محبوبه نیک نهاد
با آنکه برخی محافل سیاسی حملات جدید احمدی نژاد و حامیان او به جناح نزدیک به هاشمی رفسنجانی را به معنای قدرت گرفتن بیشتر اصولگرایان تندرو در حاکمیت جمهوری اسلامی ارزیابی کرده بودند، انتشار موضع‌گیری‌های آشکارا ضد احمدی نژاد از زبان یکی از مدرسین برجسته حوزه علمیه قم و نیز امام‌جمعه شمیرانات نشان می‌دهد که حامیان هاشمی در میان صفوف روحانیت بنا ندارند او را در کشاکش‌های سیاسی تنها رها کنند.
حملات حامیان احمدی نژاد به هاشمی و نزدیکان او در روزهای اخیر بار دیگر در سطح علنی و رسانه‌ای افزایش یافت. سخنان احمدی نژاد در دانشگاه علم و صنعت، نشانه آشکاری از تصمیم جناح حامی او برای به چالش کشیدن مهمترین جناح منتقد خود بود. به نحوی که او در این سخنرانی در حالی که دانشجویان بسیجی تمام سالن را پر کرده بودند، بار دیگر به مدیران دانشگاه آزاد حمله کرد و آنها را به سوء استفاده سیاسی متهم نمود.
احمدی نژاد در این سخنرانی همچنین به شدت به منتقدان سیاست‌های هسته‌ای خود حمله کرد و آنها را به همکاری با دشمن متهم کرد. اشاره بی‌نام اما مستقیم او به “جاسوسی” حسین موسویان، معاون مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت و از نزدیکان هاشمی، طرح دوباره ادعایی بود که این بار به درگیری لفظی وزیر اطلاعات دولت نهم و مقامات قضایی انجامید. مقامات دولت احمدی نژاد و رسانه‌های وابسته به آنها به صراحت از اتهام جاسوسی برای موسویان سخن می‌گویند، در حالی که دستگاه قضایی این اتهام را قبول ندارد.
متهم شدن نزدیکان هاشمی به اعمال نفوذ بر قاضی این پرونده برای تبرئه موسویان از زبان احمدی نژاد، به قدری برای نزدیکان هاشمی سنگین بود که یکی از آنها سکوت را شکست و در این باره به صراحت حامیان احمدی نژاد را به اعمال نفوذ در جهت عکس متهم کرد. محمد عطریانفر گفت: “اجازه نمی‌دهند قاضی پرونده ایشان رأی تبرئه وی را صادر کند و همچنان پرونده وی را باز نگه داشته‌اند.“
نزاعی با دو سال قدمت
کشاکش سیاسی بین حامیان هاشمی رفسنجانی و احمدی نژاد در دو سالی که از رقابت انتخاباتی این دو در مرحله دوم انتخابات نهم ریاست‌جمهوری می‌گذرد، بارها به اتهام‌زنی‌های علنی و انتقادهای شدیداللحن منجر شده است. اما هر از چندی با پادرمیانی‌هایی که معمولا از سوی رهبر جمهوری اسلامی صورت می‌گیرد، این دو برای مدتی نه چندان طولانی به نزاع خود خاتمه می‌دهند.
چندی پیش احمدی نژاد به دخالت رهبر در یکی از موارد اختاف او و هاشمی اذعان کرد. او وقتی در برابر پرسش یکی از دانشجویان حامی خود قرار گرفت که از او می‌پرسید چرا وعده‌هایش درباره برخورد با دانشگاه آزاد را رها کرده است، ناچار شد با بیان نه چندان مبهمی اعتراف کند که از بالا از او خواسته شده در شرایط بحرانی پرونده هسته‌ای، اجازه ندهند مشکلات جدیدی برای کشور درست شود.
اما به نظر می‌رسد پادرمیانی رهبر نیز باعث حل اختلافات این دو جناح نشده است، چرا که احمدی نژاد در سخنان خود در دانشگاه علم و صنعت بار دیگر وعده داد اصلاح دانشگاه آزاد را در وقت دیگری پیگیری خواهد کرد؛ وعده‌ای که فردای آن روز از سوی سخنگوی دولت نهم تکذیب شد!
علاوه بر احیای اختلافات با هاشمی، تحلیل‌گران برخی علائم دیگر ازجمله جایگزینی سعید جلیلی به جای علی لاریجانی در جایگاه دبیری شورای عالی امنیت ملی و نیز انفعال مطلق مجلس هفتم در برابر اقدامات انقلابی و ساختارشکن دولت احمدی نژاد نظیر انحلال سازمان مدیریت و خلاصه‌سازی لایحه بودجه را هم نشانه قدرت گرفتن بیش از پیش احمدی نژاد در ساختار قدرت جمهوری اسلامی می‌دانند.
با این حال به نظر می‌رسد احمدی نژاد اکنون با مانعی جدید و جدی در برابر خود روبرو شده است: روحانیت محافظه‌کاری که قدرت گرفتن بخش جوان و تندروی جناح اصولگرا در برابر بخش سنتی را برنمی‌تابد و از این رو، برای حمایت از جایگاه سنتی روحانیت یا ایستادن در برابر قدرت مطلقه راست جدید، به شدت از هاشمی رفسنجانی طرفداری می‌کند.
نگرانی روحانیت محافظه‌کار از راست تندرو
سخنان اخیر منتسب به آیت‌الله جوادی آملی و نیز خطبه‌های این هفته امام جمعه شمیرانات، دو نمونه از موضع‌گیری‌های روحانیت سنتی است که به رسانه‌ها درز کرده است. این سخنان نشان می‌دهد که این دو روحانی ارشد محافظه‌کار، هر یک به نحوی نگران آنند که یکه‌تازی‌های احمدی نژاد و حامیان او و نفی مطلق گذشته انقلاب به سرانجام خوبی منتهی نشود.
بر اساس سخنان منتسب به آیت‌الله جوادی آملی که “سایت خبری ایران” آن را به نقل از یک منبع مطلع منتشر کرده، او با انتقاد شدید از دولت احمدی نژاد، گفته است: “اقدامات اخیر شما آبروی اسلام و قرآن را به خطر انداخته است.” این عالم مشهور حوزه علمیه، این سخنان را در پاسخ به دعوت مسئولان دولتی نمایشگاه قرآن از وی برای شرکت در این نمایشگاه بیان کرده و درخواست ایشان را نیز نپذیرفته است. این مقام آگاه، آیت‌الله جوادی آملی را در این دیدار به شدت عصبانی توصیف کرده و از او نقل می‌کند: “آقابان بهتر است از اقدامات خود خجالت بکشند.“
بر اساس این گزارش، آیت‌الله جوادی آملی سپس با انتقاد از حملات دولتمردان جدید به دولت‌های پیشین، افزوده است: “مگر دولت های قبلی در 28 سال گذشته چه اقدامات اشتباهی انجام داده‌اند که این گونه دولت نهم روسای پیشین دولت را سرزنش می کند؟ مگر خود این دولت چه گلی بر سر مردم زده است؟”
حجت‌الاسلام دعاگو، امام‌جمعه شمیرانات نیز در خطبه‌های نمازجمعه این هفته اظهاراتی صریح‌تر علیه احمدی نژاد داشت و از اینکه دولت جدید تلاش می‌کند موضوع هسته‌ای را به نام خود تمام کند، به شدت انتقاد کرد؛ البته او در این زمینه به روال همیشگی خود به اصلاح طلبان نیز حمله کرد، اما با نام بردن آشکار از هاشمی رفسنجانی، از کسانی که می‌خواهند نقش او را فعالیت‌های هسته‌ای کمرنگ جلوه دهند و تلاش‌های قبلی را به نام خود تمام کنند، به شدت انتقاد کرد.
در بخشی از سخنان دعاگو که در رسانه‌ها منتشر شده، آمده است: “از آغاز با تدبیر شایسته و تلاش پیوسته و بی‌وقفه مقام معظم رهبری و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، قطار هسته‌ای ریل گذاری، برنامه‌ریزی، راه‌اندازی، سازماندهی و راهنمایی شد. با عنایت و هدایت رهبری نظام و به اقتضای مناصب قانونی برخی از شخصیت‌های سیاسی و اجرایی در پایانه‌های ابتدایی و میانی به قطار هسته‌ای پیوستند و در تأمین انرژی و آماده سازی سایت‌ها و سامانه‌های پایانی به ایفای نقش پرداختند… ناسپاسی از پیشینیان و قدرت‌نمایی سیاسی بر نتیجه تلاش دیگران فرصت طلبی جفامدار و ارزش سوزی ناهنجار است. کسانی که در پایانه‌ها با قطار هسته‌ای آشنا و برخوردار از نظر و مبنا شده‌اند، باید سهم و نقش حقیقی خود را در قطار فن‌آوری صلح‌آمیز هسته‌ای بشناسند، در کسوت بانیان و هادیان و حامیان نخستین و مدیریت راهبردی امروزین به ایراد سخن و اعلام موضع نپردازند؛ سرافرازی و افتخارآفرینی را بر هوشمندی و خردورزی بنا کنند و با نفی نقش و سهم پیشینیان در اندیشه اثبات اقتدار و جستجوی اعتبار نباشند.“
اظهارات این دو روحانی برجسته که جهت‌گیری آن تلویحا در حمایت از هاشمی و صراحتا علیه احمدی نژاد است، از نگرانی عمیقی خبر می‌دهد که بخشی از حوزویان نسبت به تندروی‌های دولت اصولگرای نهم دارند؛ تا جایی که انتقادات آنها را از محافل خصوصی به تریبون‌های علنی هم کشانده است.
روابط حوزه علمیه با دولت احمدی نژاد، سال گذشته هم به شدت به تیرگی گرایید، به طوری که در برخی محافل صحبت از آن شد که اکثر مراجع تقلید قم حاضر نشده‌اند احمدی نژاد و وزیران همراه او را به حضور بپذیرند. در آن زمان آیت‌الله مکارم شیرازی که به نسبت نزدیکی بیشتری به دولت جدید دارد، در پاسخ مسئولان خبرگزاری فارس که در خصوص تقابل علما با دولت پرسیده بودند، گفت: “البته انکار نمی‌کنم که گله‌هایی در بین هست اما تقابل نیست، گله‌هایی است که تصور می‌کنم با تدبیر قابل رفع است.“
اما تفاوت انتقادات اخیر حوزویان از احمدی نژاد که احتمالا در هفته‌های آینده بیشتر خواهد شد، با در اختلافات گذشته در این است که این بار علما به موضع‌گیری گلایه‌آمیز یا انتقادی در برابر احمدی نژاد بسنده نکرده‌اند، بلکه به مخالفت خود با دولت نهم جنبه سیاسی هم داده‌اند، به طوری که در برابر یکجانبه‌گرایی دولت احمدی نژاد از هاشمی و عملکرد گذشته و موقعیت سیاسی جدید او دفاع می‌کنند.
صف‌بندی روحانیون نزدیک به مصباح یزدی و حامی احمدی نژاد در برابر هاشمی و حامیان او در انتخابات رئیس مجلس خبرگان در شهریور ماه گذشته که به پیروزی هاشمی و شکست احمد جنتی رقیب او انجامید، سرآغاز علنی شدن تقابل سیاسی روحانیون نزدیک به این دو جناح رقیب بود.
به نظر می‌رسد اکنون مرحله دیگری از این تقابل آغاز شده است؛ تقابلی که اگر در هفته‌های آینده به صورت علنی تداوم یابد، ممکن است به چالشی جدی در برابر مشروعیت مذهبی “دولت اسلامی” احمدی نژاد، آن هم در آستانه انتخابات مجلس هشتم منجر شود.