در ادامه میانجیگری موفق سلطان نشین عمان در مذاکرات اتمی و میزبانی دیدار های مخفی ایران و آمریکا، مسقط این بار محل دیدار های غیر رسمی جمهوری اسلامی و عربستان سعودی برای توافق پیرامون جانشین نوری مالکی در بغداد و مهار “داعش” در منطقه شده است.
خروج هفته گذشته نیرو های ارتش تحلیل رفته عراق از مرزهای مشترک آن کشور با عربستان سعودی، به بهانه دفاع از بغداد، کربلا، نجف و سامره در برابر پیشروی نیرو های داعش، عربستان را با وضعیت امنیتی تازه ای مواجه ساخت.
اعزام ۳۰ هزار نیروی سعودی به مرزهای عراق نه تنها بمنظور مقابله با نا آرامی های احتمالی از درون عراق که تا حدودی نمایش قدرت و اقدام پیشگیرانه در مورد نا آرامی های احتمالی داخلی کشوربود.
اگر چه عربستان از وضعیت کنونی عراق چندان ناراضی نیست و سقوط دولت شیعی نوری مالکی را شکست محور همکاری تهران- بغداد تلقی میکند،اما چندان مایل به بالاگرفتن دامنه قدرت افراطگرایان اسلامی در مرزهای خود نیز نیست.
راه حل مورد علاقه عربستان در عراق، ادامه دعوای کردها با دولت شیعه در بغداد، انتقال مدیریت شده فشار جنگ جویان سنی از عراق به سوریه و کنار نهادن نوری مالکی از قدرت و گماردن فردی متعادل و مستقل از تهران در منصب نخست وزیری عراق است.
فصل مشترک تهران ریاض
پیش از شدت گرفتن بحران داخلی عراق؛ اعلام خلیفه گری در مناطق سنی نشین آن کشور از سوی داعش و همچنین نزدیکتر شدن اقلیم خود گردان کردستان به اعلام استقلال، جمهوری اسلامی انتظار داشت از راه ارائه کمکهای نظامی بیشتر به مالکی و ثبت چند پیروزی علیه مخالفان بنام او، بتواند نخست وزیر اقتدار گرای شیعه را مانند بشار اسد از مخمصه نجات دهد.
ارسال هفت فروند هواپیمای جنگی سوخو-ساخت روسیه، که بنا بر شواهد مبداء آنها خاک ایران است، و بمباران مواضع داعش و انعکاس گسترده این حملات در رسانه های فارسی زبان تحت کنترل نظام در تهران، بخشی از این اقدامات بود که تا کنون از رسیدن به نتیجه مطلوب بازمانده است.
یک نمونه از تلاشهای تهران برای بسیج نیروهای شیعه و پس گرفتن تکریت از نیروهای داعش است که همچنان بی ثمر مانده است. در صورت ادامه وضع موجود و با در نظر گرفتن توازن قوای کنونی، تجزیه عراق عملا رسمیت خواهد یافت: رویدادی که جمهوری اسلامی آنرا با مصالح وسیعتر خود، بخصوص در رابطه با مناطق نفوذ در سوریه و جنوب لبنان مغایر میبیند. به این ترتیب جمهوری اسلامی به گونه ای در اندیشه کاهش زیانهای دراز مدت از راه پرداختن هزینه های کوتاه مدت در عراق و عبور از مالکی است.
عربستان سعودی نیز با نگاهی متفاوت، طرح عبور از مالکی در عراق را در جهت تقویت سنی ها و کاهش نفوذ سیاسی جمهوری اسلامی در بغداد تلقی میکند. از این لحاظ یافتن جانشین برای مالکی فصل مشترکی است که عربستان و جمهوری اسلامی را با وجود ادامه دشمنی های تهران و ریاض در سایر زمینه ها، به روال گذشته، به “تماس از نوع دیگر” در مسقط وا داشته است.
حضور پنهان آمریکا
جمهوری اسلامی آگاه است که بدون آگاهی و جلب رضایت آمریکا، توافقهای احتمالی دو جانبه تهران و ریاض در هیچ یک از مسائل حساس مرتبط با عراق، منجمله تعیین تکلیف جانشین مالکی، به نتیجه مطلوب نخواهد ماند. اعلام آمادگی اولیه حسن روحانی برای همکاری نظامی با آمریکا در عراق هم که پس از سقوط موصل مطرح شد بر اساس این جمع بندی صورت گرفت.
به این ترتیب همزمان با اعزام مذاکره کنندگان ناشناخته به مسقط برای مشاوره با نمایندگان سعودی پیرامون وضعیت عراق، جمهوری اسلامی از فرصت حضور نمایندگان ارشد سیاسی و امنیت ملی آمریکا در وین ( ویلیام برنز معاون سیاسی وزارت خارجه و جیک سالیوان مشاور امنیت ملی در دفتر جو بایدن معاون اوباما) برای انجام مذاکرات موازی با واشنگتن در حاشیه مذاکرات اتمی استفاده برد.
با توجه به وضعیت امنیتی خاص منطقه و آماده باش نیرو های آمریکایی در آبهای خلیج فارس، پرواز دادن هفت فروند هواپیمای نظامی جمهوری اسلامی به بغداد بدون انجام هماهنگی لازم با آمریکا نه تنها با خطر اعلام رسانه ای مداخله نظامی ایران در عراق، و اعتراض به آن که حتی مقابله و رد گیری دفاعی نیروهای آمریکایی و یا عربستان سعودی روبرو بود.
در حالی که آمریکا، ترکیه و عربستان عملا از انجام هر نوع مداخله نظامی تاثیر گذار در امور عراق تاکنون خودداری کرده و ضعیف تر شدن دولت مالکی را انتظار میکشند، جمهوری اسلامی به امید حفظ مالکی علاوه بر اعزام احتمالی تا ۵۰۰ نظامی به عراق ( گردانها بیرق ابوالفضل و ذوالفقار که پیشتر در اطراف دمشق پایتخت سوریه مستقر بودند) بنا بر شواهد (منجمله تائید مرکز بین المللی مطالعات استراتژیک لندن) نیروی هوایی ایران را نیز در جنگ داخلی عراق بکار گرفته است.
افزایش کمک نظامی جمهوری اسلامی به دولت شیعی نوری مالکی در حالی صورت میگیرد که نمایندگان تهران طی دو رشته مذاکرات موازی و محرمانه سیاسی در مسقط و وین، به گونه ای طرح عبور از بحران عراق ( یافتن جانشین مطلوب و مورد قبول برای مالکی ) را دنبال میکنند. به این ترتیب روشن نیست که در گفتگوهای محرمانه با عربستان و آمریکا، تهران قطعا به تغییر نوری مالکی گردن گذاشته یا بار دیگر سیاست “خریدن وقت بیشتر به امید یافتن فرصتهای بهتر” را که پیشتر در مذاکرات اتمی دنبال میشد، بکار گرفته است.