نیری ناهاپتیان
من ایران را زمانی ترک کردم که امروز به نظر خیلی دور می رسد؛ زمانی که اینترنت وجود نداشت. حکومت خمینی تلاش می کرد تا دیواری از سکوت را در برابر بقیه کشورهای جهان دور خود بکشد. کسانی مثل من که در سال ۱۹۷۹ از ایران گریختند هنوز این انزواطلبی الهام گرفته از جماهیر شوروی را خوب به یاد دارند. اگر به یاد داشته باشید، در آن زمان هنوز روی کاغذهای کاهی می نوشتیم و تلفن های راه دور براساس دقیقه محاسبه می شد و بسیار هم گران بود. برای تماس با کسانی که داخل مرزهای ایران بودند و امکان خروج از آن را نداشتند، نه از پست الکترونیکی خبری بود، نه از فیس تایم و نه از توئیتر.
شماره‌گذاری می‌کرد تا نشانی از نامه‌هایی که در دستان سانسورچیان حکومت باقی مانده بود داشته باشیم.
پس از درگیری نظامی با عراق و با قدرت گرفتن جریان اصلاح طلب در جمهوری اسلامی، از ایرانیان مقیم خارج از کشور دعوت شد تا برای تجدید دیدار به کشورشان بازگردند. من نیز به مانند بسیاری از ایرانیان به شهر زادگاهم رفتم تا با چشم ببینم و متعجب شوم که دیگر هیچ چیز به مانند آنچه تصور می‌کردم نیست.
در خلال این سفر اول در سال ۱۹۹۴، تصاویری که از کودکی به یاد داشتم با شور و هیاهوی این ابرشهر، یعنی تهران، جایگزین شد. دیگر نشانی از روستاییان سالخورده ای که در میان اتومبیل ها روی الاغ میوه حمل می کردند نبود. مادربزرگم کمی بعد از عمویم که خیلی دوستش داشتم فوت کرد. آن کسی هم که پادوی خانه بود، پله های ترقی را در سپاه پاسداران طی کرده بود و به شخصیت برجسته ای تبدیل شده بود.
سفرهای دیگری نیز انجام شد و سپس وقت تهیه رپرتاژها رسید. پشت درهای بسته آپارتمان های تهران، زنان روسری خود را درمی آورند تا لباس‌های جسورانه خود را آشکار سازند و جشن های الکلی تا پاسی از نیمه های شب به طول انجامد. دیسک ها و فیلم های ممنوعه به صورت پنهانی فروخته می شوند.
اکنون همه به نقش شبکه‌های اجتماعی در شکل گیری جنبش‌های غیرخشن، مانند جنبش سبز در سال ۲۰۰۹ برای اعتراض به تقلب‌های انتخاباتی، واقف‌اند. فیس بوک به ابزاری شگفت آور از نافرمانی مدنی در ایران تبدیل شده. برداشتن حجاب اسلامی توسط هزاران زن ایرانی از سال ۲۰۱۴ نمونه ای از این نافرمانی‌هاست. در بخشی از سایت “آزادی‌های یواشکی” نوشته شده: “من هراسی ندارم. به محض اینکه موقعیت اش را پیدا کنم، می گذارم باد موهایم را نوازش دهد.”
البته سانسور همچنان قدرتمندانه عمل می کند. در ایران یک پلیس سایبری و یک شورای عالی فضای سایبری نیز وجود دارد. اینترنت به مانند ابزاری است که هر دولبه آن برنده است و می تواند به یک ابزار نظارتی وحشتناک تبدیل شود و علیه کاربران خود مورد استفاده قرار گیرد. ولی شهروندان ایرانی در برابر این رویه، از خلاقیت فوق العاده خود در این حوزه به مانند حوزه های دیگر بهره می برند. آنها گمنامی خود را با استفاده از ابزارهای پراکسی یا نرم افزارهای پارازیت انداز حفظ می کنند و حساب های کاربری خود را در خارج از کشور تشکیل می دهند.
ازسوی دیگر، سران حکومتی نیز شیفته شبکه های اجتماعی اند. رهبر علی خامنه ای در یک روز چندین بار توئیت‌های ضدآمریکایی با لحن و سیاق معلم اخلاق می‌گذارد. او پس از مرگ “فردی گری” در یک ماشین پلیس در شهر بالتیمور نوشت: “حتی اگر رییس جمهور آمریکا سیاه باشد، چنین جنایاتی همچنان علیه سیاهان آمریکایی انجام می شود.” محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز به طور مرتب در توئیتر از پیشرفت های انجام شده در مذاکرات اتمی می نویسد.
باید اذعان داشت در کشوری که اکثریت مردم کمتر از ۳۰ سال سن دارند، بخش بزرگی از جوانان خود را فرزند انقلاب نمی دانند، بلکه بیشتر به اینترنت و جهانی سازی تمایل دارند. این شرایط سخت سرکوبگرانه نه تنها باعث نشده تلاش ها برای مدرن‌سازی پنهان بماند، بلکه تناقضات موجود را نیز عیان تر ساخته.
چرا که تسلیم شدن در برابر دیدگاه بسیار غربی جامعه اشتباه بزرگی است: فراکسیون های محافظه کار حکومت در برخی شهرها و محله ها پایگاه های اجتماعی دارند؛ ازسوی دیگر، جمهوری اسلامی با کشورهای شرقی مانند هندوستان، چین، و روسیه روابط تنگاتنگی برقرار کرده. ولی کشمکش پیرامون برنامه هسته ای این کشور و تحریم های بین المللی از اوایل سال های ۲۰۰۰ باعث شده تا وضعیت سانسور و تورم وخیم تر شود.
اکنون می توان درک کرد که چرا اعلام پیش توافق انجام شده در لوزان در تاریخ ۲ آوریل میان ایران و گروه شش کشور با صحنه هایی از شادمانی در تهران همراه بود. اگر مذاکرات کنونی به خوبی پیش رود و به عقد توافق نهایی قبل از پایان ماه ژوئن منجر شود، لغو تحریم ها به مثابه اکسیژنی برای اقتصاد ایران خواهد بود. و این پایانی برای سخت گیری های حکومت اسلامی و موضع گیری‌های محافظه کاران آمریکایی خواهد بود که از چندین دهه قبل در تلاش اند تا وجهه این کشور را سیاه نشان دهند.
لیبراسیون، ۸ مه ۲۰۱۵
