مطابق گزارش‌ها این‌روزها در تمامی وزارت‌خانه‌های کشور، حتی وزارت اطلاعات و نفت هم موضوع باغ‌ها و فضای سبز شهرهای کشور در میان است و گفتگو از عواقب ناگوار انهدام فضاهای سبز شهری و بین شهری می‌شود. جلسات هر روزه گوشه و کنار حکومتی و دانشگاهی گاه شاهد دلسوزانی است که برای نسل آینده نگرانند، فریاد می زنند و خشم می آورند و بغض می کنند؛ در جلساتی مانند آن چه هفته گذشته در وزارت کشور و برای هماهنگی محیط زیستی شهرداری‌ها برپا شد با سند و مدرک و آمار و عکس و فیلم نشان داده می‌شود که انهدام باغ‌ها و فضاهای سبز تهران و شهرهای بزرگ دیگر برای تامین حقوق و دستمزد کارکنان شهرداری‌هاست و در عین حال موید فسادی گسترده است که برای گردش میلیاردی خود دارد منابع تجدید ناپذیر را ویران می‌کند.
حالا همه می‌پرسند پس چرا کسی کاری نمی کند؟ این گزارش‌ها کجا می‌رود؟ چکیده این جلسات به نظر کدام تصمیم گیرنده می‌رسد و در کجا تجزیه و تحلیل می‌شود؟
سمیرا نوری روز یکشنبه در در گزارشی در روزنامه ابتکار به یاد آورده که سال گذشته احمد مسجد جامعی، رییس سابق شورای شهر تهران گفته بود موضوع تخریب باغ ها باید یک بار برای همیشه حل شود. اما نه تنها این مشکل حل نشده٬ بلکه به تازگی دوباره بحث بر سر توقف تخریب باغ های تهران بالا گرفته است. تا جایی که چند روز پیش مهدی چمران، رییس اصولگرای فعلی شورای شهر در مراسم افتتاح سیزدهمین نمایشگاه گل و گیاه تاکید کرد: “شهر تهران نیز موقعی باغ شهر بود اما امروز از آن باغ شهر خبری نیست. امیدواریم باغ های باقی مانده، با همت مردم تبدیل به سنگ و آجر و ساختمان بلندمرتبه نشود و برای بهره گیری مردم باقی بماند و شورای شهر هم در این زمینه تلاش می‌کند.”
از سوی دیگر ابوالفضل قناعتی، یکی از اعضای شورای شهر تهران نیز به خبرنگار روزنامه ابتکار گفته: “با توجه به قانون، نباید در باغ‌های تهران هیچگونه ساخت و سازی انجام شود. چندی پیش که با دیگر اعضای شورای شهر در محضر مقام معظم رهبری بودیم، ایشان تاکید کردند که باغ‌ها و فضاهای سبز تهران باید حفظ شود. حتی به گفته ایشان در این باغ ها حوزه علمیه هم نباید ساخته شود. بعد از آن جلسه، شورای شهر مصممتر شد که با شدیدترین برخوردها جلوی تخریب کنندگان باغ ها را بگیرد. شورای شهر اگر متوجه تخلفی شود، حتما پیگیری می‌کند؛ همانطور که با خاطیان پرونده هتل اسپیناس و پاساژ علاء الدین برخورد کرد. “
اما سووال این است که در پاساژ علاء الدین و موارد دیگر مگر جز یک هیاهوی چند روزه رسانه‌ای نتیجه دیگری حاصل شد؟ مگر نه این که تازگی یک بخش دیگر قوه قضاییه دستور تخریب را لغو کرد؛ چرا که صاحب با نفوذ پاساژ نشان داد که شهرداری تهران به وی مجوز داده بوده و اگر بخواهد امضای مامور و مدیر خود را نادرست اعلام کند باید میلیاردها تومان خسارت بدهد؟ مگر تا به حال شنیده‌اید که مامور دولتی به خاطر امضای بیجا و نادرست خود جریمه شده و یا موسسه‌ای تامین خسارت کرده باشد؟
اگر چنین نبود نماینده شورای شهر تهران نمی‌گفت “تاکنون” حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد باغ های تهران تخریب شده است. در این خصوص در سال های اخیر تذکرات و برخوردهایی صورت گرفته ولی ادامه‌دار نبوده است. این برخوردها تا آخر پرونده باید براساس قانون پیگیری شود و در صورت لزوم حتی برخوردهای شدید صورت بگیرد. در مواردی هم برخوردها و تذکرات به گونه ای انجام شده که به اندازه ی کافی شدید نبوده که درس عبرت شود.
“تاکنون” در روایت‌های با احتیاط رسانه‌ها و مقامات به معنای “بعد از انقلاب اسلامی” می‌آید. حقیقت این است که فضای سبز تهران با ۳.۵ میلیون نفر جمعیت وقتی انقلاب شد، کمی کمتر از استاندارد بین‌المللی بود، هنوز در خاطره مردم سالخورده از سیزده به درها در چهارسوی تهران سخن می رود، هنوز از ییلاقات اطراف تهران و تابستان های خنک آنها حکایت می‌کنند، همان‌جا که اینک برج‌های بلند مانند دوبی برپاست. با این تفاوت که دوبی و شیخ‌نشین‌های جنوب خلیج فارس٬ کویرهایی خشک و رها شده بوده‌اند و محدود تهران بر کوهپایه البرز و به استناد همه سفرنامه‌های خارجی‌ها در قرن هجده و نوزده، باغ بزرگی که در میانش صدها خانه کوچک بنا شده بود.
ویران‌گرتر از جنگ
یک مهندس شهرساز که نمی‌خواد نامش ذکر شود به روز می گوید آن چه در سال های بعد از جنگ بر سر تهران گذشته از ویرانی‌های جنگ در شهری مانند خرمشهر که خونین‌شهر شد به مراتب بیشتر است. این ویرانی که در تاریخ شهرنشینی مدرن جز در مورد جنگ‌ها سابقه ندارد، هیچ کم از ویرانی برلین بعد از بمباران های پایان جنگ جهانی دوم نیست. در این ویرانی فقط باغ‌ها که شش شهرها هستند ویران نشده‌اند بلکه فرهنگ و تاریخ این منطقه نیز مانند شهرهای جنگ زده سوریه و لبنان و عراق امروز بی سروصدا ویران شده است.
همین مهندس شهرسازی فاش می کند که در اولین سال‌های روی کارآمدن محمود احمدی‌نژاد تلاش‌هایی برای نجات مناطق گردشگری و تاریخی صورت گرفت که دولت پوپولیست مدافع آن بود و با بالارفتن بهای نفت، پول فراوان هم در اخیارشان قرار داشت، صدها نقطه تاریخی و زیبا به خصوص در دو استان سبز شمالی بازسازی و محافظت شد، اما در ادامه آن دولت یک روند دکورسازی و نمایش از روی کارت پستال های اروپایی شکل گرفت و هزاران نقطه دارای تابلو و نشانه هایی شد که قرار بود نام پوپولیست ها را برای سال‌های بعد هم حفظ کند اما اینک و در فاصله سه تا هفت سال اکثر آنها ویران شده و یا با تغییر مالکیت و کاربری به خانه‌های ویلایی شهرنشین‌ها بدل گردیده است.
از طرف دیگر ، قناعتی در گفتگو با ابتکار سر درددلش باز شده و به عنوان عضو شورای شهر تهران گفته تهران شهری است که همواره با مشکل آلودگی هوا دست و پنجه نرم می کند. در میان خودنمایی انواع آلاینده‌های هوا، این باغ‌ها و فضاهای سبز تهران است که دست کم در بعضــی از مناطق هوای شهر را تا میزانی تازه نگه می‌دارد.
بسیار سخن از ایجاد فضاهای سبز جدید در سطح تهران شنیده ایم. حال که ظاهرا مسئولان به اهمیت وجود فضای سبز در شهر پی برده اند و حتی اقداماتی نظیر ایجاد کمربند سبز در راستای آن انجام داده‌اند، آیا رواست که باغ‌های قدیمی تهران که سهم بسزایی در تولید هوای مطبوع دارند، نابود شوند و جای آنها را ساختمان ها و برج‌های بی جان و روح بگیرد؟ باغ‌های کن از جمله این باغ‌هاست. کن، منطقه ای خوش آب و هوا در شمال غرب شهر تهران است. ولی این محدوده باصفا مدت‌هاست مورد ستم ساختمان سازان قرار گرفته و تجمعات و اعتراضات مردم هم، راه به جایی نمی‌برد.
گزارش دیگری هم حاکی است شهردار تهران که همچنان در صدد است از عملیات نمایشی شهر، تخته پرشی برای رسیدن به ریاست‌جمهوری بسازد، بعد از فعالیت‌های عمرانی در منطقه حفاظت شده بازار و خیابان ناصر خسرو و میدان ارک به فکر افتاده تا میدان توپخانه و عملیات بلدیه تهران را که در زمان نوسازی شهرتهران در اوایل دهه پنجاه تخریب شد، بازسازی کند. کاری به مثابه شهرک سینمایی که علی حاتمی در جریان ساخت سریال هزاردستان تدارک دید و اینک از جمله دیدنی‌های تهران است گرچه دکوری است و قرار نیست ماندگار شود.
این ایده که از قرار توسط یک موسسه طراحی مطرح شده و قالیباف هم در یک جلسه شورای شهر تهران از آن سخن گفته است بنا به اظهار یکی از مقامات شهرداری منطقه یک از آن رو توانسته امکان اجرایی بیابد که مدیرعامل آن نوه رییس مجلس خبرگان فعلی است. خانم دکتر ترانه یلدا استاد دانشگاه و شهرساز در پاسخ سووالی که مجله کرگدن با وی مطرح کرده بود در همین باره گفته است چه بهتر اگر هزینه میلیاردی اجرای چنین طرحی صرف جلوگیری از انهدام باغ‌ها و خانه‌های تاریخی “ارک دکو” تهران شود.
ارک دکو به مجموعه از فعالیت‌های معماری گفته می‌شود که عموما ساخته های دوران رضا شاه بدان مشهور است. جاهایی مانند پست‌خانه تهران، عمارت شهربانی کل کشور، وزارت خارجه و دادگستری که اگر به مجموعه بناهای مانده از دوران قاجاریه اضافه شود مانند باغ فردوس و کاخ سبز سعدآباد همان فضاهایی است که خاطره ساز است و انهدام هر روزه‌شان مصیبتی است که قدیمی ها فراموشش نمی کنند و بزرگ ترین نشانه و نماد انقلاب اسلامی است در شهری که نماد شهیاد (برج آزادی)اش از شدت نم‌دیدگی و بی‌توجهی و مدیریت بی توجه دارد فرو می‌افتد.
بنا به گفته استادان شهرسازی، بناهای تاریخی از آن جا که در هر شهر عموما در میان باغی بزرگ ساخته شده‌اند همانند صفاییه یزد یا باغ های متعدد اصفهان و شیراز و عباس‌آباد همدان و باغ فین کاشان، اگر همانند بقیه نقاط تاریخی جهان نگاه داری شوند عملا مشکل تنفس شهرها هم حل می شود.
اما قناعتی می گوید: “بسیاری از این باغ ها در تملک اشخاص قرار دارد. برخی از مالکان باغ هایشان را نمی فروشند و تعدادی از باغ ها با توجه به پایین بودن نقدینگی توسط شهرداری خریداری نمی شود. اما مهم تر از این ها عدم حمایت از باغدار است. باغدار نباید احساس کند که با ساختمان سازی سود و انتفاع بیشتری نصیبش می شود. باید امکاناتی لحاظ شود که باغدار راغب به حفظ باغش شود. الان شرایط به گونه ای است که باغدار می گوید، من وظیفه ندارم با صرف زحمت و هزینه در ملکم برای همسایگان و بقیه هوای تازه و مطبوع تولید کنم پس به ساختمان سازی دست می زنم که برایم سودآورتر است. باید با امکاناتی نظیر آب و برق رایگان، باغداران را به حفظ و نگهداری باغشان راغب کنیم. ما باید منافع و توقعات باغداران را مدنظر قرار دهیم و در این راستا سیاست هایی را لحاظ کنیم و نهایتا با اهرم های قانونی که قانون گذار در نظر گرفته، به برخورد با خاطیان بپردازیم. در واقع برای این منظور باید از سیاست های ایجابی و سلبی و تشویقی بهره بگیریم.
مسوولان منقد
رهبر جمهوری اسلامی، رییس جمهور، شهردار و روحانیون در سال های اخیر بارها از علاقه خود به فضای سبز گفته و ضمن گرفتن عکس‌های تبلیغاتی از راه پیمایی‌های خود از این که شهرها به خصوص کلان‌شهرهای بالای دو میلیون جمعیت چنین به سرعت دارند به باغ های سیمانی تبدیل می‌شوند نالیده‌اند. آنان همواره خود را منقد نشان می‌دهند اما کیست که نداند هیچ اراده ای برای توقف این روند در کار نیست و بیشتر مقامات صاحب نفوذ دست در کار معاملات سود آور انهدام طبیعت و برج سازی هستند.
محسن سرخو، یکی دیگر از اعضای شورای شهر گفته باید کمیته ای در شورای شهر برای برخورد با این گونه موارد تشکیل شود و به پیگیری چنین مواردی بپردازد که چرا باغ های تهران به سیمان و سنگ تبدیل شده اند. باید جلوی ساخت و ساز های غیر مجاز در این باغ ها گرفته شود. از سویی معاونت خدمات شهری با صرف هزینه زیاد فضای سبز ایجاد می کند و از سوی دیگر مجوز تخریب این باغ ها را می دهد. باید این باغ ها از تملک اشخاص به تملک شهرداری درآید و برای استفاده عموم مورد بهره برداری قرار بگیرد. این روزها، برج های سر به فلک کشیده، راه دیدن آسمان را بر ما بسته اند. آسمانی که به وسعت تهران و پایتخت، گسترانیده شده است. نه به آسمان دسترسی داریم و نه به زمین سبز. دوگانه ای که هر دو راه را بر نفس های مان می بندند. تهران، این روزها در حال انفجار است. انفجاری از نوع تخریب و به وسعت ویرانی همه برگ های سبزش.
مجله شهرت (به معنای شهر تو) که توسط دانشجویان رشته معمار و شهرسازی دانشگاه ها تهیه می‌شود در شماره دوم خود ده‌ها گزارش میدانی و مقاله دارد که نشان می دهد آن ها که باید در این شهر بمانند و این شهر را بسازنند تهران بدون باغ و درخت و تمام شهرهای بزرگ دیگر را چگونه می بینند. تازه آن ها جدا از سازندگانی هستند که در قالب فرار مغزها می گنجند. کسانی که امید بریده و بار سفر بسته اند. این ها مهاجران آسیب دیده از نسلی هستند که در سی و چند سال گذشته چیزی از منابع فرهنگی و شهری و تاریخی و طبیعی باقی نگذاشته است.
