واقعیت را بپذیریم که ما گفت‌وگو را یاد نگرفته‌ایم، از کودکی در خانه یاد گرفته‌ایم که پدر حرف اول و آخر را می‌زند، در مدرسه مدیر، در حزب دبیرکل و در جامعه رهبر حرف اول و آخر را می‌زند و در مجموع فردیت در جامعه ما رواج داشته است. به نظر من وقتی شبکه‌های اجتماعی در بخش‌های مختلف تشکیل شود یاد می‌گیریم که در همه امور متخصص نیستیم و می‌توان با استفاده از خرد جمعی و مشورت نیز مشکلات را حل کرد. بزرگ‌ترین خدمت شبکه‌های اجتماعی تغییر فرهنگ جامعه از فردگرایی به جمع‌گرایی است”.
نوشتار بالا بخشی از مصاحبه ی بلند دکتر محمد رضا خاتمی، دبیر کل سابق جبهه ی مشارکت ایران اسلامی با روزنامه ی تازه از توقیف در آمده ی شرق بود. در این مصاحبه و بخصوص در بخشی از آنچه در بالا آمده، ایشان به خوبی به مسئله ی فرد محوری در جامعه ی ایرانی اشاره و انتقاداتی به این مسئله وارد کرده است.
فرد محوری و عدم تشکیل شبکه های اجتماعی متاسفانه از آفاتی ست که در صد سال اخیر دامن جنبش های اجتماعی ایران را گرفته و نبود روحیه ی شرکت در کارهای جمعی، از عوامل شکست بسیاری از جنبش های اجتماعی ایران بوده است. حال آنکه شبکه های اجتماعی موضوعی است که ما امروز برای پیشبرد جنبش بیش از همه چیز بدان نیازمندیم.
با نگاهی کوتاه و گذرا به تاریخ جنبش های اجتماعی جهان که به پیروزی ( حتی نسبی ) رسیده اند، در می یابیم که جنبشی پیروز است که افرادی از همه ی اقشار جامعه در آن حضور داشته باشند و در واقع ارتباط شبکه ای آن جنبش، قوی باشد.
حال چرا می گویم افرادی از اقشار مختلف جامعه، و چرا نمی گوییم همه افراد اقشار مختلف جامعه؟ پاسخ به این پرسش ساده است زیرا هیچ گاه در هیچ جامعه ای امکان همراهی صد در صدی افراد برای پیروزی یک جنبش نیست؛ یک جنبش وقتی اکثریت افراد را در اختیار داشته باشد به هدف خود رسیده است.
شبکه های اجتماعی به سادگی تشکیل می شوند؛ به عنوان مثال برای کوچکترین شبکه می توان از خانواده ها نام برد. محیط خانواده اولین شبکه ی اجتماعی ست که فرد در آن حضور پیدا می کند. اما برای گسترش قوی شبکه باید این جمع کوچک را به جمع های بزرگتری پیوند زد؛ با دوستان، افراد فامیل، افراد محله و… به همین تربیت این شبکه گسترش پیدا می کند.
اما ابتدا باید دانست که این شبکه ها چه کمکی به پیشبرد جنبش میکنند. وقتی ما در یک جمع کوچک، برای مثال خبر دستگیری یک روزنامه نگار را بیان می کنیم، افراد حاضر در این جمع ممکن است فردا وقتی در جمع دیگری حضور پیدا کردند این خبر را به آنجا انتقال دهند و این خودش به پیشبرد اخبار جنبش کمکی مفید خواهد کرد. لذا مطرح کردن این گونه اخبار، بخصوص در جمع هایی که دسترسی به رسانه های ارتباط جمعی ندارند، بسیار حائز اهمیت است و در واقع به این امر ترویج آگاهی می گویند.
هر فردی از هر صنفی که باشد می تواند یک عضو شبکه به حساب بیاید؛ یعنی اینگونه نیست که فقط روشنفکران یا افرادی خاص عضو این شبکه ها باشند؛شخص مورد نظر می تواند یک نانوا، یک قصاب، دانشجو، معلم و… باشد، مهم این است که بتواند به پیشبرد آگاهی کمک کند.
کشیدن یک طرح، سرودن یک شعر، نوشتن یک مقاله، سر دادن یک شعار و… از جمله کارهایی ست که هر شخصی می تواند برای یاری جنبش انجام دهد. البته اهمیت هر کدام از این کار ها به جای خود است، یعنی هیچ گاه یک شعر یا یک طرح نمی تواند جای یک مقاله ی تحلیلی را بگیرد اما هر کدام از این کارها، مخاطب خاص خود را در میان توده های جنبش دارد.
اصل دیگری که باید در ایجاد این شبکه ها بدان احترام گذاشت تایید تکثر آرا و پذیرش عقاید مختلف است. در این موارد باید با حفظ مواضع بر سر حداقل ها به توافق رسید تا بتوان جنبش را به پیش برد.
در زمینه ی جنبش سبز باید این مسئله را قبول کرد که این جنبش از اصلاح طلبان حکومتی، اصلاح طلبان غیر حکومتی، مخالفان نظام ( چپ ها، سلطنت طلب ها و احزاب مختلف ) تشکیل شده است.
این موضوع هم به زیان جنبش است و به نفع جنبش. به نفع جنبش است از آنجا که افراد با طرز تفکرهای مختلف گرد هم آمده اند و این به استقرار دموکراسی سرعت می بخشد واز طرفی به زیان است زیرا گاهی اختلافاتی بین افراد با اندیشه های مختلف پیش می آید که جریان را به حاشیه می کشاند و باعث می شود مدتی از متن خارج شویم. اما در هر حال نباید جنبش را مصادره به مطلوب کرد و گفت دسته ای عضو جنبش هستند و دسته ای نیستند؛ کاری که بعضی افراد و سازمانها اخیرا انجام می دهند. البته جنبش خط مرزی هم دارد اما آن مرز تنها اعتقاد به مبارزه ی مسالمت آمیز و مدنی است و کسانی که اعتقاد به مبارزه مسلحانه دارند در این جنبش قرار نمی گیرند.
نقد و گفت گو در قالب شبکه های اجتماعی از دیگر عوامل مهمی ست که جنبش را به جلو می برد. در نقد و گفت گو ست که ضعف ها و کاستی ها مطرح می شود و راه حلی برای مقابله با آن پیدا می کنیم. گفت گو میان افراد مختلف با عقاید مختلف به روشن شدن و یادگیری بسیاری از موضوعات منجر می شود. خلاصه آنکه جنبش بدون ایجاد شبکه های اجتماعی قوی هرگز به سرانجام نخواهد رسید که یکی از رمزهای پیروزی هر جنبشی داشتن شبکه های اجتماعی قدرتمند است.
پانوشت
اطلاعات بیشتر در مورد شبکه ها در مقاله ی تفصیلی استاد سعید مدنی
پیشنهاد می کنم مقاله ی زیر را حتما بخوانید :
الف ) مقاله ی آرش بهمنی در سایت خودنویس با عنوان نقد چیست، منتقد کیست؟