سالانه فقط می‌توانند جلو ورود مقدار بسیار کمی از هزاران تن مواد قاچاق شده به کشور را بگیرند.
شبه مخدری که از سال ۸۳ وارد شد
در ایران به صورت تاریخی مصرف مواد مخدر کمتر شیمیایی، مانند تریاک و هروئین رواج داشته است. تریاک در ایران به صورت گسترده در دسترس است و کشور دارای بالا‌ترین سرانه معتادان به تریاک است. محموله‌های تریاک و هروئین از افغانستان و پاکستان ـ که به هلال طلایی قاچاق مواد مخدر مشهور هستند ـ و از طریق مرزهای شرقی ایران به صورت گسترده وارد کشور می‌شود.
الگوی مصرف مواد مخدر اما در سالهای گذشته دچار تغییرات چشمگیری شده و شماری از مصرف کنندگان به مواد مخدر شیمیایی‌تر مانند داروهای مسکن قوی از جمله ترامادول روی آورده‌اند.
روزنامه اعتماد، از روزنامه‌های صبح تهران، روز ۱۴ آبان ماه در گزارش مفصلی در این باره نوشت: “سوءمصرف ترامادول که طی سالهای گذشته خود را زیر پرده سهل انگاری مسوولان در برخوردهای قطعی پیشگیرانه با مصرف این داروی مخدر پنهان کرد، امروز به مشکلی تبدیل شده که شاید در آینده یی نه چندان دور بتواند هم وزن نگرانی از بابت شیوع مصرف مواد محرک، خواب شبانه را بر متولیان مبارزه با مصرف مواد مخدر حرام کند.”
در حالی که مراجعی همچون سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت، آمار دقیقی از معتادان به ترامادول در اختیار ندارند، دکتر حسین حسنیان مقدم، استاد مسمومیت‌های بیمارستان لقمان تهران در گفت‌و‌گو با”اعتماد” از افزایش ۳۰ درصدی مسمومیت با ترامادول خبر داده و گفته است: “از سالهای ۸۳ و ۸۴ که ترامادول به بازار ایران وارد شد، فروش در داروخانه‌ها هم افزایش یافت و متاسفانه این دارو در برخی داروخانه‌ها، بدون نسخه و به صورت غیرقانونی فروخته می‌شود و در پی این افزایش مصرف، ما هر سال شاهد رشد ۳۰ درصدی تعداد مسمومیت‌های ناشی از سوءمصرف ترامادول هستیم که به تناسب این افزایش، مرگ ناشی از سوءمصرف آن هم افزایش یافته است. هر چند که نمی‌توانیم درباره افزایش موارد فوت ناشی از سوءمصرف ترامادول آمار دقیقی داشته باشیم زیرا بسیاری از موارد فوت در منزل اتفاق افتاده و به بیمارستان ارجاع داده نمی‌شود.”
بر اساس این گزارش، در اردیبهشت ماه سال جاری، گروه سم‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم نسبت به افزایش سوءمصرف ترامادول هشدار داده و از افزایش تعداد مسمومیت‌های ارجاع شده به بیمارستان امام رضا که در تمام موارد، ناشی از مصرف غیرمتعادل و بدون تجویز قرص ترامادول بود، ابراز نگرانی کرده بود.
مرداد ماه سال جاری هم بیمارستان امام خمینی کرمانشاه که بیشترین موارد مسمومیت استان را پذیرش می‌کند اعلام کرد که عمده مسمومیت‌های ارجاع شده به این مرکزدرمانی، مربوط به سوءمصرف ترامادول بوده است.
یک ماه پس از آن، علیرضا حقیقت، مدیر دارویی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان بااشاره به اینکه در زمان حاضر عرضه ترمادول در داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک ممنوع است به خبرگزاری ایرنا گفت: “ترمادول جز داروهای شبه مخدر است که نظارت و کنترل برای عرضه آن با جدیت بیشتری انجام می‌شود.”
رئیس منتخب جامعه سم‌شناسی پزشکی آسیا اقیانوسیه از ترامادول به عنوان پرعارضه‌ترین داروی مخدر نام برده است. دکتر رضا افشاری در اردیبهشت ماه سال جاری به خبرگزاری مهر گفته بود: “بر اساس آمار‌ها بیشترین علت بستری در بخش مسمومین بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد ناشی از مصرف غیر متعادل و بدون تجویز قرص ترامادول است و در ۱۵ درصد موارد این دارو موجب بروز تشنجهای ناگهانی می‌شود.”
بنفشه سام گیس، در گزارش روز یکشنبه، ۱۴ آبان روزنامه اعتماد نگاهی به واکنش وزارت بهداشت در مورد این ماده شبه مخدر هم داشته و نوشته اطلاعیه‌های معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت طی سالهای ۸۲ تا ۹۰ نشان می‌دهد که این وزارتخانه، از همان ابتدای ورود ترامادول به بازار دارویی کشور نسبت به افزایش سوءمصرف آن احساس نگرانی کرده است.
این گزارش با انتشار آمارهای تکان دهنده از مصرف و تبعات مصرف ترامادول اعلام کرده که در سال ۸۵ حدود ۴۰ تن ترامادول در کشور مصرف شده است.
ورود ترامادول ممنوع شد؛ مصرف آن؟
افزایش هشدار نسبت به سوء مصرف این داروی شبه مخدر تنها چند روز پس از ابلاغ دستور جدید وزارت بهداشت به تمام شرکت‌های وارد کننده دارو صورت گرفته که بر اساس آن از ابتدای آبان ماه درخواست برای واردات ۱۱۸ قلم دارو از جمله مسکن‌هایی مانند استامینوفن، قرص‌های سرماخوردگی و ترامادول پذیرفته نخواهد شد.
اما ممنوعیت ورود ترامادول می‌تواند میزان مصرف این ماده را کاهش دهد؟ نگاهی به اظهارات مسئولان مختلف، وضعیت امیدوار کننده‌ای در ارتباط با کنترل این ماده ترسیم نمی‌کند.
عضو گروه سم‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گفته است برخی از افراد سود جو اقدام به قاچاق این دارو و توزیع آن در مراکز غیر مجاز می‌کنند و این قرص‌ها با میزان ترکیبات مخدر غیر مجاز، آسیبهای جدی به سلامتی مصرف کننده می‌زند.
علیرضا حقیقت، مدیر دارویی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان هم گفته است که در زمان حاضر تنها منبع دسترسی غیرمجاز به داروی ترامادول، ورود قاچاقی آن از کشورهای همسایه به داخل کشور است که نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است.
به گفته آقای حقیقت مصرف ترامادولی که به صورت قاچاق وارد می‌شود به مراتب از داروهایی که به صورت قانونی عرضه می‌شود خطرناک‌تر است و عوارض نامطلوبی را برای مصرف کننده دارد.
در همین راستا صاحب یک داروخانه در مرکز شهر تهران در گفت‌و‌گو با “اعتماد” داروخانه‌های متخلف در عرضه آزاد و بدون نسخه ترامادول را داروخانه‌های زنجیره ای و اجاره ای دانسته و یادآور شده که این دارو وارد بازار سیاه هم شده و به همین سبب به اختلاف قیمت فاحشی برای دارویی که صددرصد تولید ایران است، منجر شده: “هر صد عدد قرص با قیمت دولتی ۱۱ هزار تومان است اما داروخانه متخلف یا دلالان ناصرخسرو هر ورق ۱۰ عددی از این قرص را به قیمت پنج الی شش هزار تومان می‌فروشند.”
