رییس کل بانک مرکزی می‌گوید ارز دانشجویی قطع نشده اما موضع مدیر اداره کل بورس و امور دانشجویان خارج وزارت علوم که معتقد است حذف ارز دانشجویی “فعلا” به صلاح نیست و نظر رییس کمیسیون اقتصادی مجلس بر حذف این کمک دولتی به دانشجویان ایرانی خارج از کشور، باعث نگرانی بیش از ۲۲ هزار دانشجوی ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های خارج از ایران شده است.
همه بگیرند یا بعضی ها؟
روز سه‌شنبه ۱۰ مرداد، محمود بهمنی، رییس کل بانک مرکزی با تاکید بر اینکه “به میزان کافی ارز در اختیار داریم و سیاستهای درستی در زمینه ارزی اتخاذ کرده‌ایم” عنوان کرد که “ما ارز دانشجویی و ارز بیماران را قطع نکرده‌ایم.” هرچند: “هیچ دلیلی وجود ندارد کسی که می خواهد به سفر تفریحی برود ارز دولتی دریافت کند.”
اما وبسایت خبرآنلاین گمانه‌زنی کرده است که ارز دانشجویی برای دو دوره تحصیلی کاردانی و کارشناسی حذف می شود. مبنای این خبر هم سخنان رییس کمیسیون اقتصادی مجلس است که معتقد است: “ارز دانشجویی جزء ارزهای غیرضروری به شمار می‌آید و باید حذف شود.”
ارسلان فتحی‌پور نظرات خود را حاصل مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته در کمیسیون اقتصادی می‌داند که در قالب طرحی درخواهد آمد: “به این نتیجه رسیدیم که ارز دانشجویی جزء ارزهای غیرضروری به شمار می‌آید و باید حذف شود. هم اکنون دانشگاه های بسیار خوبی در داخل کشور وجود دارد و لزومی ندارد که افراد برای ادامه تحصیل به خارج از کشور بروند و از ارز دولتی استفاده کنند.”
او می‌گوید: “درشرایط فعلی که انواع تهدیدها و تحریم‌ها علیه کشورمان اعمال شده، باید این تهدیدها و تحریم‌ها را با تدبیر به فرصت تبدیل کنیم به طوری که با حذف ارز دانشجویی جلوی فرار مغزها را از کشور بگیریم و به تولید علم و فن آوری در کشور رونق دهیم. البته قرار است برای برخی رشته های استراتژیک مثل صنعت هسته ای و یا برخی رشته‌های تخصصی مثل پزشکی که مورد نیاز کشور است، استثناء قائل شویم و ارز دولتی را در اختیار دانشجویان این رشته ها بگذاریم.”
به نظر این نماینده مجلس، بهتر است نخبگان در داخل کشور تحصیلات خود را ادامه دهند؛هرکسی هم که تمکن مالی دارد می تواند با استفاده از ارز با نرخ آزاد برای ادامه تحصیل به خارج از کشور برود.
حالا با استناد به این سخنان و اینکه مسوولان وزارت علوم بارها اعلام کرده اند به دلیل ظرفیت‌های خالی دوره‌های کاردانی و کارشناسی، لزومی به حضور جوانان ایرانی در دوره‌های تحصیلی دانشگاه‌های خارج از کشور نیست، احتمال می رود که وزارت علوم با بخشنامه بانک مرکزی برای محدود شدن ارز دانشجویی در در دوره‌های کاردانی و کارشناسی دانشگاه های خارج از کشور مخالفت نکند.
البته مدیر کل اداره کل بورس و امور دانشجویان خارج وزارت علوم نخستین بار پس از شایعه حذف ارز دانشجویی اعلام موضع کرده و گفته بود: “فعلا صلاح نیست تصمیمی برای حذف ارز دانشجویی گرفته شود و به نظر من ارز دانشجویی از ارزهای غیر ضروری محسوب نمی‌شود و نباید حذف شود.”
حسن مسلمی نائینی اما در عین حال یادآوری کرده: “پرداخت ارز دانشجویی وظیفه بانک مرکزی است و نه وظیفه ما. اگربانک مرکزی بخشنامه دهد که ارز دانشجویی باید حذف شود ما هم نمی توانیم کاری کنیم درست مانند زمانی که دانشجویان در گرفتن ارز از بانک ها مشکل داشتند و کاری از دست ما ساخته نبود.”
او چند روز بعد و پس از سخنان رییس بانک مرکزی، توضیح داد: “ظرفیت پایین دوره‌های تحصیلات تکمیلی در داخل کشور و حجم بالای متقاضیان ادامه تحصیل دراین مقاطع باعث اعزام دانشجویان به دانشگاه‌های خارج از کشور و پرداخت هزینه تحصیل و زندگی در خارج توسط آنها می‌شود و درصورت عدم تامین ارز مورد نیاز آنها ممکن است این افراد با مشکلات متعددی روبرو شده و حتی افراد سودجو از این فرصت استفاد نمایند.”
به گفته او “با توجه به تخصیص بورس و کمک‌های مالی دیگر به دانشجویان نخبه کشور توسط دانشگاه‌ها و دولت‌ها و بنیادهای خارجی که تعداد آنها بیش از هزار مورد در سال می‌شود، این دانشجویان نیازی به ارز دانشجویی نداشته و متقاضی نیز نیستند و حتی اگر دریافت کنند به‌عنوان پس اندازی برای آنها محسوب شده تا در صورت برگشت به کشور بتوانند از آن استفاده نمایند. بنابراین دریافت این مبلغ خود باعث انگیزه برگشت به کشور خواهد شد.”
بنابراعلام دکتر مسلمی، هم اکنون بیش از ۱۵ هزار نفر از اعضای هیات علمی (استادیار به بالای) داخل کشور، بدون استفاده از بورس دولت در خارج از کشور تحصیل کرده و هم اکنون در داخل کشور مشغول کارند. همچنین ۸۳ درصد دانشجویانی که خارج از کشور تحصیل می کنند در مقطع تحصیلات تکمیلی هستند و چون در داخل کشور ظرفیت تحصیل آنها فراهم نیست مجبور به رفتن هستند و چاره‌ای جز استفاده از ارز دولتی ندارند.
معضل ارز ۱۲۲۶ تومانی
با نوسانات شدید بازار ارز، امسال دانشجویان ایرانی مشکلات بسیاری برای دریافت ارز دولتی داشته‌اند. تا پیش از آغاز سال تحصیلی ۹۰- ۹۱ پنج کارشناس اداره کل بورس و امور دانشجویان خارج وزارت علوم وظیفه بررسی و صدور حکم پرداخت ارز به دانشجویان را برعهده داشتند اما اکنون سامانه‌ای اینترنتی به نام “نشا” راه‌اندازی شده تا کارها تسریع شود. اما عملا این گونه نیست و حتی مشاهده شده که بانک‌ها از پرداخت این وجوه خودداری می‌کنند.
در آخرین بخشنامه بانک مرکزی آمده: “فروش، انتقال / پرداخت ارز دانشجویان بورسیه با ارائه درخواست وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فنآوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با امضاء ذیحساب یا مدیر امورمالی و معاونت مربوطه هریک از وزارتخانه ها (حسب مورد) به نرخ رسمی بلامانع است.”
همچنین عنوان شده که “فروش و انتقال ارز بابت شهریه دانشجویان آزاد خارج از کشور با ارائه درخواست متقاضی در مقابل تایید وزارتخانه های مذکور مبنی بر شاغل به تحصیل بودن دانشجو در خارج از کشور همچنین ارائه صورتحساب دانشگاه مربوطه به میزان مبلغ مندرج در آن و حداکثر در سقف ۱۵هزار دلار سالانه در وجه مؤسسه/دانشگاه ذیربط با اعلام کتبی متقاضی مبنی بر صحت هزینه انتقال یافته به نرخ رسمی بلامانع است.”
این تسهیلات برای فرصت‌های مطالعاتی خارج از کشور و عضویت و ثبت نام در سازمان‌ها و مجامع بین المللی و محافل علمی هم درنظر گرفته شده است تا بتوانند دلار ۱۲۲۶ تومانی(تا سقف ۱۰ هزار دلار) دریافت کنند.
در حال حاضر براساس آمار و اطلاعات وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری پر متقاضی ترین کشورها برای دریافت ارز دانشجویی، آمریکا و مالزی هستند و خبرگزاری مهر گزارش داده که تعداد دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در مقطع کارشناسی و در کشورهای خارجی بیش از ۸۰ درصد کل دانشجویان است، درحالی که وزارت علوم این آمار را قبول ندارد و اعلام کرده تعداد این عده از دانشجویان در مقطع کارشناسی کمتر از ۱۵ درصد است.
تعداد دانشجویان متقاضی ارز به تفکیک مقطع
مقطع تحصیلی
درصد
کاردانی
۳. ۰
کارشناسی
۹. ۱۴
کارشناسی ارشد
۴۵
دکتری
۸. ۳۹
تعداد دانشجویان متقاضی ارز با هزینه شخصی شاغل به تحصیل در کشورهای مختلف
کشور
مالزی
آمریکا
کانادا
ترکیه
انگلستان
هند
ایتالیا
آلمان
سوئد
استرالیا
قبرس
تاجیکستان
ارمنستان
اتریش
آذربایجان
فرانسه
اوکراین
هلند
فنلاند
فیلیپین
سوئیس
مجارستان
اسپانیا
امارات
چین
بلژیک
روسیه
به این ترتیب بیش از ۲۲ هزار دانشجوی ایرانی متقاضی دریافت ارز دولتی روزهای پرالتهابی را در پیش خواهند داشت؛ چرا که احتمال حذف این تسهیلات با توجه به نابسامانی بازار ارز ممکن است حتی ادامه تحصیل آنان را غیرممکن و یا اینکه با مشکلات معیشتی فراوانی مواجه کند؛ مشکلاتی که تحریم بانک‌های ایرانی و ناممکن بودن انتقال ارز تنها بخشی از آن است.
