حالا که وزیر علوم بی‌تعارف گفته دانشجویان ایرانی خارج از کشور یا مشکلات ارزی را مانند بقیه مردم تحمل کنند و یا به کشور برگردند و تحصیلاتشان را ادامه دهند، یکی از مدیران این وزارتخانه هم از پیش‌بینی بازگشت پنج هزار دانشجو خبر و وعده داده که برای آنان تسهیلاتی درنظر گرفته خواهد شد. مدیران وزارتخانه علوم و برخی نمایندگان مجلس در ماه‌های اخیر بارها از بازگشت دانشجویان سخن گفته‌اند، چرا که از نظر آنان با این تیر، دو نشان را خواهند زد؛هم نیاز ارزی را مرتفع می‌کنند و هم اینکه در آمار بالای مهاجرت دانشجویان تغییر حاصل می‌شود.
برگردید، تخفیف هم می‌دهیم
تسهیلات برای متقاضیان بازگشت، کاملا وسوسه‌انگیز است؛ هم مدرک دانشگاهی که در آن تحصیل می‌کنند مورد بررسی وزارت علوم قرار نخواهد گرفت و هم شرط معدل حذف شده است. همچنین وعده داده شده که در مورد شهریه هم تخفیفاتی درنظر گرفته خواهد شد. مجتبی بذرافشان، معاون امور دانشجویان داخل وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری درباره تسهیلات جدید این وزارتخانه توضیح داده است: “برای انتقال دانشجویان ایرانی به داخل کشور آئین‌نامه خاصی تدوین شده بود که دانشجویان با سه شرط مدت زمان اقامت، معدل و اعتبار دانشگاه امکان ورود به دانشگاه های داخل را داشتند، اما با توجه به مشکلاتی که دشمنان برای کشور ایجاد کرده اند، بسیاری از دانشجویان بورسیه و غیر بورسیه خواهان بازگشت به داخل کشور هستند و پیش بینی می کنیم 5 هزار دانشجو خواهان بازگشت باشند.”
به گفته او دانشجویان متقاضی بازگشت در تمام دانشگاه های کشور از جمله موسسات آموزش عالی غیردولتی، پیام نور، علمی کاربردی و آزاد اسلامی امکان تحصیل دارند و برخلاف گذشته شرط معدل ۱۲ برای دوره کاردانی، شرط معدل ۱۳ برای کارشناسی ارشد پیوسته، دکترای حرفه‌ای و دامپزشکی و شرط معدل ۱۴ برای کارشناسی ارشد ناپیوسته لحاظ نخواهد شد.
اما تسهیلات به همین محدود نمی‌شود چرا که بذرافشان اعلام کرده است: “تا پیش از این اگر مدرک دانشگاه‌هایی که دانشجویان در آن تحصیل می کردند، اعتبار داشت شرایط حضور دانشجویان را در دانشگاه های همتراز داخل کشور فراهم می‌کردیم، اما در صورتی‌که دانشجویان در دانشگاه‌های غیرمعتبر نیز تحصیل کرده باشند به آنها اجازه تحصیل در داخل کشور داده می شود.”
این تصمیمات در پی موضعگیری وزیر علوم و جلسه ویژه او با معاون اول وزیر علوم اتخاذ شده است. کامران دانشجو در سومین گردهمایی روسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز آموزشی و تحقیقاتی به موضوع مشکل ارزی دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در خارج از کشور اشاره کرد و موضع صریحی گرفت: “در کشور به دلیل تحریم‌ها با مشکلات ارزی مواجه هستیم. نمی‌توان گفت که دانشجویان نباید این بار را تحمل کنند.”
او راه‌حلی هم برای مشکل ارز دانشجویان داشت: “طی دو سال گذشته اعلام کرده‌ایم که تمامی دانشجویان مقطع کارشناسی و کاردانی که در دیگر کشورها تحصیل می‌کنند در دانشگاه‌های همطراز داخل تحصیل کنند. ادامه تحصیل دانشجویان خارج از کشور در دانشگاه‌های داخل بخشی از مشکلات ارزی را برطرف می‌کند.”
پیش از این رییس کمیسیون اقتصادی مجلس هم گفته بود که ارز دانشجویی جزء ارزهای غیرضروری به شمار می‌آید و باید حذف شود.
ارسلان فتحی معتقد است که نخبگان باید در داخل کشور تحصیلات خود را ادامه دهند؛هرکسی هم که تمکن مالی دارد می تواند با استفاده از ارز با نرخ آزاد برای ادامه تحصیل به خارج از کشور برود: “درشرایط فعلی که انواع تهدیدها و تحریم‌ها علیه کشورمان اعمال شده، باید این تهدیدها و تحریم‌ها را با تدبیر به فرصت تبدیل کنیم به طوری که با حذف ارز دانشجویی جلوی فرار مغزها را از کشور بگیریم و به تولید علم و فن آوری در کشور رونق دهیم. البته قرار است برای برخی رشته های استراتژیک مثل صنعت هسته‌ای و یا برخی رشته‌های تخصصی مثل پزشکی که مورد نیاز کشور است، استثناء قائل شویم و ارز دولتی را در اختیار دانشجویان این رشته‌ها بگذاریم.”
شاید دیگر برنگردند
اما مدیر کل بورس و امور دانشجویان خارج از کشور وزارت علوم در آبان ماه امسال نظرات متفاوتی با دیگر همکارانش ارائه کرده و گفته “پر بودن ظرفیت برخی رشته‌ها و ترس از قبول نشدن در کنکور از دلایل مهم مهاجرت‌های تحصیلی است و نوسانات ارز، ممکن است باعث شود دانشجوی ایرانی به طور کلی از برگشتن به ایران منصرف شود”.
حسن مسلمی نائینی گفته بود: “اوضاع در وزارت علوم هم تعریفی نیست، ما الان سهمیه ارزی برای دانشجویان نداریم و بودجه هایمان ریالی است و یکی از مشکلات ما این است که بخشی از این بودجه ما برای بورسیه که ریال است از سوی بانک مرکزی تبدیل به دلار نمی شود. ما باید ارز دانشجویی را به سمتی ببریم که دانشجو ها بسته به نوع هزینه ها در کشور های مختلف میزانی از ارز دانشجویی را دریافت کنند در حالی که اینطور نیست و دانشجویی که در مالزی درس می خواند به همان اندازه ارز دریافت می کند که دانشجویی در امریکا دریافت می کند که این مسئله اصلا در نوع خود منطقی نیست.”
او توضیح داده که “ما ۷۰ هزار دانشجو را طی یک سال (از آبان ۹۰ تا آبان ۹۱) به بانک مرکزی معرفی کردیم که به طور میانگین هر کدام ۶ تا ۱۰ هزار دلار گرفته‌اند. اما نمی‌توان گفت که همه نیاز‌ها را برطرف کرده است و می‌توان گفت خیلی‌ها هزینه‌های مربوط به همراه خود و شهریه‌های دانشگاه‌شان را دریافت نکرده‌اند. به طور کلی رقمی در حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار هزینه شده است که معادل با یک و سه دهم درصد کل ارز موجود در کشور است.”
این مدیر وزارت علوم درباره تبعات حل نشدن مشکل پرداخت ارز دانشجویی پیش‌بینی کرده است: “به نظر من این برخورد با دانشجویان این کشور برخورد خوبی نیست و احتمال قوی دارد در روحیه‌شان تاثیر بگذارد. مثلا شما حساب کنید، سه سال پیش از کشور خارج شده‌اید، با این دید که نهایتا با دلار هزار تومانی درس خودتان را تمام می‌کنید، چون با برنامه به خارج از کشور رفته‌اید. اما بی‌برنامگی در پرداخت ارز دانشجویی برنامه درسی شما به هم بزند و شاید هم دیگر فکری برای بازگشت به کشور نداشته باشند.”
تحمل بحران ارز همراه سایر ایرانی‌ها
با نوسانات شدید بازار ارز، امسال دانشجویان ایرانی مشکلات بسیاری برای دریافت ارز دولتی داشته‌اند. تا پیش از آغاز سال تحصیلی ۹۰- ۹۱ پنج کارشناس اداره کل بورس و امور دانشجویان خارج وزارت علوم وظیفه بررسی و صدور حکم پرداخت ارز به دانشجویان را برعهده داشتند اما اکنون سامانه‌ای اینترنتی به نام “نشا” راه‌اندازی شده تا کارها تسریع شود. اما عملا این گونه نیست و گزارش شده که بانک‌ها عموما از پرداخت این وجوه خودداری می‌کنند.
در شبکه‌های مجازی، تعداد بسیاری از دانشجویان ایرانی در خارج از کشور نسبت به وضعیت پیش آمده ابراز نگرانی کرده و گفته‌اند با عدم دسترسی به ارز دولتی و تفاوت قیمت بالای نرخ ریال با سایر ارزها، نه تنها وضعیت تحصیلی بلکه وضعیت سلامتی آنها نیز به مخاطره افتاده است؛ چرا که برای مدیریت هزینه‌های خود مجبورند از میزان تغذیه و مراقبت‌های بهداشتی خود کم کنند. همچنین عنوان می‌شود که تعداد قابل توجهی از دانشجویان ایرانی با گرفتن مرخصی از دانشگاه، مشغول کارهای سخت و کم‌درآمد شده و یا روش‌هایی مانند پناهندگی را برای ماندن و ادامه تحصیل انتخاب کرده اند. به مشکلات این دانشجویان باید تحریم بانک‌های ایرانی و دشوار شدن انتقال ارز از ایران را نیز اضافه کرد.
آیا تسهیلات جدید وزارت علوم می‌تواند این دانشجویان را متقاعد کند که تحصیل خود را نیمه‌کاره گذاشته و به ایران برگردند و به گفته وزیر علوم، مشکلات ارزی را به همراه سایر هموطنانشان در ایران تحمل کنند؟
در حال حاضر براساس آمار و اطلاعات وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری پر متقاضی ترین کشورها برای دریافت ارز دانشجویی، آمریکا و مالزی هستند. به گزارش خبرگزاری مهرتعداد دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی و در کشورهای خارجی بیش از ۸۰ درصد کل دانشجویان است، درحالی که وزارت علوم این آمار را قبول ندارد و اعلام کرده تعداددانشجویان در مقطع کارشناسی کمتر از ۱۵ درصد است.
