فروردین ماه امسال بود که استاندار تهران از دستور وزیر کشور برای تشکیل کارگروه ویژه‌ای در زمینه مبارزه با مصرف و توزیع مشروبات الکلی خبر داد اما کمتر از دو ماه بعد، در شهری با فاصله بیش از هزار کیلومتر از پایتخت، الکل بحران آفرید. از شامگاه چهارشنبه در رفسنجان اوضاع به شدت بحرانی و متشنج است و بیش از ۳۰۰ شهروند ایرانی دچار مسمومیت با الکل شده‌اند. منابع محلی گزارش می‌دهند که ۴۰ تن جان خود را از دست داده و تعدادی دیگر هم یا در کما به سر می‌برند یا این که بینایی و کلیه خود را از دست داده‌اند. آمارهای رسمی در این مورد، از مرگ ۶ شهروند و نابینایی و کمای ۹ تن دیگر روایت می‌کنند.
تلاش برای انکار فاجعه
نخستین بار پایگاه‌های خبری محلی استان کرمان در روز پنج‌شنبه، نهم خرداد ماه از یک مسمومیت گسترده خبر دادند که گریبانگر حدود ۳۰۰ رفسنجانی شده است. نکته قابل توجه این است که این شهر کمتر از 150 هزار نفر جمعیت دارد و مسمومیت و نیاز به مراکز پزشکی برای این تعداد از شهروندان، یک بحران تمام عیار خواهد بود.
همین گونه هم شد و بیمارستان رفسنجان ظرفیت پذیرش مراجعان را نداشت و در حالی که خیابان‌های منتهی به بیمارستان از ازدحام ماشین‌ها بند آمده بود، مصدومان به به بیمارستان‌های کرمان، سیرجان و زرند اعزام شدند.
ابتدا صحبت از یک از نوشیدنی “الکلی” فاسد و یا یک نوشیدنی سمی بود. اما سایت فرمانداری شهر رفسنجان در روز پنج‌شنبه تایید کرد که دلیل مسمومیت‌ها، “مصرف مشروبات الکلی” بوده است. اما این وبسایت یک روز بعد با تایید مسمومیت ۲۹۸ تن، از مرگ چهار شهروند خبر داد و عنوان کرد که “مصرف‌کنندگان حادثه دیده، نوشیدنی را به عنوان آفرید. از شامگاه چهارشنبه در رفسنجان اوضاع به شدت بحرانی و متشنج است و بیش از ۳۰۰ شهروند ایرانی دچار مسمومیت با الکل شده‌اند. منابع محلی گزارش می‌دهند که ۴۰ تن جان خود را از دست داده و تعدادی دیگر هم یا در کما به سر می‌برند یا این که بینایی و کلیه خود را از دست داده‌اند. آمارهای رسمی در این مورد، از مرگ ۶ شهروند و نابینایی و کمای ۹ تن دیگر روایت مسئول روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان هم با تائید این خبر گفته مسمومیت‌ها مربوط به نقاط مختلف شهر رفسنجان است و “متأسفانه عوارض وخیمی را نیز در پی داشته است.”
اما یک وبسایت محلی از کشته شدن ۱۰ نفر و به کما رفتن دست‌کم ۱۵ تن دیگر خبر داد و نوشت که در این رابطه دو نفر ساقی مشروبات الکلی بازداشت شده و شورای تامین شهر رفسنجان تشکیل جلسه داده است. این وبسایت تاکید می‌کرد که دلیل مسمومیت‌ها، “استفاده از مشروبات الکی” بوده است.
وبسایت استان‌بان که به انتشار اخبار شهرها و روستاهای ایران می‌پردازد در پیگیری این بحران، خبر داد که گروهی از خانواده‌های قربانیان آمار کشته‌های این حادثه را بالاتر از اعلام مقام‌های رسمی می‌دانند و نگران سرنوشت کسانی هستند که در کما به سر می‌برند. همچنین عنوان شد که روحانیون٬ مسئولان و نظامیان این شهر شوکه شده و به حالت آماده‌باش درآمده‌اند و در عین حال سعی دارند که موضوع را تکذیب کنند.
عباس رمضانی‌پور٬ امام جمعه شهر رفسنجان در خطبه‌های نماز جمعه ادعا کرد که “برخی از جوانان این شهر به خاطر مصرف نوشیدنی نیروزا مسموم شده‌اند.”
رمضانی‌پور گفته است: “عده‌ای با شایعه پراکنی قصد دارند وجهه انقلابی و مذهبی رفسنجان را زیر سئوال برند.” اما در عین حال وقوع اتفاقات مشابه در شهرهای دیگر را تایید کرد: “این‌گونه اتفاقات در برخی شهرها تلفات تا ۲۰ نفر هم داشته، اما کسی دَم بر نیاورده است.”
او با رد گزارش‌های رسانه‌ها درباره مسمومیت این افراد بر اثر استفاده از نوشیدنی‌های الکلی٬ از سایر شهرهای همسایه رفسنجان به خاطر پذیرش گروهی از افراد مسموم شده تشکر کرد.
علی رسولیان٬ رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران رفسنجان هم این حادثه را “توطئه جدید دشمن برای خراب کردن چهرهٔ مذهبی و شهید پرور رفسنجان” توصیف کرد و گفت “تمام دستگاه‌ها و نهادهای رفسنجان به پا می‌خیزند تا این‌گونه توطئه‌های دشمنان را خنثی کنند.”
تایید مراجع رسمی
در حالی که برخی مسوولان سعی در تکذیب و لاپوشانی ماجرا داشتند، حمید نجم‌الدین، مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم‌پزشکی رفسنجان روز جمعه تایید کرد که “مسمومیت بر اثر مصرف الکل در شهر رفسنجان از بامداد چهارشنبه سبب بستری شدن ۲۹۸ تن در بیمارستان و مرگ چهار تن شده است.”
او همچنین از وخامت حال ۹ تن خبر داد که در کما هستند و نابینا شده‌اند.
نجم‌الدین با رد آمارهایی که از مسمومیت ۵۰۰ شهروند یا بیشتر خبر می‌داد، دلیل این موضوع را شک و ترس برخی مراجعان به مراکز درمانی اعلام کرده، در حالی که مشکلی نداشته‌اند.
او همچنین با تکذیب اخبار و شایعات مطرح‌شده درباره اینکه تمام این افراد در یک مهمانی دچار مسمومیت شده‌اند، گفت: “چنین چیزی صحت ندارد و حادثه‌دیدگان از تمام سطح شهر بوده‌اند. اما مواردی نیز در روز چهارشنبه به ما گزارش شد که مربوط به یک جشن عروسی و همچنین یک جشن تولد بود.”
این مقام مسوول، جنسیت تمامی حادثه‌دیدگان را مرد و دارای رده سنی زیر ۲۷ سال اعلام کرد و درباره علت مسمومیت این افراد هم گفت: “نمونه خون این افراد برای بررسی به بیمارستان علوم‌پزشکی کرمان و تهران ارسال شده، اما بر اساس نظرات بالینی متخصصان، علت مسمومیت این افراد مصرف متانول است.”
ظهر دیروز(شنبه) آمار مسموم‌شده‌ها افزایش پیدا کرد و سایت دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان گزارش داد که تعداد مراجعه کنندگان به بیمارستان “علی ابن ابی‌طالب” ۳۴۸ نفر بوده است. از این تعداد ۶ نفر جان خود را از دست داده٬ ۷۵ نفر در بخش دیالیز بیمارستان رفسنجان و ۱۰۹ نفر نیز در بخش‌های دیالیز سایر شهرهای هم‌جوار بستری شده‌اند.
اما ساعتی بعد، یک وبسایت محلی دیگر تعداد مسمومان را ۶۲۲ نفر اعلام کرد و از مرگ یک جوان در شهرستان زرند خبر داد. این وبسایت هم دلیل این اتفاق همه‌گیر را نوشیدن مشروبات الکلی عنوان کرد و نوشت که سه تن تاکنون در این رابطه بازداشت شده‌اند.
“انار پرس” گزارش داد که تعدادی از مسمومان بینایی و کلیه خود را از دست داده‌اند و “ماهان نیوز” دیگر سایت محلی مدعی شد که آمار فوتی‌ها بالای ۴۰ نفر است و در سطح شهرستان رفسنجان و روستاهای تابعه‌اش پراکنده هستند اما اغلب مردم برای حفظ آبرویشان نامی از مرگ در اثر خوردن مواد الکی آلوده به کار نمی‌برند.
الکل غیراستاندارد جان می‌گیرد
نوروز امسال وبسایت “قم فردا” خبر داد که در تعطیلات سال نو، روزانه بیش از پنجاه نفر به علت استفاده بیش از حد از مشروبات الکلی مسموم و با اوضاع وخیمی به بیمارستان‌های کردستان مراجعه کرده‌اند. همچنین از قول رییس دانشگاه علوم پزشکی این استان نوشته که در ماه اسفند، هشت نفر بدلیل مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی در کردستان کشته شدند و بیش از پنجاه نفر دیگر هم در کردستان بستری هستند که وضع آنها بسیار وخیم است.
همچنین عنوان شده که مسئولین چند بیمارستان در کردستان خبر فوت بیش از ۲۰ نفر را به دلیل استفاده از مشروبات الکلی تائید کرده اما هنوز مسئولین دانشگاه علوم پزشکی کردستان خبری مبنی بر فوت ناشی از مسمومیت استفاده از مشروبات الکلی را تائید نکرده‌اند.
از سوی دیگر در دی ماه سال گذشته سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد که ۱۰۲ شهروند ایرانی در هفت ماهه اول سال ۹۱، بر اثر مسمومیت با الکل جان خود را از دست داده‌اند و این یعنی رشد بیش از ۱۱۲ درصدی مرگ بر اثر مسمومیت الکلی. ۲۵ مورد از این مرگ‌ها مربوط به آذربایجان شرقی بود که این استان را در صدر لیست استان‌های ایران می‌نشاند و بعد از آن، کردستان و خراسان رضوی قرار داشتند.
اما در ایران تعداد دقیق معتادان به الکل از سوی مراجع رسمی اعلام نشده که این امر ناشی از ممنوعیت رسمی شرب مواد الکلی و درهم آمیختگی آن با مباحث شرعی است.
فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در آخرین آمار اعلام شده، حجم کشفیات الکل در سال ۱۳۸۸ را پنج میلیون لیتر اعلام کرده و افزوده که این میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد کل الکل وارد شده به کشور است. به این ترتیب حجم الکل نوشیدنی وارد شده به کشور،۱۶ تا ۲۵ میلیون لیتر برآورد می‌شود؛ یعنی بدون درنظر گرفتن مشروبات دست‌ساز و الکل‌های طبی، به ازای هر فرد ایرانی چیزی حدود سه و نیم لیتر مشروب الکلی وارد کشور می‌شود.
عرق سگی در دوران گرانی ارز
در ایران و از سال‌ها پیش، توزیع‌کنندگان مشروبات الکلی را “ساقی” می‌نامند. ساقی‌ها ممکن است صرفا توزیع‌کننده باشند و یا اینکه خود دستی در تهیه و تولید هم داشته باشند. با گرانی ارز در سال ۹۱، کسب و کار تولیدکنندگان مشروبات الکلی داخلی رونق گرفت و “عرق سگی” محبوب‌تر از همیشه شد. چرا که مشروبات الکلی خارجی و پلمب‌شده بسیار گران شده بود. بعضی‌ها هم به سمت الکل‌های داروخانه‌ای رفتند و تاوان‌های سختی، تا حد مرگ، پرداختند.
عرق سگی، مشروب با درجه الکلی بیش از ۹۰ درصد است که بیشترین سهم را در تامین نیاز مصرف کنندگان الکل در ایران دارد. این موضوع باعث می‌شود که پایه شروع مصرف الکل (غلظت الکل مصرفی) در جوانان بسیار بالا برود ؛ این میزان غلظت الکل مصرفی در اروپا ۳درصد اما در ایران ۴۰ درصد گزارش شده است.
شاهین شادنیا، دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران خیلی پیشتر از این‌ها هشدار داده بود: “مشروبات دست‌ساز که توسط افراد سودجو ساخته می‌شود، حاوی ناخالصی‌هایی از جمله متیل الکل (الکل چوب) است که عوارض بسیار خطرناکی دارد. الکل چوب موجود در مشروبات الکلی دست‌ساز، بسیار سریع از راه مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب می‌شود. در مراحل اول، به خاطر وجود الکل اتیلیک، علایم خفیف و فقط در حد مستی ایجاد می‌کند ولی با گذشت زمان، الکل اتیلیک تحت تاثیر آنزیم‌هایی مثل آنزیم الکل دهیدروژناز متابولیز شده و ایجاد فرمالدهید می‌کند. در مرحله بعدی این ماده تحت تاثیر آنزیم دیگری به نام آلدهیدروژناز قرار می‌گیرد و تولید اسید فورمیک یا جوهر مورچه می‌کند. این اسید نیز با آسیب رساندن به سلول‌های مغزی موجب مسمومیت شدید، کاهش سطح هوشیاری و کما و نهایتا مرگ می‌شود.”
