آیت‌الله احمد جنتی در هفدهمین جشنواره بین‌المللی پژوهشی شیخ طوسی که در قم برگزار شد، طی سخنانی درباره داعش و مبانی فکری آن هم سخن گفت. او تاکید کرد: “داعش سرچشمه فعالیت‌های گروه‌های سلفی‌گری است. داعش با بدترین نوع خشونت مانند آتش زدن افراد را می‌کشد و این بسیار مایه تعجب است که چه چیزی را افراد داعش قبول دارند و نام خود را مسلمان گذاشته‌اند اما به قرآن کریم اعتقادی ندارند.” دبیر شورای نگهبان اضافه کرد: “دین اسلام مخالف هرگونه کشتار و جنایت است و بر همین اساس قوانین دیگری را به جای کشتار در نظر می‌گیرد، البته در برخی از مواقع حکم اعدام نیز برای برخی از افراد صادر می‌کند.”
به گزارش خبرگزاری فارس، او در عین حال گفت: “داعش افرادی را که روحیه انقلابی و جهادی دارند جذب می‌کند که در این راستا باید علمای کشورهای اسلامی به فکر ایجاد اتحاد و وحدت بیشتر بین مردم باشند.”
جنتی تاکید کرد: “در حال حاضر بسیاری از جوانان که به گروه داعش ملحق شده‌اند به دنبال زنده و مطرح کردن دین اسلام هستند و بر همین اساس به دلیل عدم آشنایی با دین اسلام فریب گروه‌های تکفیری و داعش را می‌خورند. باید جوانانی که سعی دارند به گروه‌های تکفیری و داعش بپیوندند را شناسایی و ایشان را مورد ارشاد قرار داد که متاسفانه حضور جوانان در گروه‌های داعش به دلیل عدم ارتباط آنان با علمای دینی است.”
سخنان آیت‌الله جنتی در واقع ادامه تغییر موضع رهبران سیاسی جمهوری اسلامی در برابر گروه داعش است. پیش از این مسئولان حکومتی حاضر به پذیرش ریشه‌های مذهبی گروه داعش و نفوذ آنها در میان مسلمانان منطقه نبودند. اکنون آیت الله جنتی گفته افرادی جذب این گروه‌های تندرو می‌شوند که “روحیه انقلابی و جهادی” دارند و “ به دنبال زنده و مطرح کردن دین اسلام هستند.”
این همان چیزی است که پیش از این آیت‌الله خامنه‌ای با عنوان بیداری اسلامی نامیده بود و با ظهور گروه‌های تندرو در خاورمیانه، ادعا کرد که انحراف ایجاد شده است.
خامنه‌ای در آذرماه گذشته طی سخنانی در جمع شرکت‌کنندگان در “کنگره جریانهای افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام” گفته بود: “جریان تکفیر توانست حرکت بیداری اسلامی را منحرف کند. حرکت بیداری اسلامی یک حرکت ضدّآمریکا، ضدّاستبداد، ضدّدست‌نشاندگان آمریکا در منطقه بود؛ حرکتی بود از سوی عموم مردم در کشورهای مختلف شمال آفریقا که علیه استکبار بود، علیه آمریکا بود. جریان تکفیر، این حرکت عظیم ضدّاستکباری و ضدّآمریکایی و ضدّاستبدادی را تغییر جهت داد.”
او تاکید کرده بود: “جریان تکفیر، شور و حماسه جوانان مسلمان را در سراسر دنیای اسلام منحرف کرد. امروز در سرتاسر دنیای اسلام، جوانان یک شور و حماسه‌ای دارند، بیداری اسلامی در اینها اثر گذاشته است، آماده هستند درخدمت هدفهای بزرگ اسلام حرکت کنند، [امّا] این جریان تکفیر، این شور و حماسه را منحرف کرد و کسانی از جوانان بی‌خبر و جاهل را کشاند به سمت سر بریدن مسلمان و قتل‌عام زن و بچّه و کودک یک روستا! این جزو سیّئات جریان تکفیر است.”
پس از سخنان خامنه‌ای، مواضع مسئولان جمهوری اسلامی هم تغییر کرد. پیش از آن، دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی علت جذب جوانان به گروه داعش را “جهاد نکاح” می‌دانست، اما به مرور این نگرش تصحیح شده است.
چندی پیش سرتیپ پاسدار ایرج مسجدی، مشاور فرمانده سپاه قدس سپاه پاسداران، گفت: “داعش یک جریان فکری و اعتقادی است و همین جنگیدن با آنان را بسیار سخت می‌کند، هرچند آنان یک بازوی نظامی نیز دارند اما جریان فکری آنان است که جوانان را از آمریکا و انگلیس به سمت خود می‌کشانند، فکر می‌کنند که رسول خدا در بهشت منتظر است تا آنان کمربند انتحاری خود را منفجر کنند تا آنان را در آغوش بگیرد.”
به همین دلیل بود که ریشه‌های فکری داعش و علت جذابیت آن برای جوانان مسلمان، مورد توجه محافل دینی در ایران نیز قرار گرفت.
عبدالوهاب فراتی، عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اخیرا در گفتگو با خبرگزاری ایکنا گفته است: “ در پاسخ به این مساله که علت جذابیت این گروه چیست، باید بگویم سه محور سادگی نظریه و ایدئولوژی این گروه یا نفی وساطت در عمل به نص بر خلاف دو دستگاه فقهی شیعه و سنی، عمل‌گرایی و رادیکالیسم از ویژگی‌های این گروه است که به آن جذابیت داده است.” او تاکید داشت: “دستگاه ایدئولوژی داعش ساده و بسیط است و هیچ نقطه کدر و غامضی در اندیشه ایشان نیست. آنها معتقد هستند که احکام شریعت باید اجرا شود. آنها فاقد نظریه در خصوص دولت هستند. این در حالی است که هم در میان شیعیان و هم اهل سنت میان نص و جامعه واسطه وجود دارد. “
فراتی افزوده بود: “ عامل دوم جذابیت ایشان عمل‌گرایی ایشان است. این گروه به محض گفتن چیزی به آن عمل می‌کنند و بین تصور و تصدیقشان فاصله‌ای وجود ندارد.[…] رادیکال بودن ویژگی سوم این گروه است. اساسا تفکر سلفی بدون ملاحظه و رادیکال عمل می‌کند و از توزیع هیچ فیلم، خبر و اجماع جهانی بر علیه خود واهمه‌ای ندارد. اتفاقا نشر این فیلم‌ها باعث شده است تا جوانان سرخورده از کل جهان به سمت آنها گرایش پیدا کنند.”
او همچنین با اشاره به اینکه داعش مجاهد را بر جای مفسر نشانده است، گفته بود: “ داعش معتقد است که جهاد از نماز و روزه نیز با فضیلت‌تر است و مومن باید هر سال به جهاد برود و یا اگر نمی‌تواند هزینه مالی یک سال مجاهدی را تامین کند. این مساله باعث شده است تا این گروه تامین مالی زیادی داشته باشد. “
هفته گذشته نیز حجت‌الاسلام احمد رهدار در همایش “بازخوانی و بررسی دیدگاه‌های سید قطب” گفته بود: “حجیت تاریخی در بستر اجتهاد به ما رسیده است ولی حجیت تاریخی در بستر اهل سنت نیست. این یکی از دلایلی است که اندیشه انقلابی اهل سنت خشن است یا انقلابی نیست و یا اگر باشد به سمت طالبانیسم و داعش رفته است. معتقدم اندیشه‌های سید قطب نیز به داعش می‌رسد چون منطق مواجهه در بستر تاریخی ندارد پس به خشونت ختم می‌شود.”
آیت‌الله خامنه‌ای چند سال پیش در دیدار با گروهی از روحانیون کردستان گفته بود: “مرحوم سید قطب در یکی از نوشته‌هایش حرفی دارد که من از چهل سال قبل یا شاید بیشتر که این حرف را دیدم، دائماً در ذهن من هست. او میگوید اگر طرفداران و داعیان اسلام -ـ مضمون حرف این است. حالا جزئیات حرف چون خیلی قدیم دیدم، یادم نیست ـ- به جای نوشتن این همه کتاب، به جای این همه تبلیغات، به جای این همه سخنرانی، اداره‌ی این همه مسجد، یک کار برای ترویج اسلام بکنند، آن کار از همه‌ی این کارها تأثیرش بیشتر است. و آن اینکه در گوشه‌ای از دنیا ـ- به ذهنم است میگوید در یک جزیره‌ای دور افتاده‌ای -ـ یک حکومت اسلامی تشکیل بدهند؛ نفس تشکیل یک حکومت اسلامی در گوشه‌ای از این دنیای بزرگ اثرش از هزاران کتاب، هزاران سخنرانی، هزاران مطلب نکته‌دار در ترویج دین، بیشتر است.”
اکنون به نظر می رسد داعش در حال برآورده کردن خواسته سید قطب است. نکته قابل توجه آنکه سیدعلی خامنه‌ای هم یکی از اولین مترجمان سیدقطب در ایران بوده و اکنون بر سر حکومتی است که خود را حکومت اسلامی نامیده است. خامنه‌ای در همان سخنرانی ادامه داده است: “ما این را امتحان کردیم.”
